PSYCHOLOGIE: INLEIDING
Semester 2
Iris Vantomme
SRW – Fase 1
2020 – 2021
1
, H1: INLEIDING: KENNISMAKEN MET DE PSYCHOLOGIE
1 Feit of fictie?
• “Psychologen kunnen gedachten lezen”
à Fictie: analyseren op uiterlijk; we zijn als mensen gepreconditioneerd als we snel moeten denken
• “Kinderen/mensen worden slimmer als ze naar Mozart luisteren”
à Fictie: het ‘Mozart-effect’ bestaat niet
• “Je moet altijd je eerste instinct opvolgen”
à Fictie: bv. bij het maken van meerkeuze-examenvragen werd beweerd dat je er niet goed aan
doet als je achteraf je eerst ingevulde antwoord gaat veranderen. Dit blijkt niet waar te zijn: je
verhoogt juist je kans op het juiste antwoord als je achteraf een antwoord waar je over twijfelt gaat
verbeteren. Deze strategie werkt echter alleen wanneer je een goede reden hebt om te twijfelen
aan je eerste instinctieve antwoord.
2 Wat is psychologie niet?
• Er bestaan heel veel populaire psychologische magazines, is soms wel ergens gebaseerd op
wetenschappelijk onderzoek maar steeds met een korreltje zout te nemen. Zeker wanneer je doelt
op psychologie als WETENSCHAP
• Vb.: Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus (handleiding voor het verbeteren van je relatie),
praktische psychologie voor vrouwen, gezond ego is me, ...
• “Dokter Google is nu ook psycholoog” à net zoals bij gewone fysieke ziektes, gaan we ook wanneer
we psychische klachten hebben bij dokter Google ten rade
• Online therapie
• Rabottherapeut (voor hetzelfde geldt één): het menselijke aspect van de interactie wordt gemist
3 Wat is psychologie (niet)?
• Psychologie als wetenschap onderscheidt zich van de “huis-tuin- en keuken psychologie” die we
doorgaans vinden in populaire magazines
• Een psycholoog is geen ziener of visionair
• Psychologie houdt zich niet enkel bezig met het begrijpen van psychische problemen of “abnormale
processen
• DEF. psychologie: Psychologie is de empirische wetenschap van gedrag en mentale processen !EX.!
à Empirisch = een wetenschappelijke studie gebaseerd op een aantal fundamentele afspraken en
regels die op ervaring gericht zijn
• DEF. Psychologie: Psychologie is de wetenschappelijke studie van het gedrag en de mentale
activiteiten van het individu
- Verschillende belangrijke componenten in deze definitie:
o Wetenschappelijk! Verschillend van volkswijsheden, intuïtie...
o Gedrag: wat observeerbaar is
2
, o Mentale processen: niet observeerbaar, maar ook fundament van wat psychologie
wil observeren
- Definitie toont ook verschillende invulling doorheen geschiedenis van psychologie:
o Letterlijk betekent psychologie de studie van de ziel. In verdere benaderingen is
afstand genomen van de ziel – vermits niet observeerbaar – en dacht men dat
psychologie zich vooral moest bezighouden met de uiterlijke waarneembare
aspecten van het gedrag. Gaandeweg innerlijke weer ingang gevonden.
o Term wetenschap ook interessant: sommigen beweerden dat psychologie vooral
geesteswetenschap was, en vooral van belang te begrijpen hoe het denken, voelen
en handelen van mensen in elkaar zit (analogie met filosofie, geschiedenis, etc.).
Anderen vooral natuurwetenschappelijke aanpak, via experimenten en objectieve
metingen tot uitspraken komen over waarom mensen bepaalde gedragingen stellen.
Nu geen of/of verhaal, eerder en/en. Methode die best resultaat beoogt.
à Duidelijk onderscheid met niet-wetenschappelijke of intuïtieve aanpak –
psychologie van het gezond verstand.
3.1 Wetenschap en intuïtie
• Psychologie betwijfelt ongefundeerde beweringen van pseudowetenschappen (bv. astrologie,
toekomstvoorspellingen, handlezen, theorieën uit de middeleeuwen,…)
à het wetenschappelijke is niet gebaseerd op het intuïtieve
• Pseudowetenschappen: elke benadering om fenomenen uit de werkelijkheid te verklaren die
geen beroep doet op de wetenschappelijke methode.
Handlezen: geen enkel wetenschappelijk bewijs voor dat
dit iets zinnig over de persoonlijkheid van mensen vertelt.
Behandeling van psychiatrische patienten in de Middeleeuwen. Zo
goed als niets bekend over ‘de mentale geest’, onderzoek hier naar
bestond nog niet. Hier: keisnijding ter verlichting van krankzinnigheid,
schilderij door Hieronimus Bosch uit circa 1500. Idee: krankzinnighied
wordt veroorzaakt door verstening in de hersenen, kei moet eruit
gesneden worden. Kwakzalvers sneden hoofd open en hadden dan
steentje bij dat ze er zogezegd uit gehaald hadden.
• Psychologie is NIET:
- Pure speculatie over de menselijke natuur à op dit vlak onderscheidt de psychologie zich
van sommige filosofische stromingen. Het kan erg interessant zijn om na te denken, te
speculeren, te filosoferen over de mens, de zin van het leven, … enzovoort maar dit is iets
anders dan psychologische WETENSCHAP
- Een verzameling van volkswijsheden waarvan “iedereen toch weet” dat ze waar zijn
(=“common sense”)
o Volkswijshijd over rosse vrouwen: rosse kinderen zijn het resultaat van onreine
voortplanting. Het zijn de heksen die mannen verleiden... è Volkswijsheden
bestaan al eeuwenlang. Bepaalde ‘waarheden, gezegdes’ vaak met een soort moraal
in die algemeen geloofd worden
3
, • Uitspraken doen op basis van ervaringsgegevens
• Twee verschillen
1) Op vlak van verzamelen van gegevens (veel tov weinig)
- Wetenschap: wordt vertrokken van een gefundeerde dataverzameling, bvb. als er
in een wetenschappelijk artikel staat dat een bepaalde therapie helpt tegen
depressie, is dat gebaseerd op een grote groep van personen waarbij men dit
onderzocht heft.
- Intuïtie/buikgevoel: we baseren ons soms op 1 geval bvb. Die aanpak heeft
geholpen bij een vriendin van mij, zal bij jou misschien ook helpen.
2) Op vlak van verwerken van gegevens (snelle verbanden tov systematisch)
- Intuïtie: onze hersenen gaan aan de slag met de info die ze verzameld hebben,
maar onze hersenen zijn gevoelig voor bepaalde denkfouten. We zien bijvoorbeeld
graag oorzakelijke verbanden => bvb. Een vriendin van mij heeft visolie genomen
en voelt zich nu minder neerslachtig, visolie is dus effectief. Er kunnen echter tal
van andere verklaringen zijn waarom die vriendin zich nu beter voelt (bvb. Gewoon
van zelf opgeknapt, nieuw lief, …), zonder dat dit aan die visolie ligt.
- Wetenschap: men gaat deze denkfouten proberen vermijden door de verzamelde
gegevens systematisch te gaan analyseren, met aandacht voor alternatieve
verklaringen, etc.
• Een wetenschappelijke aanpak kenmerkt zich door een empirische manier van werken!
3.2 De verre voorgeschiedenis van de psychologie
• De psychologie heeft een korte geschiedenis maar een heel ver verleden
- Korte geschiedenis: het is nog niet zo lang dat het menselijk gedrag en de mentale
processen op een empirische wijze bestudeerd worden.
- Heel ver verleden: het boeit de mens wel al eeuwenlang om gedrag beter te begrijpen.
Psychologie als wetenschap is vanuit deze eeuwenlange interesse ontstaan.
3.2.1 Socrates
• Eerste psycholoog op aarde à stelde de eerste “waarom”vraag (Bv. Waarom voel je je triest?,
waarom wil je stoppen met drinken?)
• Eerste waardevolle psychologie
3.2.2 Plato
• Grot van Plato à wat is de realiteit? In het verhaal van schaduwen: realiteit is zoals wij die zien
en hoe wij het kennen, er bestaat geen echte realiteit.
3.2.3 Aristoteles
• Eerste die het heeft over wetenschappelijk onderzoek
• Empirische werkelijkheid bestaat maar die moet gebaseerd zijn op ervaring of bewijs uit de
praktijk
4
Semester 2
Iris Vantomme
SRW – Fase 1
2020 – 2021
1
, H1: INLEIDING: KENNISMAKEN MET DE PSYCHOLOGIE
1 Feit of fictie?
• “Psychologen kunnen gedachten lezen”
à Fictie: analyseren op uiterlijk; we zijn als mensen gepreconditioneerd als we snel moeten denken
• “Kinderen/mensen worden slimmer als ze naar Mozart luisteren”
à Fictie: het ‘Mozart-effect’ bestaat niet
• “Je moet altijd je eerste instinct opvolgen”
à Fictie: bv. bij het maken van meerkeuze-examenvragen werd beweerd dat je er niet goed aan
doet als je achteraf je eerst ingevulde antwoord gaat veranderen. Dit blijkt niet waar te zijn: je
verhoogt juist je kans op het juiste antwoord als je achteraf een antwoord waar je over twijfelt gaat
verbeteren. Deze strategie werkt echter alleen wanneer je een goede reden hebt om te twijfelen
aan je eerste instinctieve antwoord.
2 Wat is psychologie niet?
• Er bestaan heel veel populaire psychologische magazines, is soms wel ergens gebaseerd op
wetenschappelijk onderzoek maar steeds met een korreltje zout te nemen. Zeker wanneer je doelt
op psychologie als WETENSCHAP
• Vb.: Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus (handleiding voor het verbeteren van je relatie),
praktische psychologie voor vrouwen, gezond ego is me, ...
• “Dokter Google is nu ook psycholoog” à net zoals bij gewone fysieke ziektes, gaan we ook wanneer
we psychische klachten hebben bij dokter Google ten rade
• Online therapie
• Rabottherapeut (voor hetzelfde geldt één): het menselijke aspect van de interactie wordt gemist
3 Wat is psychologie (niet)?
• Psychologie als wetenschap onderscheidt zich van de “huis-tuin- en keuken psychologie” die we
doorgaans vinden in populaire magazines
• Een psycholoog is geen ziener of visionair
• Psychologie houdt zich niet enkel bezig met het begrijpen van psychische problemen of “abnormale
processen
• DEF. psychologie: Psychologie is de empirische wetenschap van gedrag en mentale processen !EX.!
à Empirisch = een wetenschappelijke studie gebaseerd op een aantal fundamentele afspraken en
regels die op ervaring gericht zijn
• DEF. Psychologie: Psychologie is de wetenschappelijke studie van het gedrag en de mentale
activiteiten van het individu
- Verschillende belangrijke componenten in deze definitie:
o Wetenschappelijk! Verschillend van volkswijsheden, intuïtie...
o Gedrag: wat observeerbaar is
2
, o Mentale processen: niet observeerbaar, maar ook fundament van wat psychologie
wil observeren
- Definitie toont ook verschillende invulling doorheen geschiedenis van psychologie:
o Letterlijk betekent psychologie de studie van de ziel. In verdere benaderingen is
afstand genomen van de ziel – vermits niet observeerbaar – en dacht men dat
psychologie zich vooral moest bezighouden met de uiterlijke waarneembare
aspecten van het gedrag. Gaandeweg innerlijke weer ingang gevonden.
o Term wetenschap ook interessant: sommigen beweerden dat psychologie vooral
geesteswetenschap was, en vooral van belang te begrijpen hoe het denken, voelen
en handelen van mensen in elkaar zit (analogie met filosofie, geschiedenis, etc.).
Anderen vooral natuurwetenschappelijke aanpak, via experimenten en objectieve
metingen tot uitspraken komen over waarom mensen bepaalde gedragingen stellen.
Nu geen of/of verhaal, eerder en/en. Methode die best resultaat beoogt.
à Duidelijk onderscheid met niet-wetenschappelijke of intuïtieve aanpak –
psychologie van het gezond verstand.
3.1 Wetenschap en intuïtie
• Psychologie betwijfelt ongefundeerde beweringen van pseudowetenschappen (bv. astrologie,
toekomstvoorspellingen, handlezen, theorieën uit de middeleeuwen,…)
à het wetenschappelijke is niet gebaseerd op het intuïtieve
• Pseudowetenschappen: elke benadering om fenomenen uit de werkelijkheid te verklaren die
geen beroep doet op de wetenschappelijke methode.
Handlezen: geen enkel wetenschappelijk bewijs voor dat
dit iets zinnig over de persoonlijkheid van mensen vertelt.
Behandeling van psychiatrische patienten in de Middeleeuwen. Zo
goed als niets bekend over ‘de mentale geest’, onderzoek hier naar
bestond nog niet. Hier: keisnijding ter verlichting van krankzinnigheid,
schilderij door Hieronimus Bosch uit circa 1500. Idee: krankzinnighied
wordt veroorzaakt door verstening in de hersenen, kei moet eruit
gesneden worden. Kwakzalvers sneden hoofd open en hadden dan
steentje bij dat ze er zogezegd uit gehaald hadden.
• Psychologie is NIET:
- Pure speculatie over de menselijke natuur à op dit vlak onderscheidt de psychologie zich
van sommige filosofische stromingen. Het kan erg interessant zijn om na te denken, te
speculeren, te filosoferen over de mens, de zin van het leven, … enzovoort maar dit is iets
anders dan psychologische WETENSCHAP
- Een verzameling van volkswijsheden waarvan “iedereen toch weet” dat ze waar zijn
(=“common sense”)
o Volkswijshijd over rosse vrouwen: rosse kinderen zijn het resultaat van onreine
voortplanting. Het zijn de heksen die mannen verleiden... è Volkswijsheden
bestaan al eeuwenlang. Bepaalde ‘waarheden, gezegdes’ vaak met een soort moraal
in die algemeen geloofd worden
3
, • Uitspraken doen op basis van ervaringsgegevens
• Twee verschillen
1) Op vlak van verzamelen van gegevens (veel tov weinig)
- Wetenschap: wordt vertrokken van een gefundeerde dataverzameling, bvb. als er
in een wetenschappelijk artikel staat dat een bepaalde therapie helpt tegen
depressie, is dat gebaseerd op een grote groep van personen waarbij men dit
onderzocht heft.
- Intuïtie/buikgevoel: we baseren ons soms op 1 geval bvb. Die aanpak heeft
geholpen bij een vriendin van mij, zal bij jou misschien ook helpen.
2) Op vlak van verwerken van gegevens (snelle verbanden tov systematisch)
- Intuïtie: onze hersenen gaan aan de slag met de info die ze verzameld hebben,
maar onze hersenen zijn gevoelig voor bepaalde denkfouten. We zien bijvoorbeeld
graag oorzakelijke verbanden => bvb. Een vriendin van mij heeft visolie genomen
en voelt zich nu minder neerslachtig, visolie is dus effectief. Er kunnen echter tal
van andere verklaringen zijn waarom die vriendin zich nu beter voelt (bvb. Gewoon
van zelf opgeknapt, nieuw lief, …), zonder dat dit aan die visolie ligt.
- Wetenschap: men gaat deze denkfouten proberen vermijden door de verzamelde
gegevens systematisch te gaan analyseren, met aandacht voor alternatieve
verklaringen, etc.
• Een wetenschappelijke aanpak kenmerkt zich door een empirische manier van werken!
3.2 De verre voorgeschiedenis van de psychologie
• De psychologie heeft een korte geschiedenis maar een heel ver verleden
- Korte geschiedenis: het is nog niet zo lang dat het menselijk gedrag en de mentale
processen op een empirische wijze bestudeerd worden.
- Heel ver verleden: het boeit de mens wel al eeuwenlang om gedrag beter te begrijpen.
Psychologie als wetenschap is vanuit deze eeuwenlange interesse ontstaan.
3.2.1 Socrates
• Eerste psycholoog op aarde à stelde de eerste “waarom”vraag (Bv. Waarom voel je je triest?,
waarom wil je stoppen met drinken?)
• Eerste waardevolle psychologie
3.2.2 Plato
• Grot van Plato à wat is de realiteit? In het verhaal van schaduwen: realiteit is zoals wij die zien
en hoe wij het kennen, er bestaat geen echte realiteit.
3.2.3 Aristoteles
• Eerste die het heeft over wetenschappelijk onderzoek
• Empirische werkelijkheid bestaat maar die moet gebaseerd zijn op ervaring of bewijs uit de
praktijk
4
