Aansprakelijkheid in de gezondheidszorg
Verschillende soorten aansprakelijkheid
strafrechtelijk aansprakelijkheid (misdrijven: wantoestanden in de
kerk, door het rood rijden...)
o Als er een straf aan verbonden hangt, staat uitdrukkend in de wet,
ook onopzettelijke slagen en verwondingen
o Schade aan lichamelijke / mentale integriteit valt onmiddellijk onder
strafrechtelijke
Burgerrechtelijke/civielrechtelijke aansprakelijkheid (schade of
trauma veroorzaken) bestaat uit contractuele en extracontractuele
aansprakelijkheid
o Valt uiteen in
contractueel; Zodra er sprake is van keuze/overeenkomst, is
er sprake van contractuele aansprakelijkheid;
geïndividualiseerde relatie ik met jou basis van
contractuele aansprakelijkheid is toestemming
vb: ergotherapeut in woonzorgcentrum, ergo is niet
contractueel aansprakelijk (want patiënt kan niet
kiezen welke ergo), woonzorgcentrum is wel
contractueel aansprakelijk
regels van de professionele kunst niet hebben
toegepast; vb: ingreep uitgevoerd die zoveel jaar
geleden van toepassing was, tegellegger die geen
waterpas vloer heeft gelegd
extracontractueel = buitencontractueel = aquiliaanse = foute
aansprakelijkheid
Kunnen ook samen voorkomen; bv door het rood rijden en hierdoor een
ongeval veroorzaken
Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid; bij bepaalde personen komt
later terug aan bod
Kern van beide systemen
Contractuele aansprakelijkheid is relatief eenvoudig aan te tonen, als het
contractueel kan proberen we het altijd zo.
Om onder aquiliaanse aansprakelijkheidsrecht vergoeding te krijgen, moet de
patiënt bewijs leveren van
- Fout van (individueel aanwijsbare) beroepsbeoefenaar aantonen
- Schade aantonen
- Causaal/oorzakelijk verband tussen schade en fout
Verschil tussen verantwoordelijk (moreel, voelen) zijn en aansprakelijk (juridisch)
zijn
Schadelijder/patiënt, moet bewijs leveren van dit drieluik wanneer er geen
contractuele aansprakelijkheid is.
Nadelen van de problematiek van de aquiliaanse aansprakelijkheid
- Zeer zware bewijslast
, - Gebruik van strafrechtelijke procedures om bewijsproblemen te omzeilen
o Schadedossier in de zorg; burgerlijke aansprakelijkheid inroepen of
strafklacht met eventueel strafrechtelijke aansprakelijkheid
Bewijs van strafrechtelijke aansprakelijkheid wordt
samengesteld door het openbaar ministerie en niet door de
patiënt (onderzoek wordt geleverd door procureur des
konings, openbare aanklager)
Als er schade is, kan burgerlijke aansprakelijkheid vaak
hieraan gekoppeld worden
- Langdurige (en dure) procedures
- Veel betwisting over aanrekening van fouten (wie is verantwoordelijk, wie
is aansprakelijk voor fouten aan derden?)
- Zeer gering preventief effect
Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid
Aansprakelijkheid die rust op welbepaalde categorieën van burgers
- Alle vrije beroepen die een eigen tuchtoverheid hebben
o Artsen, dierenartsen, advocaten, notarissen, accountants,
belastingsadviseurs…
- Alle ambtenaren, vast benoemde overheidsmedewerker, politie
- Specifieke disciplinaire regeling; werknemers voor zover in een dergelijke
tuchtregeling is voorzien door het arbeidsregelement; dus niet voor
zelfstandigen
- Omdat het de beroepsgroep in zijn waardigheid aantast
Elke soort aansprakelijkheid heeft verschillende mechanismen
- Beoordelingsnormen
- Beoordelingsorganen
- Sancties
Strafrechtelijk - Op grond van strafwet
e - Voor strafrechter
aansprakelijkh - Correctionele rechtbank
eid - Leidt tot strafrechtelijke sancties
gevangenis of geldboete
Civielrechtelijk - Op grond van Burgerlijk wetboek
e of - Voor civiele rechter
burgrechtelijke - Burgerlijke rechtbank
aansprakelijkh - Leidt tot schadevergoeding
eid (100% van de objectief aangetoonde schade)
Tuchtrechtelijk - Op grond van (niet gecodificeerde) deontologische
e normen
aansprakelijkh - Nosie van beroepsgeheim bij veel beroepsgroepen
eid - Vb; Orde der Artsen
- Leidt tot tuchtsancties (schorsing, schrapping…)
Cumulatie van drie aansprakelijkheidsstelsel is mogelijk vb: advocaat die door
het rood rijdt en een ongeval veroorzaakt
Belang en gevaar van de strafrechtelijke aansprakelijkheid
- Patiënten in de gezondheidszorg kiezen vrij vaak voor strafrechtelijke
procedure
, o Omwille van moeilijke bewijsvoering
Kosten worden bij strafrechtelijke aansprakelijkheid gedragen
door openbaar ministerie
Bewijslast zit bij openbaar ministerie
o Uit verontwaardiging of wraakzucht
- Procedure treft gezondheidswerker zwaarder
o Niet tegensprekelijke expertise is zeer gevaarlijk
Strafonderzoek verloopt in geheim
Wel evolutie naar vorm van tegenspraak sinds arrest
Mantovanelli (EHRM) recht op een verdediging
Europees hof voor de rechten van de mens
o Mogelijke negatieve publiciteit
o Morele impact van veroordeling
Drie basisvoorwaarden voor aansprakelijkheid
1. Fout – schade – causaal verband foutaansprakelijkheidslijn, burgerlijke
aansprakelijkheid
a. Fout (civiel) = gebrek aan voorzichtigheid en voorzorg
Strafrechtelijk
b. Schade (civiel) = slagen en verwondingen of dood Strafrechtelijk
c. Causaal verband
i. Moeilijk om causaal verband vast te leggen (wie kan causaal
verband vaststellen bij verschillende disciplines? Mag niet
hypothetisch zijn)
ii. Het moet bewezen kunnen worden dat de schade voorkomt
uit de fout
d. Fout die enkel leidt tot verlies van genezingskansen
i. Kan niet leiden tot straf Causaal verband moet zeker zijn; je
kan niet met absolute zekerheid zeggen dat dit het geval is
ii. Wel mogelijke veroordeling tot (partiële) schadevergoeding
(burgerlijke aansprakelijkheid)
iii. Verlies van genezings- of overlevingskans is vergoedbaar
iv. Vb: laattijdige diagnose; mogelijke kwaadaardige cellen van
borstkanker waar niets mee gedaan wordt.
Analogie in civiele (burgerlijke) en penale (strafrechtelijke) beoordeling
Het is niet omdat je strafrechtelijk aansprakelijk bent, dat je ook burgerlijk
aansprakelijk bent (vaak wel het geval, maar dus niet altijd)
Het foutbegrip
Strafrechtelijke aansprakelijkheid = bijzondere aansprakelijkheid, standaard
spreken we over de burgerlijke aansprakelijkheid
, Zogenaamde zorgvuldigheidsnorm: men gaat ervanuit dat je als hulpverlener
zorgvuldig hebt gehandeld volgens de op dat moment geldende standaarden
Invulling gebeurt door vergelijking met
- De medisch-professionele standaard (geldende standaarden van eigen
discipline
- De imaginaire figuur van de ‘normaal zorgvuldige en voorzichtige arts’
(bonus medicus)
Foutbegrip is abstract en objectief we kijken niet naar de subjectieve
‘verzachtende omstandigheden’ (vb: gaat door een moeilijke situatie thuis, kind
dat ziek is, ouder is overleden…) Objectief betekend wel: door
elkeen die in dezelfde situatie zou moeten handelen (vb: toestand in Gaza)
Foutcriterium is open (invulling gebeurt door de rechter op grond van
expertise/deskundig advies uit de eigen discipline)
Foutcriterium is normatief
- Zorgvuldig is NIET zoals de meeste artsen handelen, maar zoals ze
behoren te handelen norm
- Gebruiken zijn belangrijk, maar niet doorslaggevend (good practices,
guide-lines; je kan hier niet op terugvallen) Belangrijk om steeds kritisch
na te denken over instructies of (verouderde) protocollen
- Richtlijnen kunnen kwaliteitsstandaarden niet verlagen
Nuancering en subjectivering van het foutbegrip door:
- Vergelijking met zorgverlening van dezelfde categorie
o Altijd terug naar de basis van de discipline vb: verpleegster
gespecialiseerd in wondzorg deskundige moet gewoon
verpleegkundige zijn, geen specialisatie in de wondzorg
- Bij overschrijding van bevoegdheden; vergelijking met ‘toegeëigende
bevoegdheden’
o Je doet meer dan wat behoord door het kroonbeleid van de
ergotherapeut vb: bevoegdheden van de kiné; worden
vergeleken met een kiné en niet met een ergo
- Vergelijking met zorgverlening ‘handelen in dezelfde omstandigheden’
o Vb: hospitaal in Gaza wordt niet vergeleken met hospitaal in Gent
Je zorgt dat je blijft binnen het kader van de professionele beroepsuitoefening.
Gebeurt dit niet, dan begeef je je in riskant vaarwater. Ze gaan je dan niet
vergelijken met een gelijke.
Keuze voor ongepaste omstandigheden kan (op zichzelf) een fout zijn indien:
- Gevaar kenbaar of voorspelbaar (indien je er weet van hebt)
- Ingreep kan worden uitgesteld
Fout indien de risicovolle situatie vermeden had kunnen worden
In (nabije) toekomst: mogelijke discussies over one-day-operaties buiten
ziekenhuisverband (esthetisch, oftalmologie, stomatologie) waarom doen
artsen dit? Fiscaal voordelig, afhoudingen op erelonen van de arts door het
Verschillende soorten aansprakelijkheid
strafrechtelijk aansprakelijkheid (misdrijven: wantoestanden in de
kerk, door het rood rijden...)
o Als er een straf aan verbonden hangt, staat uitdrukkend in de wet,
ook onopzettelijke slagen en verwondingen
o Schade aan lichamelijke / mentale integriteit valt onmiddellijk onder
strafrechtelijke
Burgerrechtelijke/civielrechtelijke aansprakelijkheid (schade of
trauma veroorzaken) bestaat uit contractuele en extracontractuele
aansprakelijkheid
o Valt uiteen in
contractueel; Zodra er sprake is van keuze/overeenkomst, is
er sprake van contractuele aansprakelijkheid;
geïndividualiseerde relatie ik met jou basis van
contractuele aansprakelijkheid is toestemming
vb: ergotherapeut in woonzorgcentrum, ergo is niet
contractueel aansprakelijk (want patiënt kan niet
kiezen welke ergo), woonzorgcentrum is wel
contractueel aansprakelijk
regels van de professionele kunst niet hebben
toegepast; vb: ingreep uitgevoerd die zoveel jaar
geleden van toepassing was, tegellegger die geen
waterpas vloer heeft gelegd
extracontractueel = buitencontractueel = aquiliaanse = foute
aansprakelijkheid
Kunnen ook samen voorkomen; bv door het rood rijden en hierdoor een
ongeval veroorzaken
Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid; bij bepaalde personen komt
later terug aan bod
Kern van beide systemen
Contractuele aansprakelijkheid is relatief eenvoudig aan te tonen, als het
contractueel kan proberen we het altijd zo.
Om onder aquiliaanse aansprakelijkheidsrecht vergoeding te krijgen, moet de
patiënt bewijs leveren van
- Fout van (individueel aanwijsbare) beroepsbeoefenaar aantonen
- Schade aantonen
- Causaal/oorzakelijk verband tussen schade en fout
Verschil tussen verantwoordelijk (moreel, voelen) zijn en aansprakelijk (juridisch)
zijn
Schadelijder/patiënt, moet bewijs leveren van dit drieluik wanneer er geen
contractuele aansprakelijkheid is.
Nadelen van de problematiek van de aquiliaanse aansprakelijkheid
- Zeer zware bewijslast
, - Gebruik van strafrechtelijke procedures om bewijsproblemen te omzeilen
o Schadedossier in de zorg; burgerlijke aansprakelijkheid inroepen of
strafklacht met eventueel strafrechtelijke aansprakelijkheid
Bewijs van strafrechtelijke aansprakelijkheid wordt
samengesteld door het openbaar ministerie en niet door de
patiënt (onderzoek wordt geleverd door procureur des
konings, openbare aanklager)
Als er schade is, kan burgerlijke aansprakelijkheid vaak
hieraan gekoppeld worden
- Langdurige (en dure) procedures
- Veel betwisting over aanrekening van fouten (wie is verantwoordelijk, wie
is aansprakelijk voor fouten aan derden?)
- Zeer gering preventief effect
Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid
Aansprakelijkheid die rust op welbepaalde categorieën van burgers
- Alle vrije beroepen die een eigen tuchtoverheid hebben
o Artsen, dierenartsen, advocaten, notarissen, accountants,
belastingsadviseurs…
- Alle ambtenaren, vast benoemde overheidsmedewerker, politie
- Specifieke disciplinaire regeling; werknemers voor zover in een dergelijke
tuchtregeling is voorzien door het arbeidsregelement; dus niet voor
zelfstandigen
- Omdat het de beroepsgroep in zijn waardigheid aantast
Elke soort aansprakelijkheid heeft verschillende mechanismen
- Beoordelingsnormen
- Beoordelingsorganen
- Sancties
Strafrechtelijk - Op grond van strafwet
e - Voor strafrechter
aansprakelijkh - Correctionele rechtbank
eid - Leidt tot strafrechtelijke sancties
gevangenis of geldboete
Civielrechtelijk - Op grond van Burgerlijk wetboek
e of - Voor civiele rechter
burgrechtelijke - Burgerlijke rechtbank
aansprakelijkh - Leidt tot schadevergoeding
eid (100% van de objectief aangetoonde schade)
Tuchtrechtelijk - Op grond van (niet gecodificeerde) deontologische
e normen
aansprakelijkh - Nosie van beroepsgeheim bij veel beroepsgroepen
eid - Vb; Orde der Artsen
- Leidt tot tuchtsancties (schorsing, schrapping…)
Cumulatie van drie aansprakelijkheidsstelsel is mogelijk vb: advocaat die door
het rood rijdt en een ongeval veroorzaakt
Belang en gevaar van de strafrechtelijke aansprakelijkheid
- Patiënten in de gezondheidszorg kiezen vrij vaak voor strafrechtelijke
procedure
, o Omwille van moeilijke bewijsvoering
Kosten worden bij strafrechtelijke aansprakelijkheid gedragen
door openbaar ministerie
Bewijslast zit bij openbaar ministerie
o Uit verontwaardiging of wraakzucht
- Procedure treft gezondheidswerker zwaarder
o Niet tegensprekelijke expertise is zeer gevaarlijk
Strafonderzoek verloopt in geheim
Wel evolutie naar vorm van tegenspraak sinds arrest
Mantovanelli (EHRM) recht op een verdediging
Europees hof voor de rechten van de mens
o Mogelijke negatieve publiciteit
o Morele impact van veroordeling
Drie basisvoorwaarden voor aansprakelijkheid
1. Fout – schade – causaal verband foutaansprakelijkheidslijn, burgerlijke
aansprakelijkheid
a. Fout (civiel) = gebrek aan voorzichtigheid en voorzorg
Strafrechtelijk
b. Schade (civiel) = slagen en verwondingen of dood Strafrechtelijk
c. Causaal verband
i. Moeilijk om causaal verband vast te leggen (wie kan causaal
verband vaststellen bij verschillende disciplines? Mag niet
hypothetisch zijn)
ii. Het moet bewezen kunnen worden dat de schade voorkomt
uit de fout
d. Fout die enkel leidt tot verlies van genezingskansen
i. Kan niet leiden tot straf Causaal verband moet zeker zijn; je
kan niet met absolute zekerheid zeggen dat dit het geval is
ii. Wel mogelijke veroordeling tot (partiële) schadevergoeding
(burgerlijke aansprakelijkheid)
iii. Verlies van genezings- of overlevingskans is vergoedbaar
iv. Vb: laattijdige diagnose; mogelijke kwaadaardige cellen van
borstkanker waar niets mee gedaan wordt.
Analogie in civiele (burgerlijke) en penale (strafrechtelijke) beoordeling
Het is niet omdat je strafrechtelijk aansprakelijk bent, dat je ook burgerlijk
aansprakelijk bent (vaak wel het geval, maar dus niet altijd)
Het foutbegrip
Strafrechtelijke aansprakelijkheid = bijzondere aansprakelijkheid, standaard
spreken we over de burgerlijke aansprakelijkheid
, Zogenaamde zorgvuldigheidsnorm: men gaat ervanuit dat je als hulpverlener
zorgvuldig hebt gehandeld volgens de op dat moment geldende standaarden
Invulling gebeurt door vergelijking met
- De medisch-professionele standaard (geldende standaarden van eigen
discipline
- De imaginaire figuur van de ‘normaal zorgvuldige en voorzichtige arts’
(bonus medicus)
Foutbegrip is abstract en objectief we kijken niet naar de subjectieve
‘verzachtende omstandigheden’ (vb: gaat door een moeilijke situatie thuis, kind
dat ziek is, ouder is overleden…) Objectief betekend wel: door
elkeen die in dezelfde situatie zou moeten handelen (vb: toestand in Gaza)
Foutcriterium is open (invulling gebeurt door de rechter op grond van
expertise/deskundig advies uit de eigen discipline)
Foutcriterium is normatief
- Zorgvuldig is NIET zoals de meeste artsen handelen, maar zoals ze
behoren te handelen norm
- Gebruiken zijn belangrijk, maar niet doorslaggevend (good practices,
guide-lines; je kan hier niet op terugvallen) Belangrijk om steeds kritisch
na te denken over instructies of (verouderde) protocollen
- Richtlijnen kunnen kwaliteitsstandaarden niet verlagen
Nuancering en subjectivering van het foutbegrip door:
- Vergelijking met zorgverlening van dezelfde categorie
o Altijd terug naar de basis van de discipline vb: verpleegster
gespecialiseerd in wondzorg deskundige moet gewoon
verpleegkundige zijn, geen specialisatie in de wondzorg
- Bij overschrijding van bevoegdheden; vergelijking met ‘toegeëigende
bevoegdheden’
o Je doet meer dan wat behoord door het kroonbeleid van de
ergotherapeut vb: bevoegdheden van de kiné; worden
vergeleken met een kiné en niet met een ergo
- Vergelijking met zorgverlening ‘handelen in dezelfde omstandigheden’
o Vb: hospitaal in Gaza wordt niet vergeleken met hospitaal in Gent
Je zorgt dat je blijft binnen het kader van de professionele beroepsuitoefening.
Gebeurt dit niet, dan begeef je je in riskant vaarwater. Ze gaan je dan niet
vergelijken met een gelijke.
Keuze voor ongepaste omstandigheden kan (op zichzelf) een fout zijn indien:
- Gevaar kenbaar of voorspelbaar (indien je er weet van hebt)
- Ingreep kan worden uitgesteld
Fout indien de risicovolle situatie vermeden had kunnen worden
In (nabije) toekomst: mogelijke discussies over one-day-operaties buiten
ziekenhuisverband (esthetisch, oftalmologie, stomatologie) waarom doen
artsen dit? Fiscaal voordelig, afhoudingen op erelonen van de arts door het
