Organisatie van de gezondheidszorg
Hoofdstuk 1 Ziekte en gezondheid
1.1 Definities, benadering en modellen
- Ziekte: medisch-biologische afwijking ➔ de aanwezigheid van een ontsteking, virus of handicap.
- Voor geestesziekten bestaat geen ziekte-indeling die gebaseerd is op oorzaak of onderliggend
mechanisme.
- Ze hanteren de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) ➔ internationale
standaard in de psychodiagnostiek (ziekte-indeling van psychische stoornissen die uitgaat van
een groep symptomen).
- Hoe en waar mensen leven is minstens zo belangrijk voor gezondheid en ziekte als biologische
factoren (voeding, beweging en milieufactoren).
- Het determinantenmodel stelt gezondheid centraal.
Het definieert de factoren die van invloed zijn op
gezondheidh: biologische factoren (erfelijke factoren),
omgevingsfactoren (sociaal ➔ naasten en
voorzieningen & fysiek ➔ natuur en verkeer), leefstijl/
risicogedrag (bewegen en roken) en
zorgvoorzieningen (welke en hoe veel zijn er, hoe is de
kwaliteit en betaalbaarheid etc.)
- Gezondheidsbeleid: ziekte in de bevolking
voorkomen d.m.v. overheidsbeleid op de factoren
fysieke en sociale omgeving enerzijds en leefstijl en
risicogedrag anderzijds.
- Lichamelijke gezondheid: het ontbreken van lichaamsstoornissen en lichaamsbeperkingen.
- Psychische gezondheid: oriëntatievermogen naar tijd, plaats en persoon (dementie), de
aanwezigheid van korte- en langetermijngeheugen en de afwezigheid van angst en stress.
- Sociale gezondheid: participatie aan het ‘goed’ functioneren in de samenleving. Zelfredzaamheid
en zelfstandigheid zijn criteria die daarvoor gelden in de ouderenzorg, geestelijke gezondheidszorg
en gehandicaptenzorg.
- Gezondheid volgens WHO: een toestand van volledig lichamelijk, psychisch en sociaal
welbevinden.
- Tegenwoordig is gezondheid het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren in het
licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven ➔ positieve gezondheid.
!1
,Organisatie van de gezondheidszorg
- Met de nieuwe definitie van gezondheid kunnen mensen gezond zijn, naast het hebben van een
ziekte, tegenwoordig veelal een chronische ziekte zoals diabetes en astma.
- Zelfmanagement is het vermogen van mensen om zo goed mogelijk om te gaan met de
verschillende aspecten en consequenties van het leven met een chronische aandoening.
- Disease staat voor een aantoonbare medisch-biologische afwijking.
- Illness staat voor ziekte-ervaring: het zich niet wel voelen.
- Sickness staat voor de sociale component: men gedraagt zich als patiënt en dat wordt ook erkend
door de omgeving.
- Tegenwoordig zijn er minder modelpatiënten (zowel disease, illness en sickness spelen een rol).
- Het CAM (complementair en alternatief geneeskundig veld) bestaat uit een groep van diverse
medische en gezondheidssystemen, toepassingen en producten die over het algemeen geen deel
uitmaken van de reguliere gezondheidszorg (acupunctuur, homeopathie, kruiden).
- Complementaire geneeswijzen zijn aanvullend op de reguliere geneeswijzen, maar worden niet
onderwezen aan universiteiten of hogescholen.
- Alternatieve geneeswijzen worden volgens het eigen oordeel en handelen geacht vervangen te
kunnen zijn voor de regulier-westerse geneeskunde.
- Holistische benadering: gezondheid moet gezien worden in het licht van het totale functioneren
van de mens en de lichamelijke, geestelijke, sociale en spirituele elementen kunnen niet gescheiden
worden ➔ totale plaatje.
- Monocausale verklaring: alleen het lichaam.
1.2 Gezondheid en ziekte in Nederland
- De levensverwachting zonder chronische ziekten is veel lager dan die voor als goed ervaren
gezondheid.
- Hoogopgeleide mensen leven 6 tot 7 jaar langer dan laagopgeleide mensen.
- Mensen met een chronische ziekte worden langdurig of periodiek geconfronteerd met terugkerende
gezondheidsklachten ten gevolge van een lichamelijke of psychische aandoening.
- Chronische ziekten worden in het algemenen omschreven als onomkeerbare aandoeningen
zonder uitzicht op volledig herstel en met een gemiddeld lange ziekteduur. Maar ook ziekten die
zich onderscheiden door een vaak minder langdurig verloop (door overlijden of klinisch herstel door
behandeling) worden tot chronische aandoeningen gerekend.
- Ervaren gezondheid is een algemene maat voor kwaliteit van leven.
!2
, Organisatie van de gezondheidszorg
3.4 Zorg in samenhang en samenwerking
- Circuit van zorg: Zorg moet in samenhang en samenwerking geboden worden: van ambulante
zorg naar inrichtings- of tehuiszorg, van extramuraal naar intramuraal zorg en van poliklinisch naar
klinische zorg. Of bij terugverwijzen, van specialist naar huisarts.
- Zorgcircuit: het geheel aan zaken betreffende de zorg.
- Een patiënt doorloopt zorgcircuits in care, cure, ggz en gehandicaptenzorg. Niet alleen sectoraal
maar ook geografisch.
- Eerstelijnszorg moet te vinden zijn in de buurt van de patiënt.
- Regionalisatie: ordening van zorgvoorzieningen in geografisch opzicht. Als hoofddoel voorzien
van patiënten van zorgbehoeften waarbinnen het samenhangend stelsel van
gezondheidszorgvoorzieningen functioneert.
- Transmurale zorg wil de generalistische zorg van de eerste lijn verbinden met de specialistische
zorg van de tweede lijn op basis van afspraken tussen zorgverleners. Is voor zowel ambulante als
voor klinische patiënten mogelijk.
- Naast alle variaties in ontwikkelingen en initiatieven van samenhang en samenwerking binnen en
tussen sectoren en lijnen van gezondheidszorg, zijn er sinds begin deze eeuw drie omvangrijke
bewegingen van samenhang en samenwerking in de gezondheidszorg aan te wijzen: geïntegreerde
eerstelijnszorg, ketenzorg c.q. zorgketens en extramuralisering.
3.4.1 Geïntegreerde eerstelijnszorg
- Bij gestructureerde multidisciplinaire samenwerkingsverbanden gaat het om een duidelijke
taakverdeling tussen eerstelijnsberoepsbeoefenaren (zorg door onderlinge afspraken). Richt zich
niet uitsluitend op curatieve, somatische zorg, maar ook samenwerking en samenhang tussen
wijkverpleging, eerstelijns geestelijke gezondheidszorg en farmaceutische zorg.
3.4.2 Ketenzorg en zorgketens
- Zorgketens zijn voorzieningen van ketenzorg (transmurale zorg)
- Een zorgproces dat zowel binnen als tussen echelons kan plaatsvinden, maar ook zorgsectoren
kan overschrijden tot in het uiterste geval een keten ontstaat van preventie, curaite, care en
maatschappelijke zorg:
Preventie - Diagnostiek - Behandeling - Zorg & begeleiding - Revalidatie - Palliatieve zorg
- Disease management: specifieke aanpak van ketenzorg voor chronisch zieken. Het doel is
voorkomen van verergering van de aandoening, en ondersteunen van patiënten.
- CCM: Chronic Care Model —> beter afgestemde multidisciplinaire zorg, op elkaar aansluitende
organisatie van de zorg, het centraal stellen n de patiënt met eigen regie en eigen
verantwoordelijkheid en een goede samenhang tussen preventie en curatie.
3.4.3 Extramuralisering en vermaatschappelijking
- Transmurale zorg, ketenzorg en disease management: ontwikkeling samenhang en samenwerking
in de curatieve/somatische gezondheidszorg. In de care sector is dat extramoralisering en
vermaatschappelijking. Zichtbaar resultaat is dat ze niet meer in een tehuis wonen, maar zich thuis
voelen in een zelfstandige woning.
- Extramuralisering en vermaatschappelijking staat niet voor herinrichting van het intramurale/
extramurale zorgveld van de sector care vanuit een visie van integratie in de samenleving van de
(intramurale) cliëntenpopulatie, maar voor een samenlevingsopbouw van de verzorgingsstaat naar
participatiemaatschappij.
!3
Hoofdstuk 1 Ziekte en gezondheid
1.1 Definities, benadering en modellen
- Ziekte: medisch-biologische afwijking ➔ de aanwezigheid van een ontsteking, virus of handicap.
- Voor geestesziekten bestaat geen ziekte-indeling die gebaseerd is op oorzaak of onderliggend
mechanisme.
- Ze hanteren de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) ➔ internationale
standaard in de psychodiagnostiek (ziekte-indeling van psychische stoornissen die uitgaat van
een groep symptomen).
- Hoe en waar mensen leven is minstens zo belangrijk voor gezondheid en ziekte als biologische
factoren (voeding, beweging en milieufactoren).
- Het determinantenmodel stelt gezondheid centraal.
Het definieert de factoren die van invloed zijn op
gezondheidh: biologische factoren (erfelijke factoren),
omgevingsfactoren (sociaal ➔ naasten en
voorzieningen & fysiek ➔ natuur en verkeer), leefstijl/
risicogedrag (bewegen en roken) en
zorgvoorzieningen (welke en hoe veel zijn er, hoe is de
kwaliteit en betaalbaarheid etc.)
- Gezondheidsbeleid: ziekte in de bevolking
voorkomen d.m.v. overheidsbeleid op de factoren
fysieke en sociale omgeving enerzijds en leefstijl en
risicogedrag anderzijds.
- Lichamelijke gezondheid: het ontbreken van lichaamsstoornissen en lichaamsbeperkingen.
- Psychische gezondheid: oriëntatievermogen naar tijd, plaats en persoon (dementie), de
aanwezigheid van korte- en langetermijngeheugen en de afwezigheid van angst en stress.
- Sociale gezondheid: participatie aan het ‘goed’ functioneren in de samenleving. Zelfredzaamheid
en zelfstandigheid zijn criteria die daarvoor gelden in de ouderenzorg, geestelijke gezondheidszorg
en gehandicaptenzorg.
- Gezondheid volgens WHO: een toestand van volledig lichamelijk, psychisch en sociaal
welbevinden.
- Tegenwoordig is gezondheid het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren in het
licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven ➔ positieve gezondheid.
!1
,Organisatie van de gezondheidszorg
- Met de nieuwe definitie van gezondheid kunnen mensen gezond zijn, naast het hebben van een
ziekte, tegenwoordig veelal een chronische ziekte zoals diabetes en astma.
- Zelfmanagement is het vermogen van mensen om zo goed mogelijk om te gaan met de
verschillende aspecten en consequenties van het leven met een chronische aandoening.
- Disease staat voor een aantoonbare medisch-biologische afwijking.
- Illness staat voor ziekte-ervaring: het zich niet wel voelen.
- Sickness staat voor de sociale component: men gedraagt zich als patiënt en dat wordt ook erkend
door de omgeving.
- Tegenwoordig zijn er minder modelpatiënten (zowel disease, illness en sickness spelen een rol).
- Het CAM (complementair en alternatief geneeskundig veld) bestaat uit een groep van diverse
medische en gezondheidssystemen, toepassingen en producten die over het algemeen geen deel
uitmaken van de reguliere gezondheidszorg (acupunctuur, homeopathie, kruiden).
- Complementaire geneeswijzen zijn aanvullend op de reguliere geneeswijzen, maar worden niet
onderwezen aan universiteiten of hogescholen.
- Alternatieve geneeswijzen worden volgens het eigen oordeel en handelen geacht vervangen te
kunnen zijn voor de regulier-westerse geneeskunde.
- Holistische benadering: gezondheid moet gezien worden in het licht van het totale functioneren
van de mens en de lichamelijke, geestelijke, sociale en spirituele elementen kunnen niet gescheiden
worden ➔ totale plaatje.
- Monocausale verklaring: alleen het lichaam.
1.2 Gezondheid en ziekte in Nederland
- De levensverwachting zonder chronische ziekten is veel lager dan die voor als goed ervaren
gezondheid.
- Hoogopgeleide mensen leven 6 tot 7 jaar langer dan laagopgeleide mensen.
- Mensen met een chronische ziekte worden langdurig of periodiek geconfronteerd met terugkerende
gezondheidsklachten ten gevolge van een lichamelijke of psychische aandoening.
- Chronische ziekten worden in het algemenen omschreven als onomkeerbare aandoeningen
zonder uitzicht op volledig herstel en met een gemiddeld lange ziekteduur. Maar ook ziekten die
zich onderscheiden door een vaak minder langdurig verloop (door overlijden of klinisch herstel door
behandeling) worden tot chronische aandoeningen gerekend.
- Ervaren gezondheid is een algemene maat voor kwaliteit van leven.
!2
, Organisatie van de gezondheidszorg
3.4 Zorg in samenhang en samenwerking
- Circuit van zorg: Zorg moet in samenhang en samenwerking geboden worden: van ambulante
zorg naar inrichtings- of tehuiszorg, van extramuraal naar intramuraal zorg en van poliklinisch naar
klinische zorg. Of bij terugverwijzen, van specialist naar huisarts.
- Zorgcircuit: het geheel aan zaken betreffende de zorg.
- Een patiënt doorloopt zorgcircuits in care, cure, ggz en gehandicaptenzorg. Niet alleen sectoraal
maar ook geografisch.
- Eerstelijnszorg moet te vinden zijn in de buurt van de patiënt.
- Regionalisatie: ordening van zorgvoorzieningen in geografisch opzicht. Als hoofddoel voorzien
van patiënten van zorgbehoeften waarbinnen het samenhangend stelsel van
gezondheidszorgvoorzieningen functioneert.
- Transmurale zorg wil de generalistische zorg van de eerste lijn verbinden met de specialistische
zorg van de tweede lijn op basis van afspraken tussen zorgverleners. Is voor zowel ambulante als
voor klinische patiënten mogelijk.
- Naast alle variaties in ontwikkelingen en initiatieven van samenhang en samenwerking binnen en
tussen sectoren en lijnen van gezondheidszorg, zijn er sinds begin deze eeuw drie omvangrijke
bewegingen van samenhang en samenwerking in de gezondheidszorg aan te wijzen: geïntegreerde
eerstelijnszorg, ketenzorg c.q. zorgketens en extramuralisering.
3.4.1 Geïntegreerde eerstelijnszorg
- Bij gestructureerde multidisciplinaire samenwerkingsverbanden gaat het om een duidelijke
taakverdeling tussen eerstelijnsberoepsbeoefenaren (zorg door onderlinge afspraken). Richt zich
niet uitsluitend op curatieve, somatische zorg, maar ook samenwerking en samenhang tussen
wijkverpleging, eerstelijns geestelijke gezondheidszorg en farmaceutische zorg.
3.4.2 Ketenzorg en zorgketens
- Zorgketens zijn voorzieningen van ketenzorg (transmurale zorg)
- Een zorgproces dat zowel binnen als tussen echelons kan plaatsvinden, maar ook zorgsectoren
kan overschrijden tot in het uiterste geval een keten ontstaat van preventie, curaite, care en
maatschappelijke zorg:
Preventie - Diagnostiek - Behandeling - Zorg & begeleiding - Revalidatie - Palliatieve zorg
- Disease management: specifieke aanpak van ketenzorg voor chronisch zieken. Het doel is
voorkomen van verergering van de aandoening, en ondersteunen van patiënten.
- CCM: Chronic Care Model —> beter afgestemde multidisciplinaire zorg, op elkaar aansluitende
organisatie van de zorg, het centraal stellen n de patiënt met eigen regie en eigen
verantwoordelijkheid en een goede samenhang tussen preventie en curatie.
3.4.3 Extramuralisering en vermaatschappelijking
- Transmurale zorg, ketenzorg en disease management: ontwikkeling samenhang en samenwerking
in de curatieve/somatische gezondheidszorg. In de care sector is dat extramoralisering en
vermaatschappelijking. Zichtbaar resultaat is dat ze niet meer in een tehuis wonen, maar zich thuis
voelen in een zelfstandige woning.
- Extramuralisering en vermaatschappelijking staat niet voor herinrichting van het intramurale/
extramurale zorgveld van de sector care vanuit een visie van integratie in de samenleving van de
(intramurale) cliëntenpopulatie, maar voor een samenlevingsopbouw van de verzorgingsstaat naar
participatiemaatschappij.
!3
