Deel 1 Orthopedagogisch denken en kijken
1 Situering orthopedagogiek
1.1 De term Ortho-ped-Agogie-K
Ortho;
o Recht maken
o Specifieke opvoeding
o Problematische ervaren situatie/context
o Grens met ‘gewone’ is niet scherp af te bakenen
Mensen perspectief bieden, plan maken hoe we verder kunnen gaan om perfectief biedend te
werk te gaan
Ped;
o Pais = kind
o Kinderen en jeugdigen
Bij de start vd wetenschap
Uitbreiding naar andere doelgroepen
Volwassenen met een verstandelijke beperking
Volwassen met NAH
Volwassen met dementie
Ortho-agogiek (voor volwassenen)
Agogie;
o Begeleiden naar …. een doel, alles wat we doen moet in functie staan vd praktijk
o Leiden naar… een doel
een visie of idee nastreven wat wenselijk is, een ethische/normatieve dimensie
maar welk doel is wenselijk?
normen, waarden, ethische dimensie, visies, tendensen
K;
o Wetenschappelijke studie
Orthopedagogiek = de wetenschappelijke studie (k) van het begeleiden (agogie) van kinderen,
jongeren (ped) en volwassenen in problematisch ervaren situaties (ortho).
1.2 De verhouding en het relatieve verschil tussen pedagogiek en orthopedagogiek
Het gaat bij beide om een opvoedings- en begeleidingsproces
Pedagogiek
o Algemene principes van en kennis over opvoeding
o Kleine dagelijkse problemen en vragen (algemene opvoedingsvragen, niet per se VOS)
bv. mijn baby huilt veel, is dit normaal en wat moet ik doen? Hoeveel zakgeld voor 12-jarige?
o Tijdelijke en kleine problemen
bv. mijn moeder zegt me om mijn baby gewoon te laten uithuilen, maar ik wil graag een manier
vinden die beter aanvoelt.
1
, Met geduld, tact, creativiteit, humor, etc. kan begeleider problemen het hoofd bieden
Indien moeilijk door specifieke problemen/noden gezinsondersteuning (Brede Instap)
Orthopedagogiek
o Zeer specifieke noden of problematische opvoeding
Kind met specifieke noden, bv. Farouk p. 37
Ouders met specifieke tekorten in opvoeding, bv. Roos p. 37
Maatschappelijke problemen
o Problemen zijn erger, duidelijker
o Weerstanden tot verbetering zijn hardnekkiger
o Vaak zeer complexe samenhang van meerdere bedreigende factoren (combinatie)
o Het problematische staat centraal
Orthopedagogiek toont ons vaak de weg naar de essentie van de pedagogiek, het gaat om de studie
van het specifiek opvoeden en begeleiden.
Eist bewuste en grondige analyse
1.3 Het doel en object van de orthopedagogiek
Klassieke benadering Moderne benadering (1980)
Object Object
Opvoeding van ‘opvallende’ of ‘afwijkende’ kinderen Problematische opvoedingssituatie & factoren die
centraal daar een rol in spelen
Hulpverlening was verweven met het medische en Opvoeders en kind (niet alleen naar kind kijken maar
psychiatrische denken gebeurde vooral in ook naar opvoeders)
gespecialiseerde omgevingen (buiten milieu vh kind) Systeemdenken; persoon kan beter begrepen w als
Aandacht voor afwijkend gedrag en hun er naar gehele context wordt gekeken
maatschappelijk functioneren ‘handicap’ is een interactief concept
Indeling soorten kinderen = classificatie handicaps (situatie/maatschappij bepaalt wat handicap is
en stoornissen bv. half-doof zijn = vervelend wanneer ze in dove oor
Vb. dove, blinde, zwakke, ... kinderen praten)
Methodieken om op te voeden (gevolgen klein houden)
Doel Doel
Ontwikkeling vh kind optimaliseren Opvoeding optimaliseren
Ter horst (1980); de orthopedagogiek is de menselijke planwetenschap die als actieveld het
opvoedingsgebeuren heeft, dat zodanig leed met zich meebrengt dat men meent niet verder te
kunnen.
Moderne orthopedagogiek
o Object = POS
o Doel = deze weer vlot krijgen, kwaliteit van leven verbeteren en sociale inclusie bevorderen
2
, o Middelen = aanpassing van factoren in de opvoedingssituatie zelf (microniveau),
Samenwerking met andere disciplines en betrokkenen (mesoniveau) en actuele
maatschappelijke context (macroniveau)
1.4 Evolutie term POS in hulpverlening
Problematische opvoedingssituatie
= POS
o Ter Horst
situatie waarin de betrokkenen geen perspectief meer ervaren in opvoedingssituatie en waar
deskundige hulp nodig is van buitenaf om geheel te veranderen zodat het perspectief biedend wordt
o Sociaal-ecologische visie
Moeizame afstemming tussen pedagogische vraag en aanbod
Door verschillende factoren (Kind met specifieke noden, Ouders met specifieke
tekorten in opvoeding, Maatschappelijke problemen )
POS
o Geschiedenis hulpverlening
o ‘verwaarloosde kinderen’
POS in decreten Bijzondere Jeugdbijstand vanaf 1990
o “een toestand waarin de fysieke integriteit, de affectieve, morele, intellectuele of sociale
ontplooiingskansen van minderjarigen in het gedrang komen, door bijzondere
gebeurtenissen, door relationele conflicten of door de omstandigheden waarin zij leven”
o Twee doelgroepen
Organiseren van preventie en hulpverlening voor minderjarigen in een POS
Minderjarigen die een als Misdrijf Omschreven Feit (MOF) hebben gepleegd
Decreet Intergrale Jeugdhulpverlening 2014
o Verandering van terminologie
POS VOS (verontrustende opvoedingssituatie) en PLS (problemtaische
leefsituatie; gaat ook over problemen buiten thuissituatie)
o Meer aandacht voor ‘verontrusting’;
“de ontwikkelingskansen van een minderjarige zijn bedreigd of de (fysieke, psychische of
seksuele integriteit van de minderjarige is aangetast ”
Decreet Jeugddelinquentierecht 2019
o Verandering van terminologie
MOF jeugddelict
Orthopedagogische kijk
o POS of MOF ? VOS of jeugddelict?
Onderscheid in jeugdrechtbank en hulpverlening
o Orthopedagogisch gezien geen strak onderscheid: onder heel wat ernstige jeugddelicten
schuilt een verontrustende opvoedingssituatie!
1.5 Evolutie term handicap
o Geschiedenis hulpverlening
o ‘afwijkende kinderen’; Invaliden en invaliditeit, Mindervaliden, Andersvaliden,
Gehandicapten, Mensen met een beperking, Mensen met een handicap
3
, o Evolutie heeft te maken met veranderend mensbeeld, gevoeligheden en maatschappelijke
structuren en macht die aan maatschappelijke verhoudingen gekoppeld is
1.5.1 mensbeelden, tendensen, en visies op hulpverlening
Vb mensbeeld; als we mensen bekijken als zieken, bouwen we meer ziekenhuizen
4 mensbeelden door Wuyts; (mens- en levensbeschouwing macroniveau)
Mensen die zwakker of anders zijn;
o Worden ontmenselijkt en gezien als barbaren, abnormalen, ...
weinig of geen zorg geboden; gedood, opgesloten, ...
naar mensen met beperkingen kijken als anders, anders als wij, wij zijn normaal,
ontmenselijking
o Worden gezien als ongelukkigen en zondaars, lijdende mensen, sukkelaars...
liefdadigheid die noet structureel is maar uit goodwill (vanwege medelijden, ‘ocharme’,
zondaars, sukkelaars) Vb. actie pia
o Worden gezien als zieken, de gestoorde of patiënt
bestudering van stoornis, diagnose en prognose
medisch georienteerde zorg, individuele behandeling goede gezonheidzorg
genezing, aanpassing of gedrag verbeteren aanpassen aan eisen omgeving
o Mensen, gelijkwaardige burgers
recht om zelf vorm te geven aan leven, ondersteuning is sociaal gericht en emancipatorsch,
kwaliteit van leven bevorden en sociale inclusie
beste manier om te kijken naar mensen, meest sociale visie
1.5.2 Internationale Classificatie van functioneren in ICF
Handicap
o is geen eigenschap van een persoon = han
o uitkomst van interactie tussen individu en
omgeving, gewoontes en verwachtingen in sociale context
functioneringsproblemen;
o Stoornissen;
• Afwijkingen in functies of verlies van functies, de fysiologische en mentale
eigenschappen van het menselijk organisme
• Afwijkingen in anatomische eigenschappen; positie, aanwezigheid, vorm, continuïteit
van onderdelen vh menselijk lichaam
o Berperkingen;
• Moeilijkheden die iemand heeft met het uitvoeren van activiteiten, aspecten vh
menselijk handelen
Bv. niet zelfstandig kunnen zitten, niet goed beslissingen kunnen nemen
o Participatieproblemen;
• Problemen die iemand heeft met het deelnemen aan het maatschappelijk leven
Bv. geen gebruik kunnen maken van OV door ontoegankelijkheid
doel orthopedagogische begeleiding; ICF-model
4
1 Situering orthopedagogiek
1.1 De term Ortho-ped-Agogie-K
Ortho;
o Recht maken
o Specifieke opvoeding
o Problematische ervaren situatie/context
o Grens met ‘gewone’ is niet scherp af te bakenen
Mensen perspectief bieden, plan maken hoe we verder kunnen gaan om perfectief biedend te
werk te gaan
Ped;
o Pais = kind
o Kinderen en jeugdigen
Bij de start vd wetenschap
Uitbreiding naar andere doelgroepen
Volwassenen met een verstandelijke beperking
Volwassen met NAH
Volwassen met dementie
Ortho-agogiek (voor volwassenen)
Agogie;
o Begeleiden naar …. een doel, alles wat we doen moet in functie staan vd praktijk
o Leiden naar… een doel
een visie of idee nastreven wat wenselijk is, een ethische/normatieve dimensie
maar welk doel is wenselijk?
normen, waarden, ethische dimensie, visies, tendensen
K;
o Wetenschappelijke studie
Orthopedagogiek = de wetenschappelijke studie (k) van het begeleiden (agogie) van kinderen,
jongeren (ped) en volwassenen in problematisch ervaren situaties (ortho).
1.2 De verhouding en het relatieve verschil tussen pedagogiek en orthopedagogiek
Het gaat bij beide om een opvoedings- en begeleidingsproces
Pedagogiek
o Algemene principes van en kennis over opvoeding
o Kleine dagelijkse problemen en vragen (algemene opvoedingsvragen, niet per se VOS)
bv. mijn baby huilt veel, is dit normaal en wat moet ik doen? Hoeveel zakgeld voor 12-jarige?
o Tijdelijke en kleine problemen
bv. mijn moeder zegt me om mijn baby gewoon te laten uithuilen, maar ik wil graag een manier
vinden die beter aanvoelt.
1
, Met geduld, tact, creativiteit, humor, etc. kan begeleider problemen het hoofd bieden
Indien moeilijk door specifieke problemen/noden gezinsondersteuning (Brede Instap)
Orthopedagogiek
o Zeer specifieke noden of problematische opvoeding
Kind met specifieke noden, bv. Farouk p. 37
Ouders met specifieke tekorten in opvoeding, bv. Roos p. 37
Maatschappelijke problemen
o Problemen zijn erger, duidelijker
o Weerstanden tot verbetering zijn hardnekkiger
o Vaak zeer complexe samenhang van meerdere bedreigende factoren (combinatie)
o Het problematische staat centraal
Orthopedagogiek toont ons vaak de weg naar de essentie van de pedagogiek, het gaat om de studie
van het specifiek opvoeden en begeleiden.
Eist bewuste en grondige analyse
1.3 Het doel en object van de orthopedagogiek
Klassieke benadering Moderne benadering (1980)
Object Object
Opvoeding van ‘opvallende’ of ‘afwijkende’ kinderen Problematische opvoedingssituatie & factoren die
centraal daar een rol in spelen
Hulpverlening was verweven met het medische en Opvoeders en kind (niet alleen naar kind kijken maar
psychiatrische denken gebeurde vooral in ook naar opvoeders)
gespecialiseerde omgevingen (buiten milieu vh kind) Systeemdenken; persoon kan beter begrepen w als
Aandacht voor afwijkend gedrag en hun er naar gehele context wordt gekeken
maatschappelijk functioneren ‘handicap’ is een interactief concept
Indeling soorten kinderen = classificatie handicaps (situatie/maatschappij bepaalt wat handicap is
en stoornissen bv. half-doof zijn = vervelend wanneer ze in dove oor
Vb. dove, blinde, zwakke, ... kinderen praten)
Methodieken om op te voeden (gevolgen klein houden)
Doel Doel
Ontwikkeling vh kind optimaliseren Opvoeding optimaliseren
Ter horst (1980); de orthopedagogiek is de menselijke planwetenschap die als actieveld het
opvoedingsgebeuren heeft, dat zodanig leed met zich meebrengt dat men meent niet verder te
kunnen.
Moderne orthopedagogiek
o Object = POS
o Doel = deze weer vlot krijgen, kwaliteit van leven verbeteren en sociale inclusie bevorderen
2
, o Middelen = aanpassing van factoren in de opvoedingssituatie zelf (microniveau),
Samenwerking met andere disciplines en betrokkenen (mesoniveau) en actuele
maatschappelijke context (macroniveau)
1.4 Evolutie term POS in hulpverlening
Problematische opvoedingssituatie
= POS
o Ter Horst
situatie waarin de betrokkenen geen perspectief meer ervaren in opvoedingssituatie en waar
deskundige hulp nodig is van buitenaf om geheel te veranderen zodat het perspectief biedend wordt
o Sociaal-ecologische visie
Moeizame afstemming tussen pedagogische vraag en aanbod
Door verschillende factoren (Kind met specifieke noden, Ouders met specifieke
tekorten in opvoeding, Maatschappelijke problemen )
POS
o Geschiedenis hulpverlening
o ‘verwaarloosde kinderen’
POS in decreten Bijzondere Jeugdbijstand vanaf 1990
o “een toestand waarin de fysieke integriteit, de affectieve, morele, intellectuele of sociale
ontplooiingskansen van minderjarigen in het gedrang komen, door bijzondere
gebeurtenissen, door relationele conflicten of door de omstandigheden waarin zij leven”
o Twee doelgroepen
Organiseren van preventie en hulpverlening voor minderjarigen in een POS
Minderjarigen die een als Misdrijf Omschreven Feit (MOF) hebben gepleegd
Decreet Intergrale Jeugdhulpverlening 2014
o Verandering van terminologie
POS VOS (verontrustende opvoedingssituatie) en PLS (problemtaische
leefsituatie; gaat ook over problemen buiten thuissituatie)
o Meer aandacht voor ‘verontrusting’;
“de ontwikkelingskansen van een minderjarige zijn bedreigd of de (fysieke, psychische of
seksuele integriteit van de minderjarige is aangetast ”
Decreet Jeugddelinquentierecht 2019
o Verandering van terminologie
MOF jeugddelict
Orthopedagogische kijk
o POS of MOF ? VOS of jeugddelict?
Onderscheid in jeugdrechtbank en hulpverlening
o Orthopedagogisch gezien geen strak onderscheid: onder heel wat ernstige jeugddelicten
schuilt een verontrustende opvoedingssituatie!
1.5 Evolutie term handicap
o Geschiedenis hulpverlening
o ‘afwijkende kinderen’; Invaliden en invaliditeit, Mindervaliden, Andersvaliden,
Gehandicapten, Mensen met een beperking, Mensen met een handicap
3
, o Evolutie heeft te maken met veranderend mensbeeld, gevoeligheden en maatschappelijke
structuren en macht die aan maatschappelijke verhoudingen gekoppeld is
1.5.1 mensbeelden, tendensen, en visies op hulpverlening
Vb mensbeeld; als we mensen bekijken als zieken, bouwen we meer ziekenhuizen
4 mensbeelden door Wuyts; (mens- en levensbeschouwing macroniveau)
Mensen die zwakker of anders zijn;
o Worden ontmenselijkt en gezien als barbaren, abnormalen, ...
weinig of geen zorg geboden; gedood, opgesloten, ...
naar mensen met beperkingen kijken als anders, anders als wij, wij zijn normaal,
ontmenselijking
o Worden gezien als ongelukkigen en zondaars, lijdende mensen, sukkelaars...
liefdadigheid die noet structureel is maar uit goodwill (vanwege medelijden, ‘ocharme’,
zondaars, sukkelaars) Vb. actie pia
o Worden gezien als zieken, de gestoorde of patiënt
bestudering van stoornis, diagnose en prognose
medisch georienteerde zorg, individuele behandeling goede gezonheidzorg
genezing, aanpassing of gedrag verbeteren aanpassen aan eisen omgeving
o Mensen, gelijkwaardige burgers
recht om zelf vorm te geven aan leven, ondersteuning is sociaal gericht en emancipatorsch,
kwaliteit van leven bevorden en sociale inclusie
beste manier om te kijken naar mensen, meest sociale visie
1.5.2 Internationale Classificatie van functioneren in ICF
Handicap
o is geen eigenschap van een persoon = han
o uitkomst van interactie tussen individu en
omgeving, gewoontes en verwachtingen in sociale context
functioneringsproblemen;
o Stoornissen;
• Afwijkingen in functies of verlies van functies, de fysiologische en mentale
eigenschappen van het menselijk organisme
• Afwijkingen in anatomische eigenschappen; positie, aanwezigheid, vorm, continuïteit
van onderdelen vh menselijk lichaam
o Berperkingen;
• Moeilijkheden die iemand heeft met het uitvoeren van activiteiten, aspecten vh
menselijk handelen
Bv. niet zelfstandig kunnen zitten, niet goed beslissingen kunnen nemen
o Participatieproblemen;
• Problemen die iemand heeft met het deelnemen aan het maatschappelijk leven
Bv. geen gebruik kunnen maken van OV door ontoegankelijkheid
doel orthopedagogische begeleiding; ICF-model
4
