Toegepaste dieetleer 2: theorie Yara Debooserie (Lay-out: Cato Meulemans) 2VDKC
TOEGEPASTE DIEETLEER 2: THEORIE
1. HET LICHTVERTEERBAAR DIEET
1.1 BEGRIPSOMSCHRIJVING
Lichtverteerbaar dieet/ Een dieet met als doel dat voedsel
maagsparend dieet/ (1) slechts een korte tijd in de maag blijft,
darmsparend dieet (2) snel en gemakkelijk wordt geresorbeerd en
(3) de mucosa niet aantast.
1.2 DIEETKENMERKEN EN UITWERKING
1.2.1 KEUZE VAN DE VOEDINGSMIDDELEN
Rekening houden met volgende voorwaarden:
1) Harde en overvloedige voedingsvezel dient vermeden te worden
Granen
→ beperken: volkoren graanproducten (muesli, havermout)
→ voorkeur: wit brood, witte beschuiten
Groenten, fruit en peulvruchten
→ beperken: voedingsvezelrijke soorten (zie vdvz+ dieet TD1), rauwe producten en peulvruchten
→ voorkeur: zacht en rijp fruit of gepocheerd fruit of fruitmoes, zachtgekookte groenten, groente
puree
2) Taai en overvloedig bindweefsel dient vermeden te worden
Vlees
→ beperken: vlees van tweede en derde kwaliteit (zie V&I 2)
→ voorkeur: kalfsvlees, vis, kipfilet, gehaktsoorten
3) Ruwe, stekelige voedselbestanddelen moeten verwijderd worden
→ beperken: broodkorsten en andere korsten (vlees), graten, pitten, vellen, noten…
4) VM die irriterend werken dienen gemeden te worden
1. Maag – maagzuurstimulerende VM beperken
VM die cafeïne, theïne en theobromine bevatten (koffie, cola), alcohol, (chili)peper
2. Darm – gasvormende VM beperken
Ui, knoflook, prei, peulvruchten, bonen, koolsoorten (rode kool, witte kool…)
5) Vetrijke VM of gerechten dienen gemeden te worden
1.2.2 BEREIDINGSWIJZE
De bereiding wordt als lichtverteerbaar gezien als:
1) De VM gaar zijn → lang koken
2) De vetstof niet sterk verhit wordt → geen korsten maken bv. smoren
3) Er geen grote hoeveelheid vet nodig is → blussen met water, light bakproducten…
4) Er geen extra lucht wordt ingebracht
Goede bereidingstechnieken Verboden bereidingstechnieken
Vetarme bereidingstechnieken Sterk verhitten bv. hard aanbakken
Bv. koken, stomen, pureren, microgolf, blussen met Binden met gebruik van vetten bv. frituren
water, pocheren, papillot… Technieken waarbij lucht wordt ingebracht zoals
Lichte binding van gerechten kloppen, emulsie…
Bv. geen roomsaus, maar magere of halfvolle melk Technieken waarbij alcohol gebruikt wordt
gebruiken Rauwe VM
1
,Toegepaste dieetleer 2: theorie Yara Debooserie (Lay-out: Cato Meulemans) 2VDKC
1.2.3 VOEDINGSGEWOONTEN
Leefwijze adviezen:
Kleine, frequente MT → te veel voeding in de maag
Niet of weinig drinken tijdens de maaltijd (CO2 rijke dranken ontgassen) → vollere maag
Eten op geregelde tijdstippen
Rustig eten (vermijden van onaangename tafeldiscussies)
Voldoende tijd voorzien voor de MT
Zittend eten
Degelijk kauwen (10x/hap)
Rusten na het eten, maar niet liggen
1.3 KRITISCHE BEDENKINGEN
Dieet → korte termijn toepassen WANT
Volwaardig?
Weinig bewijskracht
Wordt vaak voorgeschreven… bv. postoperatief
Vaak niet nodig, voor gemakkelijkheid
Nut van dieet in de praktijk
Heel kort (1 – 2 dagen)!
Doel: klachten verminderen
Niet indien niet nodig
Belangrijk: mensen moeten nadien terug ‘durven’ eten
1.4 MENU AANPASSINGEN
Vraag: pas een menu aan voor een licht verteerbaar dieet
Wortelsoep Wortel laten doorkoken, geen ajuin gebruiken, vetarme bouillon of
groentebouillon, tuinkruiden gebruiken (niet te sterke kruiden)
Worst met savooistoemp Worst traag bakken, kippenworst of kalfsworst, light vetstof (vloeibare)
Stoemp: savooi is een kool en veroorzaakt veel gas. Ander mogelijkheden:
broccoli, spinazie (ook groen!)
Pudding
Magere melk gebruiken, zorgen dat er geen velletje op komt (plastiekje)
*
Preisoep Prei geeft gasvorming. Andere groene soep: kervelsoep, broccolisoep (groen),
groentebouillon, geen sterke kruiden gebruiken, soep goed mixen
Steak met gebakken witloof Mals steak (eerste keus vlees) en zacht bakken, witloof stomen of koken
(geen korst)
Aardappelpuree Magere melk gebruiken, geen vetstof gebruiken, verse kruiden gebruiken
Appel Appelmoes of zachter maken
2
,Toegepaste dieetleer 2: theorie Yara Debooserie (Lay-out: Cato Meulemans) 2VDKC
2. VOEDING BIJ AANDOENINGEN VAN HET
SPIJSVERTERINGSSTELSEL: MOND- EN
SLOKDARMAANDOENINGEN
2.1 INLEIDING
(On)zin van bepaalde diëten bij aandoeningen spijsverteringsstelsel
Op empirische basis toegepast (proefondervindelijk, niet wetenschappelijk)
Ongeschikt op lange termijn WANT onvolwaardig
Bv. papdieet, puddingdieet, melkdieet, soepdieet
Nu:
Meer zinvolle voedings- en dieetadviezen bij maagziekten
Wetenschappelijk onderbouwd
Minder strikt
Doel
1. Het voorkomen van een slechte voedingstoestand die ontstaat door verterings- en resorptiestoornissen en
voedselintoleranties
2. Het voorkomen dat de patiënt een eenzijdig voedingspatroon ontwikkeld
o T.g.v. de ziekte worden vaak bepaalde VM systematisch weggelaten waardoor de kans op
chronische totale of partiële ondervoeding vergroot
2.2 KAUW- EN SLIKSTOORNISSEN
2.1.1 KENMERKEN
Kauwproblemen Indien er niet goed kan/ niet mag gekauwd worden
Slikproblemen Klachten:
1. Moeilijk slikken met problemen bij het transport van voedsel van mond naar slokdarm
2. Verslikken of aspiratie van (een deel van het) voedsel (luchtpijp)
Bijkomend:
Pijnlijk slikken
Slikangst
Gevolgen
Ondervoeding
Dehydratatie
Aspiratiepneumonie = speciale vorm van longontsteking waarbij vreemde stoffen zoals voedsel, drank of
braaksel na een verslikking je longen bereiken
2.1.2 ETIOLOGIE
Secundaire kauw- en slikstoornissen kunnen ontstaan door:
→ Aantasting motoriek en sensibiliteit organen (mond, farynx, larynx, oesofagus en lokale
mechanische stoornissen)
Neurologische CVA
aandoeningen MS
Ziekte van Parkinson
Ziekte van Alzheimer
Niet durven slikken
Pijn en psychische
Fobieën
aandoeningen
Niet willen slikken
3
, Toegepaste dieetleer 2: theorie Yara Debooserie (Lay-out: Cato Meulemans) 2VDKC
Kauwproblemen
Extractie van tanden of kiezen
Kaak- en oogoperatie
Kaakfractuur
Gebrekkige gebitsfunctie
Mechanische Slecht passende gebitsprothese
stoornissen
Slikproblemen
Tumor in hoofd-, halsgebied
Ontstekingen in mond-, keelgebied t.g.v. ziekte (keelontsteking) en behandeling met
radiotherapie, cytostatica en glucocorticoïden
Verbranding mond- en keelholte (vloeistoffen)
→ Medicatie met anticholinerge werking (remt prikkeloverdracht motorisch zenuwstelsel)
Medicatie Bijwerkingen: droge mond, bemoeilijkte bolusvorming → vocht toevoegen aan MT (saus,
dranken…)
2.1.3 DIEETVOORSCHRIFT / ANAMNESE: RELEVANTE GEGEVENS
DIAGNOSE: onderliggende aandoening, eventueel nevendiagnose Vraag: voorschrift kan je krijgen bij
SYMPTOMEN: slik- of kauwklachten (> 1/week), gewichtsverlies een casus (passief kennen) →
(> 5% in 1 maand of >10% in 6 maand), klinische symptomen van dieetadvies geven
ondervoeding
MEDICATIE: middelen bij pijn Belangrijk: zeker gewichtsevolutie
OVERIGE: lengte, gewicht en gewichtsevolutie nagaan!
ANAMNESE: zie dieetkenmerken
2.1.4 DOELSTELLINGEN
1. Verminderen of verbeteren van de symptomen (pijn, aspiratie, moeilijk slikken)
2. Handhaven of verbeteren van de voedingstoestand in geval van ondervoeding
2.1.5 DIEETKENMERKEN EN UITWERKING
ALGEMEEN: principes gezonde voeding + klachten patiënt
2.1.5.1 KAUWPROBLEMEN
Aanpassen consistentie van de voeding
Afhankelijk van problemen en moeilijkheden patiënt
Gewijzigde consistentie: zachte voeding, halfvloeibare voeding of vloeibare voeding (zie TDL 1 - H15)
Eventueel sondevoeding (bij bv. ondervoeding)
o Kan ook als bijvoeding: verkleint de kans op voedingstekorten, minder druk op de patiënt om
voldoende te eten (energie+)
2.1.5.2 PIJNLIJKE MOND
Aanpassen pH, temperatuur en smaak
Erg zure VM (azijn, limoen, citroen) en alcohol werken irriterend, meer pijn
VM met een uitgesproken smaak (erg zoet, zout, scherpe kruiden en specerijen) vermijden
Meeste moeilijkheden bij de warme maaltijd
o Lauw serveren (opletten voor microbiologische kwaliteit!)
o Vlak voor de maaltijd op ijsblokje zuigen pijn verlichten
o Ijskoude dranken of gerechten (tijdelijk verdovend)
2.1.5.3 VERSLIKKEN
Dun vloeibare dranken indikken m.b.v.
o Gelatine of instant verdikkingsmiddel bv. Nutilis® (Nutricia)
o Ook babygranen, zachte broodkruimels, melkpoeder, groente- en fruitpuree (energie+ maken)
Geen klontervorming, homogene massa!
4
TOEGEPASTE DIEETLEER 2: THEORIE
1. HET LICHTVERTEERBAAR DIEET
1.1 BEGRIPSOMSCHRIJVING
Lichtverteerbaar dieet/ Een dieet met als doel dat voedsel
maagsparend dieet/ (1) slechts een korte tijd in de maag blijft,
darmsparend dieet (2) snel en gemakkelijk wordt geresorbeerd en
(3) de mucosa niet aantast.
1.2 DIEETKENMERKEN EN UITWERKING
1.2.1 KEUZE VAN DE VOEDINGSMIDDELEN
Rekening houden met volgende voorwaarden:
1) Harde en overvloedige voedingsvezel dient vermeden te worden
Granen
→ beperken: volkoren graanproducten (muesli, havermout)
→ voorkeur: wit brood, witte beschuiten
Groenten, fruit en peulvruchten
→ beperken: voedingsvezelrijke soorten (zie vdvz+ dieet TD1), rauwe producten en peulvruchten
→ voorkeur: zacht en rijp fruit of gepocheerd fruit of fruitmoes, zachtgekookte groenten, groente
puree
2) Taai en overvloedig bindweefsel dient vermeden te worden
Vlees
→ beperken: vlees van tweede en derde kwaliteit (zie V&I 2)
→ voorkeur: kalfsvlees, vis, kipfilet, gehaktsoorten
3) Ruwe, stekelige voedselbestanddelen moeten verwijderd worden
→ beperken: broodkorsten en andere korsten (vlees), graten, pitten, vellen, noten…
4) VM die irriterend werken dienen gemeden te worden
1. Maag – maagzuurstimulerende VM beperken
VM die cafeïne, theïne en theobromine bevatten (koffie, cola), alcohol, (chili)peper
2. Darm – gasvormende VM beperken
Ui, knoflook, prei, peulvruchten, bonen, koolsoorten (rode kool, witte kool…)
5) Vetrijke VM of gerechten dienen gemeden te worden
1.2.2 BEREIDINGSWIJZE
De bereiding wordt als lichtverteerbaar gezien als:
1) De VM gaar zijn → lang koken
2) De vetstof niet sterk verhit wordt → geen korsten maken bv. smoren
3) Er geen grote hoeveelheid vet nodig is → blussen met water, light bakproducten…
4) Er geen extra lucht wordt ingebracht
Goede bereidingstechnieken Verboden bereidingstechnieken
Vetarme bereidingstechnieken Sterk verhitten bv. hard aanbakken
Bv. koken, stomen, pureren, microgolf, blussen met Binden met gebruik van vetten bv. frituren
water, pocheren, papillot… Technieken waarbij lucht wordt ingebracht zoals
Lichte binding van gerechten kloppen, emulsie…
Bv. geen roomsaus, maar magere of halfvolle melk Technieken waarbij alcohol gebruikt wordt
gebruiken Rauwe VM
1
,Toegepaste dieetleer 2: theorie Yara Debooserie (Lay-out: Cato Meulemans) 2VDKC
1.2.3 VOEDINGSGEWOONTEN
Leefwijze adviezen:
Kleine, frequente MT → te veel voeding in de maag
Niet of weinig drinken tijdens de maaltijd (CO2 rijke dranken ontgassen) → vollere maag
Eten op geregelde tijdstippen
Rustig eten (vermijden van onaangename tafeldiscussies)
Voldoende tijd voorzien voor de MT
Zittend eten
Degelijk kauwen (10x/hap)
Rusten na het eten, maar niet liggen
1.3 KRITISCHE BEDENKINGEN
Dieet → korte termijn toepassen WANT
Volwaardig?
Weinig bewijskracht
Wordt vaak voorgeschreven… bv. postoperatief
Vaak niet nodig, voor gemakkelijkheid
Nut van dieet in de praktijk
Heel kort (1 – 2 dagen)!
Doel: klachten verminderen
Niet indien niet nodig
Belangrijk: mensen moeten nadien terug ‘durven’ eten
1.4 MENU AANPASSINGEN
Vraag: pas een menu aan voor een licht verteerbaar dieet
Wortelsoep Wortel laten doorkoken, geen ajuin gebruiken, vetarme bouillon of
groentebouillon, tuinkruiden gebruiken (niet te sterke kruiden)
Worst met savooistoemp Worst traag bakken, kippenworst of kalfsworst, light vetstof (vloeibare)
Stoemp: savooi is een kool en veroorzaakt veel gas. Ander mogelijkheden:
broccoli, spinazie (ook groen!)
Pudding
Magere melk gebruiken, zorgen dat er geen velletje op komt (plastiekje)
*
Preisoep Prei geeft gasvorming. Andere groene soep: kervelsoep, broccolisoep (groen),
groentebouillon, geen sterke kruiden gebruiken, soep goed mixen
Steak met gebakken witloof Mals steak (eerste keus vlees) en zacht bakken, witloof stomen of koken
(geen korst)
Aardappelpuree Magere melk gebruiken, geen vetstof gebruiken, verse kruiden gebruiken
Appel Appelmoes of zachter maken
2
,Toegepaste dieetleer 2: theorie Yara Debooserie (Lay-out: Cato Meulemans) 2VDKC
2. VOEDING BIJ AANDOENINGEN VAN HET
SPIJSVERTERINGSSTELSEL: MOND- EN
SLOKDARMAANDOENINGEN
2.1 INLEIDING
(On)zin van bepaalde diëten bij aandoeningen spijsverteringsstelsel
Op empirische basis toegepast (proefondervindelijk, niet wetenschappelijk)
Ongeschikt op lange termijn WANT onvolwaardig
Bv. papdieet, puddingdieet, melkdieet, soepdieet
Nu:
Meer zinvolle voedings- en dieetadviezen bij maagziekten
Wetenschappelijk onderbouwd
Minder strikt
Doel
1. Het voorkomen van een slechte voedingstoestand die ontstaat door verterings- en resorptiestoornissen en
voedselintoleranties
2. Het voorkomen dat de patiënt een eenzijdig voedingspatroon ontwikkeld
o T.g.v. de ziekte worden vaak bepaalde VM systematisch weggelaten waardoor de kans op
chronische totale of partiële ondervoeding vergroot
2.2 KAUW- EN SLIKSTOORNISSEN
2.1.1 KENMERKEN
Kauwproblemen Indien er niet goed kan/ niet mag gekauwd worden
Slikproblemen Klachten:
1. Moeilijk slikken met problemen bij het transport van voedsel van mond naar slokdarm
2. Verslikken of aspiratie van (een deel van het) voedsel (luchtpijp)
Bijkomend:
Pijnlijk slikken
Slikangst
Gevolgen
Ondervoeding
Dehydratatie
Aspiratiepneumonie = speciale vorm van longontsteking waarbij vreemde stoffen zoals voedsel, drank of
braaksel na een verslikking je longen bereiken
2.1.2 ETIOLOGIE
Secundaire kauw- en slikstoornissen kunnen ontstaan door:
→ Aantasting motoriek en sensibiliteit organen (mond, farynx, larynx, oesofagus en lokale
mechanische stoornissen)
Neurologische CVA
aandoeningen MS
Ziekte van Parkinson
Ziekte van Alzheimer
Niet durven slikken
Pijn en psychische
Fobieën
aandoeningen
Niet willen slikken
3
, Toegepaste dieetleer 2: theorie Yara Debooserie (Lay-out: Cato Meulemans) 2VDKC
Kauwproblemen
Extractie van tanden of kiezen
Kaak- en oogoperatie
Kaakfractuur
Gebrekkige gebitsfunctie
Mechanische Slecht passende gebitsprothese
stoornissen
Slikproblemen
Tumor in hoofd-, halsgebied
Ontstekingen in mond-, keelgebied t.g.v. ziekte (keelontsteking) en behandeling met
radiotherapie, cytostatica en glucocorticoïden
Verbranding mond- en keelholte (vloeistoffen)
→ Medicatie met anticholinerge werking (remt prikkeloverdracht motorisch zenuwstelsel)
Medicatie Bijwerkingen: droge mond, bemoeilijkte bolusvorming → vocht toevoegen aan MT (saus,
dranken…)
2.1.3 DIEETVOORSCHRIFT / ANAMNESE: RELEVANTE GEGEVENS
DIAGNOSE: onderliggende aandoening, eventueel nevendiagnose Vraag: voorschrift kan je krijgen bij
SYMPTOMEN: slik- of kauwklachten (> 1/week), gewichtsverlies een casus (passief kennen) →
(> 5% in 1 maand of >10% in 6 maand), klinische symptomen van dieetadvies geven
ondervoeding
MEDICATIE: middelen bij pijn Belangrijk: zeker gewichtsevolutie
OVERIGE: lengte, gewicht en gewichtsevolutie nagaan!
ANAMNESE: zie dieetkenmerken
2.1.4 DOELSTELLINGEN
1. Verminderen of verbeteren van de symptomen (pijn, aspiratie, moeilijk slikken)
2. Handhaven of verbeteren van de voedingstoestand in geval van ondervoeding
2.1.5 DIEETKENMERKEN EN UITWERKING
ALGEMEEN: principes gezonde voeding + klachten patiënt
2.1.5.1 KAUWPROBLEMEN
Aanpassen consistentie van de voeding
Afhankelijk van problemen en moeilijkheden patiënt
Gewijzigde consistentie: zachte voeding, halfvloeibare voeding of vloeibare voeding (zie TDL 1 - H15)
Eventueel sondevoeding (bij bv. ondervoeding)
o Kan ook als bijvoeding: verkleint de kans op voedingstekorten, minder druk op de patiënt om
voldoende te eten (energie+)
2.1.5.2 PIJNLIJKE MOND
Aanpassen pH, temperatuur en smaak
Erg zure VM (azijn, limoen, citroen) en alcohol werken irriterend, meer pijn
VM met een uitgesproken smaak (erg zoet, zout, scherpe kruiden en specerijen) vermijden
Meeste moeilijkheden bij de warme maaltijd
o Lauw serveren (opletten voor microbiologische kwaliteit!)
o Vlak voor de maaltijd op ijsblokje zuigen pijn verlichten
o Ijskoude dranken of gerechten (tijdelijk verdovend)
2.1.5.3 VERSLIKKEN
Dun vloeibare dranken indikken m.b.v.
o Gelatine of instant verdikkingsmiddel bv. Nutilis® (Nutricia)
o Ook babygranen, zachte broodkruimels, melkpoeder, groente- en fruitpuree (energie+ maken)
Geen klontervorming, homogene massa!
4
