Handboek Nederlands als tweede taal
in het volwassenenonderwijs 2
Voorwoord
Door hoge mate van verandering in het tweedetaalonderwijs, is dit nieuwe handboek
geschreven. Aan de hand van dit boek wordt er basiskennis gegeven over het verloop en
het proces van tweedetaalverwerving aan iedereen die hiermee werkt.
,Samenvatting Handboek Nederlands als tweede taal in het volwassenenonderwijs 2
1. De context van tweedetaalverwerving en
tweedetaalleren
1.1 inleiding
Er is een enorme variatie in factoren die een rol spelen bij tweedetaalverwerving (T2-
verwerving). T2-verwerving is de verwerving van een taal, nadat de moedertaal al verworven
is. Hier is sprake van na een leeftijd van 4 jaar. Daarvoor loopt de tweede taal (T2) gelijk met
de eerste taal (T1), wat we noemen: simultane taalverwerving. Als de tweede taal na je 4e
levensjaar wordt verworven, spreken we van successieve taalverwerving.
De begrippen eerste taal/ tweede taal gaan over de volgorde van verwerving.
T2-verwerving kan gestuurd of ongestuurd/ natuurlijk gaan.
T2 gaat over iemand die de taal leert van de gemeenschap waarin hij/ zij zich bevindt.
(bijvoorbeeld een Turk in Nederland, die Nederlands leert). Vreemdetaalverwerving gaat
over ‘plezier’ leren (bijvoorbeeld een Nederlander die een cursus Spaans volgt).
Structuur T2-verwerving = hoe en wat geleerd.
Tempo T2-verwerving = factoren die tempo/ succes beïnvloeden.
Er zijn verschillende theorieën en hypotheses over structuur en tempo. In dit handboek
wordt gekeken naar de linguïstische en interactionele benaderingen.
1.2 Het proces van tweedetaalverwerving
In dit handboek wordt er gekeken naar verschillende theorieën over de
tweedetaalverwerving, die elkaar aanvullen.
1.2.1 Imitatie en transfer
Interferentiehypothese/ transferhypothese = fouten die in T2 worden gemaakt zijn
beïnvloed door T1. Taalleren als proces van gewoontevorming door middel van imitatie en
reinforcement (bekrachtiging) is de theorie van Skinner (behaviorisme).
Er zal transfer plaatsvinden van T1-gewoontes naar T2-gewoontes.
Constructieve analyse houdt zich bezig met toegepaste taalwetenschap.
Deze theorie werd snel tegengesproken. Kinderen leren de taal niet enkel door imitatie.
Gemaakte fouten van kinderen bewijzen dit. Daarnaast bleken de interferentiefouten in
werkelijkheid gering. Alleen in de eerste fase van T2-verwerving blijkt dat T1 invloed heeft.
Met name bij het herkennen en produceren van klanken en bij de woordenschat. Hoe meer
de talen op elkaar lijken, hoe meer transfer er plaatsvindt.
Syntactische en morfologische fouten zijn vooral te wijten aan de eigenschappen van de
doeltaal. (doeltaal = de taal die verworven wordt)
1.2.2. Creatieve constructie en ontwikkelingsvolgorde
Creatieve Constructietheorie = fout door poging hypothese van de regels van de taal te
ontdekken. Deze fouten zijn cruciaal, voorspelbaar en herkenbaar.
Vanaf de jaren 80 werd vooral gekeken naar de creativiteit van de leerder en naar de
overeenkomsten tussen T1 en T2.
● ontwikkelingsfouten / intralinguale fouten = fouten die door iedere taalleerder
worden gemaakt, ongeacht wat de T1 is.
Universele taalverwervingstheorie = fouten die worden veroorzaakt door specifieke
eigenschappen van T1.
Tussentaal/ interlanguage = tussenstappen in taalgebruik van T2-verwervers.
Op basis van de tussentaal is de natuurlijke verwervingsvolgorde vastgesteld.
Overgeneralisatie = regel wordt in alle gevallen (te vaak) toegepast.
1
, Samenvatting Handboek Nederlands als tweede taal in het volwassenenonderwijs 2
De taalverwerver is dus geen imitator, maar een creatieve bouwer.
Het T2-onderwijs kan zijn lesstof aanpassen op de natuurlijke verwervingsvolgorde. Echter
slaat deze volgorde enkel op een paar aspecten van het proces.
Daarnaast is de theorie veelal gebaseerd op kinderen, bij wie de taalverwerving anders
verloopt dan bij de T2-verwervers (oa. qua leeftijd en situatie).
Fossilisatie/ stagnatie = op bepaalde leeftijd ontwikkelen T2-leerders zich niet meer.
Daardoor verschoof de focus van linguïsme naar taalsysteem en interactionele benadering.
1.2.3 Interactie en taalaanbod
Langzamerhand werd duidelijke dat taalaanbod zeer belangrijk is voor de verwerving. Vaak
praat de T1-spreker makkelijker tegen een kind of T2-leerder dan in andere situaties. Dit
heet interactionele benadering = interactie T1-/T2-sprekers is cruciaal voor T2-
verwervingsproces.
i+1 / interlanguage +1 = ideale niveau van taalaanbod.
Vormen van interactie = samenvatten, goed herhalen, aanvullen.
Foreigner Talk (FT)= T1-spreker versimpelt zijn taalgebruik voor T2-verwerver. Dit heeft
een negatief effect.
Outputhypothese (Swain) = verwerving wordt bevorderd door gedwongen spreken van T2,
worden bewuster.
Chunks = reproduceren van grotere taaleenheden
Spreektempo
Door het spreektempo te verlagen, herkent de T2-spreker sneller losse woorden.
Accentuering en topicalisatie
Accentuering = T1-spreker benadrukt de belangrijke woorden.
Topicalisatie = onderwerp wordt afgezonderd van de rest van de zin.
Eenvoudige woordkeus en zinsbouw
Spreekt voor zich.
Herhaling en parafrase
Dezelfde zin herhalen of in andere woorden door T1 herhalen. Zo wordt de
informatiedichtheid geringer.
Contextuele inbedding
Expliciete context aanbieden.
Non-verbale context = wijzen
Verbale context = voorbeeld geven, herhalen, parafraseren
Impliciete context aanbieden.
Modeling, recasting en expansie
Docenten reageren op fouten die T2-verwervers maken. Dit kunnen ze beter niet via
expliciete verbetering doen. Het is beter om impliciet te verbeteren. (bijvoorbeeld door de zin
op de juiste manier te herhalen)
Modeling = impliciete feedback op ongrammaticale uiting
Recasting = fout verbeterd terugzeggen
Expansie = onvolledige uiting aanvullen
Deze vormen van feedback gebeuren wel op het niveau van de communicatie zelf.
De aanbodfrequentie en herhaling (minstens 7x) hebben een positieve invloed op de
verwerving.
1.3 Factoren die de T2-verwerving beïnvloeden.
1.3.1 Achtergrondfactoren
- leeftijd (hoe jonger, hoe gemakkelijker de verwerving),
2
in het volwassenenonderwijs 2
Voorwoord
Door hoge mate van verandering in het tweedetaalonderwijs, is dit nieuwe handboek
geschreven. Aan de hand van dit boek wordt er basiskennis gegeven over het verloop en
het proces van tweedetaalverwerving aan iedereen die hiermee werkt.
,Samenvatting Handboek Nederlands als tweede taal in het volwassenenonderwijs 2
1. De context van tweedetaalverwerving en
tweedetaalleren
1.1 inleiding
Er is een enorme variatie in factoren die een rol spelen bij tweedetaalverwerving (T2-
verwerving). T2-verwerving is de verwerving van een taal, nadat de moedertaal al verworven
is. Hier is sprake van na een leeftijd van 4 jaar. Daarvoor loopt de tweede taal (T2) gelijk met
de eerste taal (T1), wat we noemen: simultane taalverwerving. Als de tweede taal na je 4e
levensjaar wordt verworven, spreken we van successieve taalverwerving.
De begrippen eerste taal/ tweede taal gaan over de volgorde van verwerving.
T2-verwerving kan gestuurd of ongestuurd/ natuurlijk gaan.
T2 gaat over iemand die de taal leert van de gemeenschap waarin hij/ zij zich bevindt.
(bijvoorbeeld een Turk in Nederland, die Nederlands leert). Vreemdetaalverwerving gaat
over ‘plezier’ leren (bijvoorbeeld een Nederlander die een cursus Spaans volgt).
Structuur T2-verwerving = hoe en wat geleerd.
Tempo T2-verwerving = factoren die tempo/ succes beïnvloeden.
Er zijn verschillende theorieën en hypotheses over structuur en tempo. In dit handboek
wordt gekeken naar de linguïstische en interactionele benaderingen.
1.2 Het proces van tweedetaalverwerving
In dit handboek wordt er gekeken naar verschillende theorieën over de
tweedetaalverwerving, die elkaar aanvullen.
1.2.1 Imitatie en transfer
Interferentiehypothese/ transferhypothese = fouten die in T2 worden gemaakt zijn
beïnvloed door T1. Taalleren als proces van gewoontevorming door middel van imitatie en
reinforcement (bekrachtiging) is de theorie van Skinner (behaviorisme).
Er zal transfer plaatsvinden van T1-gewoontes naar T2-gewoontes.
Constructieve analyse houdt zich bezig met toegepaste taalwetenschap.
Deze theorie werd snel tegengesproken. Kinderen leren de taal niet enkel door imitatie.
Gemaakte fouten van kinderen bewijzen dit. Daarnaast bleken de interferentiefouten in
werkelijkheid gering. Alleen in de eerste fase van T2-verwerving blijkt dat T1 invloed heeft.
Met name bij het herkennen en produceren van klanken en bij de woordenschat. Hoe meer
de talen op elkaar lijken, hoe meer transfer er plaatsvindt.
Syntactische en morfologische fouten zijn vooral te wijten aan de eigenschappen van de
doeltaal. (doeltaal = de taal die verworven wordt)
1.2.2. Creatieve constructie en ontwikkelingsvolgorde
Creatieve Constructietheorie = fout door poging hypothese van de regels van de taal te
ontdekken. Deze fouten zijn cruciaal, voorspelbaar en herkenbaar.
Vanaf de jaren 80 werd vooral gekeken naar de creativiteit van de leerder en naar de
overeenkomsten tussen T1 en T2.
● ontwikkelingsfouten / intralinguale fouten = fouten die door iedere taalleerder
worden gemaakt, ongeacht wat de T1 is.
Universele taalverwervingstheorie = fouten die worden veroorzaakt door specifieke
eigenschappen van T1.
Tussentaal/ interlanguage = tussenstappen in taalgebruik van T2-verwervers.
Op basis van de tussentaal is de natuurlijke verwervingsvolgorde vastgesteld.
Overgeneralisatie = regel wordt in alle gevallen (te vaak) toegepast.
1
, Samenvatting Handboek Nederlands als tweede taal in het volwassenenonderwijs 2
De taalverwerver is dus geen imitator, maar een creatieve bouwer.
Het T2-onderwijs kan zijn lesstof aanpassen op de natuurlijke verwervingsvolgorde. Echter
slaat deze volgorde enkel op een paar aspecten van het proces.
Daarnaast is de theorie veelal gebaseerd op kinderen, bij wie de taalverwerving anders
verloopt dan bij de T2-verwervers (oa. qua leeftijd en situatie).
Fossilisatie/ stagnatie = op bepaalde leeftijd ontwikkelen T2-leerders zich niet meer.
Daardoor verschoof de focus van linguïsme naar taalsysteem en interactionele benadering.
1.2.3 Interactie en taalaanbod
Langzamerhand werd duidelijke dat taalaanbod zeer belangrijk is voor de verwerving. Vaak
praat de T1-spreker makkelijker tegen een kind of T2-leerder dan in andere situaties. Dit
heet interactionele benadering = interactie T1-/T2-sprekers is cruciaal voor T2-
verwervingsproces.
i+1 / interlanguage +1 = ideale niveau van taalaanbod.
Vormen van interactie = samenvatten, goed herhalen, aanvullen.
Foreigner Talk (FT)= T1-spreker versimpelt zijn taalgebruik voor T2-verwerver. Dit heeft
een negatief effect.
Outputhypothese (Swain) = verwerving wordt bevorderd door gedwongen spreken van T2,
worden bewuster.
Chunks = reproduceren van grotere taaleenheden
Spreektempo
Door het spreektempo te verlagen, herkent de T2-spreker sneller losse woorden.
Accentuering en topicalisatie
Accentuering = T1-spreker benadrukt de belangrijke woorden.
Topicalisatie = onderwerp wordt afgezonderd van de rest van de zin.
Eenvoudige woordkeus en zinsbouw
Spreekt voor zich.
Herhaling en parafrase
Dezelfde zin herhalen of in andere woorden door T1 herhalen. Zo wordt de
informatiedichtheid geringer.
Contextuele inbedding
Expliciete context aanbieden.
Non-verbale context = wijzen
Verbale context = voorbeeld geven, herhalen, parafraseren
Impliciete context aanbieden.
Modeling, recasting en expansie
Docenten reageren op fouten die T2-verwervers maken. Dit kunnen ze beter niet via
expliciete verbetering doen. Het is beter om impliciet te verbeteren. (bijvoorbeeld door de zin
op de juiste manier te herhalen)
Modeling = impliciete feedback op ongrammaticale uiting
Recasting = fout verbeterd terugzeggen
Expansie = onvolledige uiting aanvullen
Deze vormen van feedback gebeuren wel op het niveau van de communicatie zelf.
De aanbodfrequentie en herhaling (minstens 7x) hebben een positieve invloed op de
verwerving.
1.3 Factoren die de T2-verwerving beïnvloeden.
1.3.1 Achtergrondfactoren
- leeftijd (hoe jonger, hoe gemakkelijker de verwerving),
2
