Les 9 – 03/05/2017 Paul Verhaeghe GS&SS
GENDERSTUDIES EN SEKSUELE STOORNISSEN
LES 9: HET NIEUWE ONBEHAGEN IN DE CULTUUR: DEPRESSIVE HEDONIA (2)
SCHEMATISCH OVERZICHT
Klassieke visie op genot: Plato versus Aristoteles.
Freud: sublimatie van seksualiteit als basisvoorwaarde voor cultuur.
Onze tijd: genot versus het goede leven.
LESNOTITIES (QUASI TRANSSCRIPT VAN WAT P ROF. VERHAEGHE ZEGT)
Vandaag werken we het stuk van vorige keer af waar we keken naar de verhouding van het driftmatige enerzijds en de
liefdesverhouding anderzijds. We bekijken vandaag het deel dat voor ons toch vaak het belangrijkst is, en dat is de verhouding
van de liefde. Daarna keren we terug naar het driftmatige met een specifieke insteek: de vraag naar het genot. (Verwacht geen
antwoorden, verwacht een andere manier om dingen in vraag te stellen.)
Liefdesverhouding (vervolg vorige les prof. Verhaeghe)
De liefdesverhouding moet worden begrepen vanuit oorspronkelijk verhouding moeder en kind. Het onvermijdelijke hier is dat
deze verhouding verloren gaat bij de geboorte. Hierdoor ontstaat een tekort of gemis, dat we proberen in te vullen doorheen
ons leven in te vullen via een unieke Ander van wie wordt verwacht dat hij/zij ons datgene zal geven wat ons ontbreekt. We
kunnen dit ook omgekeerd kijken het idee dat wij kunnen bieden wat de Ander ontbreekt. Dit lukt nooit. Deze visie/dit idee
houdt steeds een, onontkoombare, mislukking in. We kunnen namelijk nooit terugkeren naar die oorspronkelijke symbiotische
verhouding.
We kunnen een onderscheid maken tussen twee soorten liefdeverhoudingen. (1) Een liefdesverhouding die gedoemd is te
mislukken en (2) een liefdesverhouding met een kans op slagen. Dit onderscheid tussen twee liefdesverhoudingen kunnen we
best begrijpen a.d.h.v. het onderscheid tussen het imaginaire en het symbolische Lacan. Het imaginaire (mislukken), is niet enkel
het beeld, impliceert telkens duale verhouding zonder dat er iets tussen de twee komt. Het symbolische (slagen), impliceert een
triangulaire verhouding: er kan iets tussen komen, een opening ontstaat. Je kan dit verkeerd begrijpen door er van uit te gaan
dat in de duale verhouding twee personen zijn en in de triangulaire houding drie personen zijn. Maar bij de triangulaire komt er
eigenlijk iemand tússen staan, en ontstaat er een opening.
Een duale verhouding is een spiegelverhouding. Een spiegelverhouding is per definitie verstikkend en je krijgt de eisen van de
heel vroege verhouding terug: de Ander zal er áltijd voor mij, de Ander is alles voor mij en ik ben de enige voor de Ander. Dit is
iets dat heel vaak uit de oorspronkelijke reële moeder-kind verhouding stamt die men in attachement termen ‘pre-occupied’
benoemt. Vb.: klinische setting. Moeder en een zoon. Zoon krijgt een kind en moeder is niet blij: “hij zal nog minder tijd hebben
voor mij”. Twee mogelijke reacties op deze opvoeding: (1) Het kind zal zelf vanuit deze verhouding later in een soortgelijke
liefdesverhouding stappen waarin versmelting wordt gewenst (=herhaling) of (2) het kind zal later in een liefdesrelatie stappen
waar ie net afstand kan behouden door een koele partner te zoeken, waarin versmelting wort afgestoten en gevreesd. In beide
gevallen zijn ze niet geslaagd. Een aspect dat hier vaak vergeten wordt bij de spiegelverhoudingen is de agressie. Hoe dichter
men bij iemand komt, hoe meer men eist, hoe meer men perfectie eist, hoe meer agressie. Uitingen van dergelijke
spiegelverhouding: (extreme) agressie bv. passionele moord, of meer banaal voorbeeld is de eindeloze competitie binnen
liefdesrelatie. Je zou verwachten dat zo’n verhouding altijd mislukt. Dat is niet zo, er zijn koppels die samen blijven in functie van
die spiraal.
We kunnen hier een dubbele uitspraak van Lacan citeren in dergelijke koppel. Het vraagt even doordenken, maar ze zijn vrij
bruikbaar in het dagelijks klinische leven. Het belangrijkste symptoom van de man is zijn vrouw. Wil je een man leren kennen,
kijk dan naar zijn partnerkeuzes. Omgekeerd, voor de vrouw is de man steeds een ravage. Beide uitspraken moet je zien binnen
deze spiegelverhouding, niet daarbuiten.
Op grond van de mislukte spiegelverhouding kunnen we twee richtingen uitgaan. (1) Mensen die steeds opnieuw gaan proberen
en steeds denken de ware te hebben gevonden, waardoor het verhaal zich steeds opnieuw ontwikkelt of (2) een reactie van
cynisme (‘het lukt toch nooit’). Deze reactie is zeer algemeen geworden, en dit kan je afmeten aan de mainstream films en tv-
1
GENDERSTUDIES EN SEKSUELE STOORNISSEN
LES 9: HET NIEUWE ONBEHAGEN IN DE CULTUUR: DEPRESSIVE HEDONIA (2)
SCHEMATISCH OVERZICHT
Klassieke visie op genot: Plato versus Aristoteles.
Freud: sublimatie van seksualiteit als basisvoorwaarde voor cultuur.
Onze tijd: genot versus het goede leven.
LESNOTITIES (QUASI TRANSSCRIPT VAN WAT P ROF. VERHAEGHE ZEGT)
Vandaag werken we het stuk van vorige keer af waar we keken naar de verhouding van het driftmatige enerzijds en de
liefdesverhouding anderzijds. We bekijken vandaag het deel dat voor ons toch vaak het belangrijkst is, en dat is de verhouding
van de liefde. Daarna keren we terug naar het driftmatige met een specifieke insteek: de vraag naar het genot. (Verwacht geen
antwoorden, verwacht een andere manier om dingen in vraag te stellen.)
Liefdesverhouding (vervolg vorige les prof. Verhaeghe)
De liefdesverhouding moet worden begrepen vanuit oorspronkelijk verhouding moeder en kind. Het onvermijdelijke hier is dat
deze verhouding verloren gaat bij de geboorte. Hierdoor ontstaat een tekort of gemis, dat we proberen in te vullen doorheen
ons leven in te vullen via een unieke Ander van wie wordt verwacht dat hij/zij ons datgene zal geven wat ons ontbreekt. We
kunnen dit ook omgekeerd kijken het idee dat wij kunnen bieden wat de Ander ontbreekt. Dit lukt nooit. Deze visie/dit idee
houdt steeds een, onontkoombare, mislukking in. We kunnen namelijk nooit terugkeren naar die oorspronkelijke symbiotische
verhouding.
We kunnen een onderscheid maken tussen twee soorten liefdeverhoudingen. (1) Een liefdesverhouding die gedoemd is te
mislukken en (2) een liefdesverhouding met een kans op slagen. Dit onderscheid tussen twee liefdesverhoudingen kunnen we
best begrijpen a.d.h.v. het onderscheid tussen het imaginaire en het symbolische Lacan. Het imaginaire (mislukken), is niet enkel
het beeld, impliceert telkens duale verhouding zonder dat er iets tussen de twee komt. Het symbolische (slagen), impliceert een
triangulaire verhouding: er kan iets tussen komen, een opening ontstaat. Je kan dit verkeerd begrijpen door er van uit te gaan
dat in de duale verhouding twee personen zijn en in de triangulaire houding drie personen zijn. Maar bij de triangulaire komt er
eigenlijk iemand tússen staan, en ontstaat er een opening.
Een duale verhouding is een spiegelverhouding. Een spiegelverhouding is per definitie verstikkend en je krijgt de eisen van de
heel vroege verhouding terug: de Ander zal er áltijd voor mij, de Ander is alles voor mij en ik ben de enige voor de Ander. Dit is
iets dat heel vaak uit de oorspronkelijke reële moeder-kind verhouding stamt die men in attachement termen ‘pre-occupied’
benoemt. Vb.: klinische setting. Moeder en een zoon. Zoon krijgt een kind en moeder is niet blij: “hij zal nog minder tijd hebben
voor mij”. Twee mogelijke reacties op deze opvoeding: (1) Het kind zal zelf vanuit deze verhouding later in een soortgelijke
liefdesverhouding stappen waarin versmelting wordt gewenst (=herhaling) of (2) het kind zal later in een liefdesrelatie stappen
waar ie net afstand kan behouden door een koele partner te zoeken, waarin versmelting wort afgestoten en gevreesd. In beide
gevallen zijn ze niet geslaagd. Een aspect dat hier vaak vergeten wordt bij de spiegelverhoudingen is de agressie. Hoe dichter
men bij iemand komt, hoe meer men eist, hoe meer men perfectie eist, hoe meer agressie. Uitingen van dergelijke
spiegelverhouding: (extreme) agressie bv. passionele moord, of meer banaal voorbeeld is de eindeloze competitie binnen
liefdesrelatie. Je zou verwachten dat zo’n verhouding altijd mislukt. Dat is niet zo, er zijn koppels die samen blijven in functie van
die spiraal.
We kunnen hier een dubbele uitspraak van Lacan citeren in dergelijke koppel. Het vraagt even doordenken, maar ze zijn vrij
bruikbaar in het dagelijks klinische leven. Het belangrijkste symptoom van de man is zijn vrouw. Wil je een man leren kennen,
kijk dan naar zijn partnerkeuzes. Omgekeerd, voor de vrouw is de man steeds een ravage. Beide uitspraken moet je zien binnen
deze spiegelverhouding, niet daarbuiten.
Op grond van de mislukte spiegelverhouding kunnen we twee richtingen uitgaan. (1) Mensen die steeds opnieuw gaan proberen
en steeds denken de ware te hebben gevonden, waardoor het verhaal zich steeds opnieuw ontwikkelt of (2) een reactie van
cynisme (‘het lukt toch nooit’). Deze reactie is zeer algemeen geworden, en dit kan je afmeten aan de mainstream films en tv-
1
