Samenvatting - Geschiedenis (Memo) - HAVO/VWO 2 - hoofdstuk 1 - de tijd van ontdekkers en hervormers (paragraaf 1 t/m 8)

Geschiedenis (Memo) – Havo/VWO 2 – hoofdstuk 1
(paragraaf 1 t/m 8)
de tijd van ontdekkers en hervormers - eeuw van veranderingen



1. Oriëntatie
Dit hoofdstuk gaat over periode 1500-1600. In de 16e eeuw waren katholieken en protestanten
met elkaar in conflict.
 Met geroofd geld van katholieke kloosters en kerken werd in 1575 de Universiteit van
Leiden door Willem van Oranje opgericht (tijdens Nederlandse Opstand). De noordelijke
Nederlanden wilden hun eigen protestantse christelijken wilden opleiden en goed
opgeleiden het land laten regeren.
 In het logo van de Universiteit staat Libertatis Preaesidium. Dit betekent plaats van
vrijheid.
 Belangrijke studierichtingen op de Universiteit waren kerkleer, rechten en medicijnen.
Geloof speelde een grote rol.
 Vrijheden Universiteit van Leiden
 Eigen rechtspraak
 Studenten en hoogleraren vrijgesteld van bieraccijns
 Protestantse geestelijken werden opgeleid
 Rijk Karel V in Europa was versplinterd. Lastig om rijk te besturen.
Willem van Oranje vocht voor Karel V als kapitein van de ‘’bende van ordonnantie’’ (was
een leger te paard = cavalerie). Dit leger was ook beschikbaar in vredestijd en beter te
vertrouwen dan huurlingen.
Nederlandse Opstand Verzet van de Nederlandse gewesten tegen de Spaanse koning
tussen 1568 en 1648, onder leiding van Willem van Oranje

Historisch denken
Bij bijna alle ruzies en gebeurtenissen bestaan verschillende meningen. Bij het onderzoeken
van een bron is het belangrijk rekening te houden met de standplaatsgebondenheid (manier
waarop je naar gebeurtenissen kijkt) van de maker van de bron. Dit betekent dat de inhoud
van een bron altijd beïnvloed is door de omstandigheden waarin iemand leeft.
Bij een bron moet je altijd de volgende vier vragen stellen:
1. Wie heeft de bron gemaakt?
2. Over welke tijd en plaats gaat het?
3. In welke omstandigheden leefde de maker (leeftijd, geslacht, plaats, tijd, religie, opleiding,
beroep, politieke overtuiging en plaats in de maatschappen: rijk/arm, veel/weinig macht)?
4. Heeft de maker een doel met deze bron?

Wat moet je weten?
1. Leer de begrippen
2. Over welke periode gaat dit hoofdstuk?
3. Wanneer werd de Universiteit van Leiden opgericht, met welk geld en door wie?
4. Leg uit hoe de Nederlandse Opstand begon (2 oorzaken)
5. Welke drie studierichtingen waren er op de universiteit van Leiden?
6. Welke drie vrijheden had de Universiteit van Leiden?
7. Leg uit waarom het voor Karel V lastig was zijn rijk te besturen. Wat gebruikte hij?
8. Wat was het voordeel van dit leger?
9. Waar moet je rekening mee houden bij het onderzoeken van een bron en welke vier vragen moet je
stellen?




Clvs 2-11-18 1

, Geschiedenis (Memo) – Havo/VWO 2 – hoofdstuk 1
(paragraaf 1 t/m 8)
de tijd van ontdekkers en hervormers - eeuw van veranderingen


2. Een nieuw wereldbeeld

Renaissance in het noorden
 Men zag de Middeleeuwen alsof men had stilgestaan. Rond 1350 ontstond nieuwe
interesse in kunst en ideeën van de oude Grieken en Romeinen (renaissance). Kunst werd
nagemaakt (paleizen met beelden en schilderijen) en de oude Romeinse bouwkunst werd
een voorbeeld. Je moest genieten van het leven.
 Humanisten bestudeerden en vertaalden teksten van de Grieken en Romeinen en boeken
over het christendom. Je moest niet alleen op de kerk vertrouwen maar jezelf scholen.
Door oude geschriften te lezen kon je kennis vergroten en zelf keuzes maken. Humanisten
in Noord-Europa lazen vooral christelijke bronnen uit de oudheid van Erasmus. Erasmus
vertaalde het Nieuwe Testament en zag dat de vertaling van de kerk niets te maken had
met het christendom (te veel aandacht voor uiterlijkheden. Erasmus schreef het boek Lof
der Zotheid; naastenliefde en kritiek over de kerk).
 Dankzij boekdrukkunst vanaf 1450 snelle verspreiding kennis en inzichten naar Noord-
Europa (boeken niet meer gemaakt door geestelijken maar gewone mensen). Meer
mensen konden lezen en schrijven.

Renaissance Letterlijk: wedergeboorte. In de 15e en 16e eeuw was er weer
interesse in de kunst en wetenschap van de oudheid
Humanisten Geleerde uit de tijd van de renaissance die teksten van de
Grieken en Romeinen bestudeerde en vertaalde en die het
belangrijk vonden dat mensen zich ontwikkelden door onderwijs

Macht van de kerk / ketterij en inquisitie
 Aan het einde van de middeleeuwen was de kerk rijk. Macht en rijkdom waren
belangrijker dan geloof. Er was kritiek op de kerk omdat:
o Alleen geestelijken de Bijbel konden lezen en de gelovigen vertelden hoe ze
moesten leven
o Geestelijken zich niet aan de kerkelijke regels hielden; niet trouwen, geen seks
sober leven
 Onder invloed van de renaissance gingen mensen zelf teksten lezen en beoordelen.
Gelovigen wilden zelf een band met God krijgen. Geestelijken werden minder belangrijk en
de kritiek op de kerk nam toe.
 Bedelordes hadden kritiek op de katholieke kerk: Geestelijken waren te veel bezig met
geld en macht en te weinig met geloofd. Bedelordes werden toegelaten tot de kerk.
 Ketters wezen zelfs belangrijke delen van de officiële leer van de katholieke kerk af. Om de
ketterij te bestrijden werd in 1200 de inquisitie opgericht. Ketters werden vervolgd en
moesten zich bekeren. Weigeraars eindigden op de brandstapel.
Ketter Iemand die belangrijke delen van de officiële leer van de
katholieke kerk afwees
Inquisitie Een door de paus rond 1200 opgerichte kerkelijke rechtbank die
zich bezighield met de opsporing en veroordeling van ketters




Clvs 2-11-18 2