SAMENVATTING PSYCHOLOGIE EN RECHTSPSYCHOLOGIE 2023 – 24
Info over het examen:
Schriftelijk examen: 4 open vragen, op 40 punten: lees vragen op examen goed, wordt niet aangegeven of het gaat over
psychologie of rechtspsychologie.
,Inhoudsopgave
Inleiding in de psychologie en rechtspsychologie............................................................4
Deel 1: Inleiding in de psychologie als wetenschap.........................................................5
Hoofdstuk 1: Wat is psychologie…? (les 1)........................................................................................ 5
1.1 Lang verleden, korte geschiedenis:.......................................................................................... 5
1.2 Impact van de psychologie op dagelijks leven.........................................................................6
Hoofdstuk 2: Perspectieven en stromingen (les 2)............................................................................9
2.1 Biologische perspectief = het lichaam kan apart van de geest worden bestudeerd.................9
2.2 Cognitief perspectief = de wetenschappelijke methode kan worden gebruikt om de
menselijke geest te bestuderen................................................................................................... 10
2.3 Behavioristisch perspectief = studie van observeerbaar gedrag, niet van mentale processen
..................................................................................................................................................... 10
2.4 Perspectieven vanuit de hele persoon:...................................................................................11
2.5 Ontwikkelingsperspectief = mensen veranderen als gevolg van interactie tussen erfelijke
kenmerken en omgeving.............................................................................................................. 13
2.6 Sociocultureel perspectief = nadruk op de situatie; sociale en culturele invloeden kunnen alle
andere factoren die gedrag beïnvloeden overstemmen...............................................................13
Hoofdstuk 3: Deelgebieden............................................................................................................. 14
3.1 Klinisch psychologie............................................................................................................... 14
3.2 Ontwikkelingspsychologie...................................................................................................... 14
3.3 Sociale psychologie................................................................................................................ 14
3.4 Arbeids- en organisatiepsychologie........................................................................................ 14
3.5 Persoonlijkheidspsychologie................................................................................................... 14
3.6 Leerpsychologie..................................................................................................................... 14
3.7 Gezondheidspsychologie........................................................................................................ 15
3.8 Andere deelgebieden............................................................................................................. 15
Hoofdstuk 4: Onderzoeksmethoden in de psychologie....................................................................16
4.1: wetenschappelijk onderzoek................................................................................................. 16
4.2: Fenomeen en probleemstelling............................................................................................. 17
4.3: Onderzoeksvraag.................................................................................................................. 17
4.4: Soort onderzoek, doelen, hypotheses...................................................................................17
4.5: Benadering............................................................................................................................ 18
4.6: Design................................................................................................................................... 18
4.7: Dataverzamelingsmethoden................................................................................................. 21
4.8: Data-analyse......................................................................................................................... 21
4.9: Rapportage........................................................................................................................... 21
4.10: Sterktes en zwaktes............................................................................................................ 21
Deel 2: psychologische thema’s...................................................................................22
Hoofdstuk 1: Geheugen (les 3)........................................................................................................ 22
1.1: Functies van het geheugen................................................................................................... 23
1.2 Werking: hoe worden herinneringen gevormd?......................................................................24
1.3: Hoe herinneringen ophalen?................................................................................................. 29
1.4: Problemen?........................................................................................................................... 30
1.5: Verbeteren van geheugen..................................................................................................... 32
Hoofdstuk 2: Leren (les 4)............................................................................................................... 33
2.1: Inleiding................................................................................................................................ 33
Hoofdstuk 3: Sociale perceptie, attitudes en sociale beïnvloeding (les 5).......................................39
3.1: Sociale psychologie............................................................................................................... 39
2
, 3.2: sociale situatie en gedrag..................................................................................................... 39
3.3: Constructie van de sociale werkelijkheid...............................................................................43
3.4: Systemen en gedrag............................................................................................................. 45
Hoofdstuk 4: Experimenten in de sociale psychologie: een reflectie...............................................46
Hoofdstuk 5: Gastcollege psychologie en rechtspsychologie – Astrid Bastiaens, Universiteit van
Maastricht (Les 25 maart 2024)...................................................................................................... 50
Introductie.................................................................................................................................... 50
4.1: Relevantie van psychische stoornissen voor rechtenstudenten............................................50
4.2: Concept van een psychische stoornis....................................................................................50
4.3: Geschiedenis van de psychopathologie.................................................................................50
4.4: Classificatie psychische stoornissen......................................................................................51
4.5: Diagnostische cyclus............................................................................................................. 62
4.6: Forenzische zorg in België..................................................................................................... 62
4.7: Forensische expertise in België............................................................................................. 62
Deel 3: Inleiding in de rechtspsychologie en rechtspsychologische thema’s...................63
Hoofdstuk 1: Inleiding (les 6).......................................................................................................... 63
1.1: Geschiedenis van de rechtspsychologie................................................................................64
1.2: Recht en psychologie: een paar apart...................................................................................64
1.3: De mensvisie......................................................................................................................... 65
Hoofdstuk 2: reflectie van de rechtspsychologie en rechtspsychologische thema’s.......................67
Hoofdstuk 3: Eerste rechtspscyhologische thema: Getuigen...........................................................71
3.1: Introductie............................................................................................................................. 71
3.2: Getuigenverklaring................................................................................................................ 72
3.3: Herkenningstesten (les 7)..................................................................................................... 75
3.4: Stemherkenning.................................................................................................................... 79
3.5: Conclusie............................................................................................................................... 79
Hoofdstuk 4: Tweede rechtspscyhologische thema: Verdachten.....................................................80
4.1: Rechten van verdachten....................................................................................................... 80
4.2: verhoormodel........................................................................................................................ 82
4.3: Alibi’s.................................................................................................................................... 84
4.4: (valse) bekentenissen........................................................................................................... 85
4.5: gerechtelijke dwaling............................................................................................................ 86
4.6: Minderjarige verdachten....................................................................................................... 86
4.7: Take home message............................................................................................................. 87
Hoofdstuk 5: Gastcollege rechtspsychologie – De getuige-deskundige in de zaak Nicky Verstappen
........................................................................................................................................................ 88
3
, INLEIDING IN DE PSYCHOLOGIE EN RECHTSPSYCHOLOGIE
Eén van de belangrijke thema’s die bestudeerd werden in de psychologie is hoe mensen waarnemen
Wat leert waarnemen ons? Mensen zijn niet zo’n goede waarnemers, ook al denken ze zelf soms van wel. De realiteit waarin
we leven is zo complex dat we niet alles kunnen waarnemen. We zullen datgene waarnemen waar onze aandacht naar
getrokken wordt of waar we onze aandacht naar sturen
- Voorbeeld: interesses
- Aandacht kan ook getrokken worden door iets opvallend (vb. losliggende tegel)
Filmpje 1: gorilla// Wat leert dit filmpje ons? Gaat om waar je je aandacht op richt (= bias): we worden blind omdat we onze
aandacht zodanig op gaan richten om aan andere zaken aandacht te richten. Onze aandacht richt zich meer op de dingen die
we verwachten, waardoor we onverwachte zaken minder goed kunnen waarnemen.
= de selective attention les
Filmpje 2: butler// Zijn 21 veranderingen: blindness is een beperking, maar zorgt er ook voor dat we focussen op datgene dat
we moeten hebben.
= change blindness test
Waarom deze twee oefeningen? Eerste idee geven waarover onderzoek in de psychologie gaat.
Wat betekent dit concreet voor ons vak?
Rechtspsychologie is een toegepaste wetenschap, heel veel concepten, … van de psychologie worden toegepast in de
juridische context. Hier is zeker 90% van strafrechtelijk georiënteerd.
Wat is het doel van dit vak?
Enerzijds: inleiding in de psychologie: aantal basisbegrippen leren kennen en bekende onderzoeken kennen.
Anderzijds: Kunnen toepassen: deze basisbegrippen begrijpen en bepaalde mechanismen kunnen erkennen.
4
Info over het examen:
Schriftelijk examen: 4 open vragen, op 40 punten: lees vragen op examen goed, wordt niet aangegeven of het gaat over
psychologie of rechtspsychologie.
,Inhoudsopgave
Inleiding in de psychologie en rechtspsychologie............................................................4
Deel 1: Inleiding in de psychologie als wetenschap.........................................................5
Hoofdstuk 1: Wat is psychologie…? (les 1)........................................................................................ 5
1.1 Lang verleden, korte geschiedenis:.......................................................................................... 5
1.2 Impact van de psychologie op dagelijks leven.........................................................................6
Hoofdstuk 2: Perspectieven en stromingen (les 2)............................................................................9
2.1 Biologische perspectief = het lichaam kan apart van de geest worden bestudeerd.................9
2.2 Cognitief perspectief = de wetenschappelijke methode kan worden gebruikt om de
menselijke geest te bestuderen................................................................................................... 10
2.3 Behavioristisch perspectief = studie van observeerbaar gedrag, niet van mentale processen
..................................................................................................................................................... 10
2.4 Perspectieven vanuit de hele persoon:...................................................................................11
2.5 Ontwikkelingsperspectief = mensen veranderen als gevolg van interactie tussen erfelijke
kenmerken en omgeving.............................................................................................................. 13
2.6 Sociocultureel perspectief = nadruk op de situatie; sociale en culturele invloeden kunnen alle
andere factoren die gedrag beïnvloeden overstemmen...............................................................13
Hoofdstuk 3: Deelgebieden............................................................................................................. 14
3.1 Klinisch psychologie............................................................................................................... 14
3.2 Ontwikkelingspsychologie...................................................................................................... 14
3.3 Sociale psychologie................................................................................................................ 14
3.4 Arbeids- en organisatiepsychologie........................................................................................ 14
3.5 Persoonlijkheidspsychologie................................................................................................... 14
3.6 Leerpsychologie..................................................................................................................... 14
3.7 Gezondheidspsychologie........................................................................................................ 15
3.8 Andere deelgebieden............................................................................................................. 15
Hoofdstuk 4: Onderzoeksmethoden in de psychologie....................................................................16
4.1: wetenschappelijk onderzoek................................................................................................. 16
4.2: Fenomeen en probleemstelling............................................................................................. 17
4.3: Onderzoeksvraag.................................................................................................................. 17
4.4: Soort onderzoek, doelen, hypotheses...................................................................................17
4.5: Benadering............................................................................................................................ 18
4.6: Design................................................................................................................................... 18
4.7: Dataverzamelingsmethoden................................................................................................. 21
4.8: Data-analyse......................................................................................................................... 21
4.9: Rapportage........................................................................................................................... 21
4.10: Sterktes en zwaktes............................................................................................................ 21
Deel 2: psychologische thema’s...................................................................................22
Hoofdstuk 1: Geheugen (les 3)........................................................................................................ 22
1.1: Functies van het geheugen................................................................................................... 23
1.2 Werking: hoe worden herinneringen gevormd?......................................................................24
1.3: Hoe herinneringen ophalen?................................................................................................. 29
1.4: Problemen?........................................................................................................................... 30
1.5: Verbeteren van geheugen..................................................................................................... 32
Hoofdstuk 2: Leren (les 4)............................................................................................................... 33
2.1: Inleiding................................................................................................................................ 33
Hoofdstuk 3: Sociale perceptie, attitudes en sociale beïnvloeding (les 5).......................................39
3.1: Sociale psychologie............................................................................................................... 39
2
, 3.2: sociale situatie en gedrag..................................................................................................... 39
3.3: Constructie van de sociale werkelijkheid...............................................................................43
3.4: Systemen en gedrag............................................................................................................. 45
Hoofdstuk 4: Experimenten in de sociale psychologie: een reflectie...............................................46
Hoofdstuk 5: Gastcollege psychologie en rechtspsychologie – Astrid Bastiaens, Universiteit van
Maastricht (Les 25 maart 2024)...................................................................................................... 50
Introductie.................................................................................................................................... 50
4.1: Relevantie van psychische stoornissen voor rechtenstudenten............................................50
4.2: Concept van een psychische stoornis....................................................................................50
4.3: Geschiedenis van de psychopathologie.................................................................................50
4.4: Classificatie psychische stoornissen......................................................................................51
4.5: Diagnostische cyclus............................................................................................................. 62
4.6: Forenzische zorg in België..................................................................................................... 62
4.7: Forensische expertise in België............................................................................................. 62
Deel 3: Inleiding in de rechtspsychologie en rechtspsychologische thema’s...................63
Hoofdstuk 1: Inleiding (les 6).......................................................................................................... 63
1.1: Geschiedenis van de rechtspsychologie................................................................................64
1.2: Recht en psychologie: een paar apart...................................................................................64
1.3: De mensvisie......................................................................................................................... 65
Hoofdstuk 2: reflectie van de rechtspsychologie en rechtspsychologische thema’s.......................67
Hoofdstuk 3: Eerste rechtspscyhologische thema: Getuigen...........................................................71
3.1: Introductie............................................................................................................................. 71
3.2: Getuigenverklaring................................................................................................................ 72
3.3: Herkenningstesten (les 7)..................................................................................................... 75
3.4: Stemherkenning.................................................................................................................... 79
3.5: Conclusie............................................................................................................................... 79
Hoofdstuk 4: Tweede rechtspscyhologische thema: Verdachten.....................................................80
4.1: Rechten van verdachten....................................................................................................... 80
4.2: verhoormodel........................................................................................................................ 82
4.3: Alibi’s.................................................................................................................................... 84
4.4: (valse) bekentenissen........................................................................................................... 85
4.5: gerechtelijke dwaling............................................................................................................ 86
4.6: Minderjarige verdachten....................................................................................................... 86
4.7: Take home message............................................................................................................. 87
Hoofdstuk 5: Gastcollege rechtspsychologie – De getuige-deskundige in de zaak Nicky Verstappen
........................................................................................................................................................ 88
3
, INLEIDING IN DE PSYCHOLOGIE EN RECHTSPSYCHOLOGIE
Eén van de belangrijke thema’s die bestudeerd werden in de psychologie is hoe mensen waarnemen
Wat leert waarnemen ons? Mensen zijn niet zo’n goede waarnemers, ook al denken ze zelf soms van wel. De realiteit waarin
we leven is zo complex dat we niet alles kunnen waarnemen. We zullen datgene waarnemen waar onze aandacht naar
getrokken wordt of waar we onze aandacht naar sturen
- Voorbeeld: interesses
- Aandacht kan ook getrokken worden door iets opvallend (vb. losliggende tegel)
Filmpje 1: gorilla// Wat leert dit filmpje ons? Gaat om waar je je aandacht op richt (= bias): we worden blind omdat we onze
aandacht zodanig op gaan richten om aan andere zaken aandacht te richten. Onze aandacht richt zich meer op de dingen die
we verwachten, waardoor we onverwachte zaken minder goed kunnen waarnemen.
= de selective attention les
Filmpje 2: butler// Zijn 21 veranderingen: blindness is een beperking, maar zorgt er ook voor dat we focussen op datgene dat
we moeten hebben.
= change blindness test
Waarom deze twee oefeningen? Eerste idee geven waarover onderzoek in de psychologie gaat.
Wat betekent dit concreet voor ons vak?
Rechtspsychologie is een toegepaste wetenschap, heel veel concepten, … van de psychologie worden toegepast in de
juridische context. Hier is zeker 90% van strafrechtelijk georiënteerd.
Wat is het doel van dit vak?
Enerzijds: inleiding in de psychologie: aantal basisbegrippen leren kennen en bekende onderzoeken kennen.
Anderzijds: Kunnen toepassen: deze basisbegrippen begrijpen en bepaalde mechanismen kunnen erkennen.
4
