RICE Collegeaantekeningen 2018/2019
Recht, ICT en de circulaire economie
Collegeaantekeningen
1
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
,RICE Collegeaantekeningen 2018/2019
Inhoudsopgave
RICE college 1: Inleiding..........................................................................................................................5
Wat is een circulaire economie?.........................................................................................................5
Hoe ziet de circulaire economie eruit?...............................................................................................5
Waarom is een circulaire economie belangrijk?.................................................................................6
Voor welke terreinen is een circulaire economie belangrijk?.............................................................6
Met welke middelen kan een circulaire economie worden bereikt?..................................................6
Wat voor kansen biedt de circulaire economie?................................................................................6
RICE college 2: Circulaire verdienmodellen............................................................................................7
Nieuwe business- en verdienmodellen...............................................................................................7
Offline en online verdienmodellen.....................................................................................................7
Verschillende soorten (online) platforms...........................................................................................7
Verschillende businessmodellen en verdienmodellen.......................................................................7
Juridische vragen................................................................................................................................8
JC-Electronics......................................................................................................................................8
RICE college 3/4: Smart cities...............................................................................................................10
Inleiding............................................................................................................................................10
Definities van een ‘smart city’..........................................................................................................10
Voordelen van een ‘smart city’.........................................................................................................10
Componenten van een ‘smart city’...................................................................................................11
Juridische instrumenten...................................................................................................................11
RICE college 5: Smart building..............................................................................................................14
Definitie Smart building....................................................................................................................14
Voordelen Smart buildings...............................................................................................................14
Praktische problemen bij de ontwikkeling........................................................................................14
Oplossing d.m.v juridische verplichting tot informatie-uitwisseling.................................................15
Oplossingen met IT...........................................................................................................................15
RICE college 6: Geplande productveroudering.....................................................................................16
Inleiding: productveroudering als motor van de economie..............................................................16
Soorten productveroudering............................................................................................................16
Frans wetgevingsinitiatief.................................................................................................................17
OHP: gedrag van de producent.........................................................................................................17
Labelling: informatie voor de consumenten.....................................................................................18
2
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
,RICE Collegeaantekeningen 2018/2019
Conformiteit.....................................................................................................................................18
RICE college 7: Circulariteit & Transport...............................................................................................19
Logistiek van vandaag.......................................................................................................................19
Oplossingen en deeleconomie..........................................................................................................19
Case 1: Informatie of instructie........................................................................................................20
Case 2: Gecombineerde opslag........................................................................................................20
Case 3: Intelligent agents..................................................................................................................21
RICE college 8: Platformlandschap en regelgeving...............................................................................22
Inleiding............................................................................................................................................22
Soorten platforms en kenmerken.....................................................................................................22
Positieve kanten...............................................................................................................................23
Europees streven en voorstelverordening........................................................................................23
Analysekader voor beslissingen........................................................................................................24
RICE college 9: De deeleconomie: beleid..............................................................................................26
Afbakening in verschillende disciplines............................................................................................26
Driehoeksverhouding: voor- en nadelen..........................................................................................26
Gelding consumentenrechten in relatie met platform.....................................................................28
Gelding consumentenrechten in relatie met aanbieder...................................................................29
Wie is verantwoordelijk voor nakoming?.........................................................................................30
RICE college 10: Beloftes van de deeleconomie...................................................................................31
Inleiding greenwashing.....................................................................................................................31
Tegengaan van greenwashing via oneerlijke handelspraktijken.......................................................31
Inclusiviteit.......................................................................................................................................32
RICE college 11: Bemiddeling & Lastgeving..........................................................................................33
Inleiding............................................................................................................................................33
Het platform als bemiddelaar...........................................................................................................33
Het platform als lasthebber..............................................................................................................33
Het platform als aanbieder van de onderliggende dienst.................................................................34
RICE college 12: Bemiddeling & Lastgeving (geen hoorcollege; gebaseerd op hoorcollegesheets)......35
Inleiding............................................................................................................................................35
Platformwerk....................................................................................................................................35
Kwalificatie van het platform en de relatie met de werkers.............................................................35
RICE college 13: Airbnb en privaatrechtelijke belemmeringen.............................................................38
Huisvestingswet: onttrekking aan het woonbestand........................................................................38
3
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
,RICE Collegeaantekeningen 2018/2019
Bestemmingsplan: bestemming wonen of bedrijf............................................................................38
Gemeentelijk beleid..........................................................................................................................38
Appartementsrecht..........................................................................................................................38
Huur en onderverhuur......................................................................................................................40
RICE college 14: Couchsurfing en vriendendiensten.............................................................................42
Inleiding............................................................................................................................................42
Onderscheid opdracht en vriendendienst........................................................................................42
Moderne vriendendiensten..............................................................................................................44
4
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
, RICE Collegeaantekeningen 2018/2019
RICE college 1: Inleiding
Wat is een circulaire economie?
De overheid heeft als doel om in 2050 een economie te hebben die ‘circulair’ is. Die circulaire
economie gaat gepaard met nieuwe verdienmodellen, en daarmee ook met nieuwe juridische
constructies. Daarom is het zinvol om te kijken naar de juridische vragen die verbonden zijn aan de
circulaire economie. Het huidige recht staat soms nog in de weg aan het creëren van een circulaire
economie. Voorbeelden zijn het subsidierecht en het aanbestedingsrecht, die op dit moment niet
stimuleren dat grondstoffen efficiënt worden gebruikt. Vaak wordt namelijk alleen naar de kosten in
strikte zin gekeken, terwijl het gelet op de negatieve externe effecten ook zinvol is om rekening te
houden met grondstoffenverbruik, duurzaamheid en inclusiviteit. Ook zou men moeten voorkomen dat
men zich richt op één onderdeel uit de productieketen. In plaats daarvan zou de keten als geheel
moeten worden gewaardeerd. De circulaire economie kenmerkt zich ook door platforms, die het
mogelijk maken om producten en onroerend goed intensiever te gebruiken. Ook die platforms moeten
adequaat worden gereguleerd.
De circulaire economie kenmerkt zich door een biologische en technische cyclus, waarin
grondstoffen op een zo efficiënt mogelijke manier worden (her)gebruikt. De productieketen kenmerkt
zich door:
1. Het ontginnen en maken van materialen;
2. Het maken van onderdelen;
3. Het maken van producten;
4. Het aanbieden van diensten;
5. Het gebruiken van producten door consumenten (incl. deeleconomie);
6. Het opalen van reststromen.
De circulaire economie neemt tot uitgangspunt dat laatstgenoemde reststromen zo mogelijk worden
benut door bijvoorbeeld recycling (2), herbestemming (3), hergebruik (4), en herstel (5). Als
terugkoppeling van reststoffen naar de productieketen niet mogelijk is, dan kunnen reststoffen worden
gebruikt voor de recuperatie van energie of het storten van afval. Al deze onderdelen van de circulaire
economie strekken ertoe om materialen te behouden, maar slagen daarin in verschillende mate.
De circulaire economie wordt ook wel de ‘donuteconomie’ genoemd, omdat productie binnen
de randvoorwaarden van onze planeet plaats moet vinden (de buitenrand van de donut). Productie en
consumptie moet dus binnen de ecologische randvoorwaarden plaatsvinden, maar moet ook efficiënt
en maatschappelijk verantwoord zijn. Dat wil bijvoorbeeld zeggen dat men er eerlijke en bewuste
handelspraktijken op na moet houden. De reden dat hulpbronnen, materialen en producten efficiënter
gebruikt moeten worden is om ook in de toekomst het welvaarts- en welzijnsniveau consistent (hoog)
te houden. Een voorbeeld in dit kader is AirBnB, een platform dat zich op het standpunt stelt dat zij
voorkomen dat nieuwe gebouwen nodig zijn omdat zij stimuleren dat bestaande gebouwen worden
gedeeld.
Hoe ziet de circulaire economie eruit?
Een circulaire economie kenmerkt zich door verschillende – deels juridische – elementen:
Kringloopontwerp. Dit houdt in dat nieuwe producten zo worden ontworpen dat onderdelen
ook hergebruikt kunnen worden, en koop van nieuwe apparaten niet steeds noodzakelijk is.
Onderdelen van elektronica mogen inmiddels niet meer aan elkaar worden gelijmd, omdat dat
ervoor zorgt dat de apparatuur niet of nauwelijks meer te repareren is;
Modulariteit. Dit houdt in dat men zaken opsplitst in onderdelen die gemakkelijk vervangbaar
zijn. Dat heeft tot gevolg dat bij gebreken niet gehele producten hoeven te worden vervangen,
maar dat men specifieke onderdelen kan vervangen zodra ze kapot gaan. Dit raakt aan het
goederenrecht, omdat onderdelen natrekken en dus in eigendom raken van de consument. Het
zou misschien beter zijn om producent eigenaar te laten blijven van onderdelen, omdat die de
5
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
Recht, ICT en de circulaire economie
Collegeaantekeningen
1
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
,RICE Collegeaantekeningen 2018/2019
Inhoudsopgave
RICE college 1: Inleiding..........................................................................................................................5
Wat is een circulaire economie?.........................................................................................................5
Hoe ziet de circulaire economie eruit?...............................................................................................5
Waarom is een circulaire economie belangrijk?.................................................................................6
Voor welke terreinen is een circulaire economie belangrijk?.............................................................6
Met welke middelen kan een circulaire economie worden bereikt?..................................................6
Wat voor kansen biedt de circulaire economie?................................................................................6
RICE college 2: Circulaire verdienmodellen............................................................................................7
Nieuwe business- en verdienmodellen...............................................................................................7
Offline en online verdienmodellen.....................................................................................................7
Verschillende soorten (online) platforms...........................................................................................7
Verschillende businessmodellen en verdienmodellen.......................................................................7
Juridische vragen................................................................................................................................8
JC-Electronics......................................................................................................................................8
RICE college 3/4: Smart cities...............................................................................................................10
Inleiding............................................................................................................................................10
Definities van een ‘smart city’..........................................................................................................10
Voordelen van een ‘smart city’.........................................................................................................10
Componenten van een ‘smart city’...................................................................................................11
Juridische instrumenten...................................................................................................................11
RICE college 5: Smart building..............................................................................................................14
Definitie Smart building....................................................................................................................14
Voordelen Smart buildings...............................................................................................................14
Praktische problemen bij de ontwikkeling........................................................................................14
Oplossing d.m.v juridische verplichting tot informatie-uitwisseling.................................................15
Oplossingen met IT...........................................................................................................................15
RICE college 6: Geplande productveroudering.....................................................................................16
Inleiding: productveroudering als motor van de economie..............................................................16
Soorten productveroudering............................................................................................................16
Frans wetgevingsinitiatief.................................................................................................................17
OHP: gedrag van de producent.........................................................................................................17
Labelling: informatie voor de consumenten.....................................................................................18
2
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
,RICE Collegeaantekeningen 2018/2019
Conformiteit.....................................................................................................................................18
RICE college 7: Circulariteit & Transport...............................................................................................19
Logistiek van vandaag.......................................................................................................................19
Oplossingen en deeleconomie..........................................................................................................19
Case 1: Informatie of instructie........................................................................................................20
Case 2: Gecombineerde opslag........................................................................................................20
Case 3: Intelligent agents..................................................................................................................21
RICE college 8: Platformlandschap en regelgeving...............................................................................22
Inleiding............................................................................................................................................22
Soorten platforms en kenmerken.....................................................................................................22
Positieve kanten...............................................................................................................................23
Europees streven en voorstelverordening........................................................................................23
Analysekader voor beslissingen........................................................................................................24
RICE college 9: De deeleconomie: beleid..............................................................................................26
Afbakening in verschillende disciplines............................................................................................26
Driehoeksverhouding: voor- en nadelen..........................................................................................26
Gelding consumentenrechten in relatie met platform.....................................................................28
Gelding consumentenrechten in relatie met aanbieder...................................................................29
Wie is verantwoordelijk voor nakoming?.........................................................................................30
RICE college 10: Beloftes van de deeleconomie...................................................................................31
Inleiding greenwashing.....................................................................................................................31
Tegengaan van greenwashing via oneerlijke handelspraktijken.......................................................31
Inclusiviteit.......................................................................................................................................32
RICE college 11: Bemiddeling & Lastgeving..........................................................................................33
Inleiding............................................................................................................................................33
Het platform als bemiddelaar...........................................................................................................33
Het platform als lasthebber..............................................................................................................33
Het platform als aanbieder van de onderliggende dienst.................................................................34
RICE college 12: Bemiddeling & Lastgeving (geen hoorcollege; gebaseerd op hoorcollegesheets)......35
Inleiding............................................................................................................................................35
Platformwerk....................................................................................................................................35
Kwalificatie van het platform en de relatie met de werkers.............................................................35
RICE college 13: Airbnb en privaatrechtelijke belemmeringen.............................................................38
Huisvestingswet: onttrekking aan het woonbestand........................................................................38
3
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
,RICE Collegeaantekeningen 2018/2019
Bestemmingsplan: bestemming wonen of bedrijf............................................................................38
Gemeentelijk beleid..........................................................................................................................38
Appartementsrecht..........................................................................................................................38
Huur en onderverhuur......................................................................................................................40
RICE college 14: Couchsurfing en vriendendiensten.............................................................................42
Inleiding............................................................................................................................................42
Onderscheid opdracht en vriendendienst........................................................................................42
Moderne vriendendiensten..............................................................................................................44
4
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
, RICE Collegeaantekeningen 2018/2019
RICE college 1: Inleiding
Wat is een circulaire economie?
De overheid heeft als doel om in 2050 een economie te hebben die ‘circulair’ is. Die circulaire
economie gaat gepaard met nieuwe verdienmodellen, en daarmee ook met nieuwe juridische
constructies. Daarom is het zinvol om te kijken naar de juridische vragen die verbonden zijn aan de
circulaire economie. Het huidige recht staat soms nog in de weg aan het creëren van een circulaire
economie. Voorbeelden zijn het subsidierecht en het aanbestedingsrecht, die op dit moment niet
stimuleren dat grondstoffen efficiënt worden gebruikt. Vaak wordt namelijk alleen naar de kosten in
strikte zin gekeken, terwijl het gelet op de negatieve externe effecten ook zinvol is om rekening te
houden met grondstoffenverbruik, duurzaamheid en inclusiviteit. Ook zou men moeten voorkomen dat
men zich richt op één onderdeel uit de productieketen. In plaats daarvan zou de keten als geheel
moeten worden gewaardeerd. De circulaire economie kenmerkt zich ook door platforms, die het
mogelijk maken om producten en onroerend goed intensiever te gebruiken. Ook die platforms moeten
adequaat worden gereguleerd.
De circulaire economie kenmerkt zich door een biologische en technische cyclus, waarin
grondstoffen op een zo efficiënt mogelijke manier worden (her)gebruikt. De productieketen kenmerkt
zich door:
1. Het ontginnen en maken van materialen;
2. Het maken van onderdelen;
3. Het maken van producten;
4. Het aanbieden van diensten;
5. Het gebruiken van producten door consumenten (incl. deeleconomie);
6. Het opalen van reststromen.
De circulaire economie neemt tot uitgangspunt dat laatstgenoemde reststromen zo mogelijk worden
benut door bijvoorbeeld recycling (2), herbestemming (3), hergebruik (4), en herstel (5). Als
terugkoppeling van reststoffen naar de productieketen niet mogelijk is, dan kunnen reststoffen worden
gebruikt voor de recuperatie van energie of het storten van afval. Al deze onderdelen van de circulaire
economie strekken ertoe om materialen te behouden, maar slagen daarin in verschillende mate.
De circulaire economie wordt ook wel de ‘donuteconomie’ genoemd, omdat productie binnen
de randvoorwaarden van onze planeet plaats moet vinden (de buitenrand van de donut). Productie en
consumptie moet dus binnen de ecologische randvoorwaarden plaatsvinden, maar moet ook efficiënt
en maatschappelijk verantwoord zijn. Dat wil bijvoorbeeld zeggen dat men er eerlijke en bewuste
handelspraktijken op na moet houden. De reden dat hulpbronnen, materialen en producten efficiënter
gebruikt moeten worden is om ook in de toekomst het welvaarts- en welzijnsniveau consistent (hoog)
te houden. Een voorbeeld in dit kader is AirBnB, een platform dat zich op het standpunt stelt dat zij
voorkomen dat nieuwe gebouwen nodig zijn omdat zij stimuleren dat bestaande gebouwen worden
gedeeld.
Hoe ziet de circulaire economie eruit?
Een circulaire economie kenmerkt zich door verschillende – deels juridische – elementen:
Kringloopontwerp. Dit houdt in dat nieuwe producten zo worden ontworpen dat onderdelen
ook hergebruikt kunnen worden, en koop van nieuwe apparaten niet steeds noodzakelijk is.
Onderdelen van elektronica mogen inmiddels niet meer aan elkaar worden gelijmd, omdat dat
ervoor zorgt dat de apparatuur niet of nauwelijks meer te repareren is;
Modulariteit. Dit houdt in dat men zaken opsplitst in onderdelen die gemakkelijk vervangbaar
zijn. Dat heeft tot gevolg dat bij gebreken niet gehele producten hoeven te worden vervangen,
maar dat men specifieke onderdelen kan vervangen zodra ze kapot gaan. Dit raakt aan het
goederenrecht, omdat onderdelen natrekken en dus in eigendom raken van de consument. Het
zou misschien beter zijn om producent eigenaar te laten blijven van onderdelen, omdat die de
5
Edwin van der Velde Rijksuniversiteit Groningen
