Gezondheidspsychologie
Wetenschapsgebied
●
→ gezondheid (WHO, 1948)
= een staat van complete fysieke, mentale en sociale welbevinden en niet enkel afwezigheid van
ziekte of zwakte
→ gedrag: alles dat organisme doet dat actie inhoudt als respons op stimulus
→ respons van individu, groep of soort op zijn omgeving
→ psychologie: toepassen van principes van biologie voor studie van fysiologische, genetische en
ontwikkelingsmechanismen van gedrag in menselijke en niet-menselijke dieren
→ opkomst experimentele psychofysiologie en gedragsneurowetenschappen
● Primaire focus:
problemen die zich voordoen als lichamelijke klachten in tegenstelling tot problemen die zich
beperken tot emotionele of mentale gezondheid
● Doelgroepen:
1. gezonde mensen: voor gezondheidsbevordering en ziektepreventie
2. mensen met verhoogd risico op ziekte: risicovol gedrag, genetische dragers, …
3. mensen met acute gezondheidsproblemen of complexe zorgbehoeften
4. mensen met chronische ziekten
● Gezondheidspsychologie (APA)
= het samengaan van de speciale educatieve wetenschappelijke professionele bijdragen van discipline
van psychologie tot de promotie en onderhoud van gezondheid, preventie van ziekte, behandeling
van ziekte, identificatie van etiologische factoren en analyse van vooruitgang van systeem van
gezondheidszorg
● International classification of functioning, disability and health:
doel van ICF is om verenigde en gestandaardiseerde taal voor beschrijven en classificeren van
gezondheidsdomeinen en gezondheidsgerelateerde staten te voorzien en een gemeenschappelijk
kader te voorzien voor gezondheidsuitkomst metingen
→
● Behavioral medicine
1
, = interdisciplinaire veld dat zich bezighoudt met ontwikkeling en integratie van gedrags- en
biomedische wetenschappelijke kennis en technieken die relevant zijn voor gezondheid en ziekte en
toepassing van kennis en technieken op preventie, diagnose, behandeling en revalidatie
Korte geschiedenis rond lichaam en geest
● René Descartes (17e eeuw)
→ pijn = reflex van brein veroorzaakt door lichamelijk letsel
● Biomedisch model:
● Kritiek op biomedisch model:
1. lichaam-geest dualisme: monocausaal
2. reductionistisch: gedrag uitsluitend verklaard door chemie-huishouding in lichaam
3. ziekte-georiënteerd: negeert rechtstreekse invloeden van en op gedrag
4. ontoereikend: kan veel lichamelijke klachten niet verklaren
● Studie met vragenlijst naar symptomen
→ achteraf beoordeelt arts of symptomen medisch verklaard zijn
→ resultaat: 75% van symptomen beoordeeld als medisch onverklaarbaar
● Psychosomatisch model:
→ bv.: conversiestoornis / functional neurological symptom disorder (Charcot)
→ bv.: psychosomatiek van maagzweer (Alexander)
● Somatisatie
= neiging om somatische distress te ervaren en te communiceren en symptomen niet verklaard door
pathologische bevindingen maar geattribueerd aan fysieke ziekte en hiervoor medische hulp zoeken
● Kritiek op psychosomatisch model:
1. geen wetenschappelijke steun voor somatisatie in studies rond pijn
2. onduidelijk of klachten niet verklaard kunnen worden door medische bevindingen
3. klachten toegeschreven aan ziekte?
4. slechts bij 1 studie onderzocht of deelnemers hulp zochten voor klachten
Theoretische modellen
2
,● Diathese-stress model
= kwetsbaarheid (diathese) en stressoren werken in op gezondheid
● Kritiek op diathese-stress model:
1. identificatie van kwetsbaarheidsfactoren:
genetisch, biologisch, psychologisch en socio-cultureel
2. wat is stressor?
● Biopsychosociaal model:
● Ziekte (biologisch)
= schadelijke afwijking van organisme als verstoring van zelfregulerend biologisch proces
→ veroorzaakt door genetische predispositie, infecties, trauma, slijtage, …
● Klacht (gedrag)
→ gedrag: mogelijks behorend tot bepaalde ziekte
→ gerapporteerd: wat persoon ervaart (ziekterepresentatie)
→ geobserveerd door anderen: arts of specialist
● Cognitive-behavioral model:
→ primaire appraisal: hoe gevaarlijk? (perceptie van dreiging)
→ secundaire appraisal: wat kan ik doen? (perceptie van controle)
● Catastrofale interpretaties van pijn / pain catastrophizing scale
= ruminatie, magnificatie en hulpeloosheid
→ pijn + deze factoren verergeren gezondheid
● Verwachte dreiging en gevoel van controle heeft meer impact dan daadwerkelijke dreiging en
controle
→ soorten inactieve stof / schijnbehandeling:
3
, 1. nocebo: meer klachten (zal schaden)
2. placebo: minder klachten (zal behagen)
● Rol verwachtingen:
● Affectief-motivationele modellen
→ soorten doelen:
1. vermijdingsdoelen = anticipatie van gevreesde of ongewenste toestanden (avoidance)
2. toenaderingsdoelen = anticipatie van gehoopte of gewenste toestanden (approach)
→ discrepantie tussen doel en huidige situatie → affect → actie
● Soorten acties bij doelconflicten:
1. assimilatie = acties om doel toch te bereiken
2. accommodatie = doel aanpassen
3. immunisatie = huidige situatie herdefiniëren
● Flexible goal adjustment:
→ vooral grotere goal disengagement capaciteiten voorspellen betere gezondheid
● Studie rond doelconflicten:
patiënten niet meer doelconflicten dan gezonde mensen maar ervaren die als aversiever en moeilijker
op te lossen
● Resilience / veerkracht:
● Dispositioneel optimisme
= een gegeneraliseerde positieve outcome verwachting
● Bijdrage optimisme aan lichamelijke gezondheid
→ gedragsmatig: bestendigheid / peristence bij obstakels
→ gezondere levensstijl: minder roken en fysiek actiever
4
Wetenschapsgebied
●
→ gezondheid (WHO, 1948)
= een staat van complete fysieke, mentale en sociale welbevinden en niet enkel afwezigheid van
ziekte of zwakte
→ gedrag: alles dat organisme doet dat actie inhoudt als respons op stimulus
→ respons van individu, groep of soort op zijn omgeving
→ psychologie: toepassen van principes van biologie voor studie van fysiologische, genetische en
ontwikkelingsmechanismen van gedrag in menselijke en niet-menselijke dieren
→ opkomst experimentele psychofysiologie en gedragsneurowetenschappen
● Primaire focus:
problemen die zich voordoen als lichamelijke klachten in tegenstelling tot problemen die zich
beperken tot emotionele of mentale gezondheid
● Doelgroepen:
1. gezonde mensen: voor gezondheidsbevordering en ziektepreventie
2. mensen met verhoogd risico op ziekte: risicovol gedrag, genetische dragers, …
3. mensen met acute gezondheidsproblemen of complexe zorgbehoeften
4. mensen met chronische ziekten
● Gezondheidspsychologie (APA)
= het samengaan van de speciale educatieve wetenschappelijke professionele bijdragen van discipline
van psychologie tot de promotie en onderhoud van gezondheid, preventie van ziekte, behandeling
van ziekte, identificatie van etiologische factoren en analyse van vooruitgang van systeem van
gezondheidszorg
● International classification of functioning, disability and health:
doel van ICF is om verenigde en gestandaardiseerde taal voor beschrijven en classificeren van
gezondheidsdomeinen en gezondheidsgerelateerde staten te voorzien en een gemeenschappelijk
kader te voorzien voor gezondheidsuitkomst metingen
→
● Behavioral medicine
1
, = interdisciplinaire veld dat zich bezighoudt met ontwikkeling en integratie van gedrags- en
biomedische wetenschappelijke kennis en technieken die relevant zijn voor gezondheid en ziekte en
toepassing van kennis en technieken op preventie, diagnose, behandeling en revalidatie
Korte geschiedenis rond lichaam en geest
● René Descartes (17e eeuw)
→ pijn = reflex van brein veroorzaakt door lichamelijk letsel
● Biomedisch model:
● Kritiek op biomedisch model:
1. lichaam-geest dualisme: monocausaal
2. reductionistisch: gedrag uitsluitend verklaard door chemie-huishouding in lichaam
3. ziekte-georiënteerd: negeert rechtstreekse invloeden van en op gedrag
4. ontoereikend: kan veel lichamelijke klachten niet verklaren
● Studie met vragenlijst naar symptomen
→ achteraf beoordeelt arts of symptomen medisch verklaard zijn
→ resultaat: 75% van symptomen beoordeeld als medisch onverklaarbaar
● Psychosomatisch model:
→ bv.: conversiestoornis / functional neurological symptom disorder (Charcot)
→ bv.: psychosomatiek van maagzweer (Alexander)
● Somatisatie
= neiging om somatische distress te ervaren en te communiceren en symptomen niet verklaard door
pathologische bevindingen maar geattribueerd aan fysieke ziekte en hiervoor medische hulp zoeken
● Kritiek op psychosomatisch model:
1. geen wetenschappelijke steun voor somatisatie in studies rond pijn
2. onduidelijk of klachten niet verklaard kunnen worden door medische bevindingen
3. klachten toegeschreven aan ziekte?
4. slechts bij 1 studie onderzocht of deelnemers hulp zochten voor klachten
Theoretische modellen
2
,● Diathese-stress model
= kwetsbaarheid (diathese) en stressoren werken in op gezondheid
● Kritiek op diathese-stress model:
1. identificatie van kwetsbaarheidsfactoren:
genetisch, biologisch, psychologisch en socio-cultureel
2. wat is stressor?
● Biopsychosociaal model:
● Ziekte (biologisch)
= schadelijke afwijking van organisme als verstoring van zelfregulerend biologisch proces
→ veroorzaakt door genetische predispositie, infecties, trauma, slijtage, …
● Klacht (gedrag)
→ gedrag: mogelijks behorend tot bepaalde ziekte
→ gerapporteerd: wat persoon ervaart (ziekterepresentatie)
→ geobserveerd door anderen: arts of specialist
● Cognitive-behavioral model:
→ primaire appraisal: hoe gevaarlijk? (perceptie van dreiging)
→ secundaire appraisal: wat kan ik doen? (perceptie van controle)
● Catastrofale interpretaties van pijn / pain catastrophizing scale
= ruminatie, magnificatie en hulpeloosheid
→ pijn + deze factoren verergeren gezondheid
● Verwachte dreiging en gevoel van controle heeft meer impact dan daadwerkelijke dreiging en
controle
→ soorten inactieve stof / schijnbehandeling:
3
, 1. nocebo: meer klachten (zal schaden)
2. placebo: minder klachten (zal behagen)
● Rol verwachtingen:
● Affectief-motivationele modellen
→ soorten doelen:
1. vermijdingsdoelen = anticipatie van gevreesde of ongewenste toestanden (avoidance)
2. toenaderingsdoelen = anticipatie van gehoopte of gewenste toestanden (approach)
→ discrepantie tussen doel en huidige situatie → affect → actie
● Soorten acties bij doelconflicten:
1. assimilatie = acties om doel toch te bereiken
2. accommodatie = doel aanpassen
3. immunisatie = huidige situatie herdefiniëren
● Flexible goal adjustment:
→ vooral grotere goal disengagement capaciteiten voorspellen betere gezondheid
● Studie rond doelconflicten:
patiënten niet meer doelconflicten dan gezonde mensen maar ervaren die als aversiever en moeilijker
op te lossen
● Resilience / veerkracht:
● Dispositioneel optimisme
= een gegeneraliseerde positieve outcome verwachting
● Bijdrage optimisme aan lichamelijke gezondheid
→ gedragsmatig: bestendigheid / peristence bij obstakels
→ gezondere levensstijl: minder roken en fysiek actiever
4
