Psychologie
Gedrag in gezondheid en welzijn
Hoofdstuk 1: Beroemde patiënten in de kijker
GGW pagina 9-16
0. Inleiding
Onderzoek voeren op grote groepen mensen om er wetmatigheden van menselijk gedrag uit af te leiden
Begrijpen van menselijk gedrag in zijn specifieke context en het bestuderen van afwijkend gedrag, alsook hoe dit
gedrag is gegroeid of ontstaan
Hersenstructuren regelen het gedrag: Gage en Molaison
1. Phineas Gage
Spoorwegarbeider uit de 19e eeuw – New Hampshire (VS)
- Ontploffing buskruit ijzeren staaf gekatapulteerd dwars doorheen zijn kaak,
oogkas en schedel
- Overleefd, enkel verlies gezichtsvermogen aan 1 oog
- Geen moeilijkheden met spreken, redeneren, herinneren, …
- MAAR: veranderend gedrag: prikkelbaarder, impulsiever en ruwer
- Frontaalsyndroom: beschadiging aan de frontaalkwab van de hersenen lijdt tot gedragsverandering,
verandering in karakter en ingesteldheid zonder dat cognitieve functies aangetast worden
-> prefrontale cortex is met vele aspecten van het brein verbonden
2. Henry Molaison
20e eeuw – Connecticut (VS)
- “man die voortdurend in het heden leefde”
- Hevige epilepsieaanvallen als kind deel van temporaalkwab weggenomen
- GEVOLG:
o Niet meer kunnen onthouden
o Wel herinneringen uit kindertijd
o Recente herinneringen en nieuwe ervaringen werden niet opgenomen in LT-geheugen
beschadiging hippocampus (staat in voor geheugenprocessen)
- WEL vaardigheden aanleren
- Dus onderscheid:
o Motorische cortex: motorisch leren (procedureel geheugen)
o Hippocampus: semantisch geheugen (betekenissen, symbolen en taal)
episodisch geheugen (herinneren van ervaren gebeurtenissen)
- Semantisch geheugendeficit = niet op een (juist) woord kunnen komen
- Later onderzoek wees uit dat er beschadiging was van de dieperliggende amygdala (kernen) regulatie van
behoeften en emoties
,3. Anna O
- Gedeeltelijke verlammingsverschijnselen, hoofdpijn, duizeligheid en hallucinaties
- Praten over haar ervaringen symptomen verbeteren
- Josef Breuer en Sigmund Freud publiceerden Studien über Hysterie
begrijpen van lichamelijke symptomen waarvoor geen lichamelijke of fysiologische oorzaak kan gevonden
worden
o Freud: ‘onverwerkte trauma’s en geestelijke conflicten zochten een uitweg via lichamelijke
ziektesymptomen zonder dat de patiënt zich daar zelf bewust van is’ = conversie
o Nare ervaringen kunnen verdrongen worden naar het onbewuste, maar kunnen vandaaruit nog invloed
uitoefenen op de geestelijke én lichamelijke gezondheid = hysterie
Vroeger: hysterectomie = wegnemen van de baarmoeder
Men dacht vroeger dat de baarmoeder het geconcentreerde seksuele belangen van de vrouw
was
“Baarmoeder wou seks”
Frontaalkwab (onderdrukking ongewenst gedrag) en hippocampus (geheugenmechanisme): oproepen nare
herinneringen andere activiteit bij mensen met psychoseksuele trauma’s die een conversieneurose
ontwikkeld hebben
Bij neuro-imaging (beeldvorming) lichten delen van frontaalkwab en gebieden van motorische controle extra op
bij personen met conversiestoornis, hippocampale regio minder actief
Conversiesymptomen: anders functioneren van hersenstructuren gevolg van:
- Aanleg
- Aangeleerd gedrag om op bepaalde manieren te reageren
oorzaak en gevolg kunnen dus verward worden met elkaar
James-Lange theorie: “ik word bang omdat mijn hart sneller slaat” i.p.v. “mijn hart slaat sneller omdat ik bang
ben”
gebeurtenissen of prikkels uit de omgeving geven aanleiding tot bepaalde lichamelijke reacties
(bv. verhoogde spierspanning, droge mond, transpiratie en verhoogde hartslag)
emoties of gevoelens zijn het gevolg van de gewaarwording of beleving van deze lichamelijk reacties
Reductionistische visie: alle gedrag is herleidbaar tot het functioneren van de hersenen (“je bent je brein”)
>< hersenen zijn een weerspiegeling van onze activiteit, maar oorzakelijke relatie mag zeker niet in 1 richting gelegd
worden
er is een nauwe wederkerige relatie tussen CZS en gedrag dat we vertonen
DUS: psychologie moet menselijk gedrag begrijpen via:
- ideografische methode: studie van interessante gevallen (gevalstudie, case study)
- nomothetische/veralgemeende methode: studie van grotere groepen
laatste 50 jaar voorkeur voor statistische analyse op grotere groepen verschillende technieken:
Bv. Kanskapitalisatie: mini-onderzoeken/opdeling van grote groep in kleinere groepen
enkel meest opvallend significante element rapporteren
, DUS: statistische onderzoeksgegevens zijn niet altijd betekenisvol in werkelijkheid
Bv. intelligentie of persoonlijkheid
testen rond deze onderwerpen vergroten eigenlijk de verschillen tussen mensen door deze om te
zetten zodat ze uiteindelijk de vorm van een normaalverdeling aannemen, ook al is dat in de
werkelijkheid niet zo
4. Jill Price
Hyperthymesie (= overmatig autobiografisch geheugen): overmatig functioneren van episodisch geheugen
kan enorm veel details herinneren sinds haar leeftijd van 14 jaar door overdrive van episodisch geheugen
Andere verklaringen:
Dwangneurose/OCD: onweerstaanbare neiging om voortdurend bepaalde zaken te doen (dwanghandelingen) of aan
bepaalde zaken te denken (obsessies)
5. Jim Peek
Ook in staat om werkelijk alles op te slaan in zijn geheugen
savant: persoon die intellectueel op een laag niveau functioneert of lijdt aan een mentale of ontwikkelingsstoornis,
maar die uitblinkt op een geïsoleerde begaafdheid of vermogen van de hersenen, zoals geheugen, muzikaliteit of
rekenen
Jim vertoonde een extreem gedrag dat we ook terugzien bij autismespectrumstoornissen:
zich systematisch en zelfs obsessioneel toeleggen op datgene waarin men goed is
meer gericht op detailwaarneming overgevoelige directe zintuiglijke waarneming
Bv. eidetisch fotografisch geheugen
Hoe is dit mogelijk? quasi afwezigheid van corpus callosum (dwarsverbinding tussen 2 hersenhelften) compensatie
door eigenaardige verbindingen
6. Besluit
- Onderzoek naar het functioneren van de menselijke hersenen heeft belangrijke inzichten verschaft in de
biologische basis van gedrag, MAAR mag niet leiden tot een reductionistische visie
- Psychosomatische ziekteverschijnselen (zoals conversiesymptomen) wijzen op de wederkerige relatie tussen
lichaam en geest
- Klinische gevalstudies kunnen zich verliezen in specificiteit en hebben het gevaar om te snel te veralgemenende
uitspraken te doen, MAAR ze zijn belangrijk voor nieuwe theorievorming
Gedrag in gezondheid en welzijn
Hoofdstuk 1: Beroemde patiënten in de kijker
GGW pagina 9-16
0. Inleiding
Onderzoek voeren op grote groepen mensen om er wetmatigheden van menselijk gedrag uit af te leiden
Begrijpen van menselijk gedrag in zijn specifieke context en het bestuderen van afwijkend gedrag, alsook hoe dit
gedrag is gegroeid of ontstaan
Hersenstructuren regelen het gedrag: Gage en Molaison
1. Phineas Gage
Spoorwegarbeider uit de 19e eeuw – New Hampshire (VS)
- Ontploffing buskruit ijzeren staaf gekatapulteerd dwars doorheen zijn kaak,
oogkas en schedel
- Overleefd, enkel verlies gezichtsvermogen aan 1 oog
- Geen moeilijkheden met spreken, redeneren, herinneren, …
- MAAR: veranderend gedrag: prikkelbaarder, impulsiever en ruwer
- Frontaalsyndroom: beschadiging aan de frontaalkwab van de hersenen lijdt tot gedragsverandering,
verandering in karakter en ingesteldheid zonder dat cognitieve functies aangetast worden
-> prefrontale cortex is met vele aspecten van het brein verbonden
2. Henry Molaison
20e eeuw – Connecticut (VS)
- “man die voortdurend in het heden leefde”
- Hevige epilepsieaanvallen als kind deel van temporaalkwab weggenomen
- GEVOLG:
o Niet meer kunnen onthouden
o Wel herinneringen uit kindertijd
o Recente herinneringen en nieuwe ervaringen werden niet opgenomen in LT-geheugen
beschadiging hippocampus (staat in voor geheugenprocessen)
- WEL vaardigheden aanleren
- Dus onderscheid:
o Motorische cortex: motorisch leren (procedureel geheugen)
o Hippocampus: semantisch geheugen (betekenissen, symbolen en taal)
episodisch geheugen (herinneren van ervaren gebeurtenissen)
- Semantisch geheugendeficit = niet op een (juist) woord kunnen komen
- Later onderzoek wees uit dat er beschadiging was van de dieperliggende amygdala (kernen) regulatie van
behoeften en emoties
,3. Anna O
- Gedeeltelijke verlammingsverschijnselen, hoofdpijn, duizeligheid en hallucinaties
- Praten over haar ervaringen symptomen verbeteren
- Josef Breuer en Sigmund Freud publiceerden Studien über Hysterie
begrijpen van lichamelijke symptomen waarvoor geen lichamelijke of fysiologische oorzaak kan gevonden
worden
o Freud: ‘onverwerkte trauma’s en geestelijke conflicten zochten een uitweg via lichamelijke
ziektesymptomen zonder dat de patiënt zich daar zelf bewust van is’ = conversie
o Nare ervaringen kunnen verdrongen worden naar het onbewuste, maar kunnen vandaaruit nog invloed
uitoefenen op de geestelijke én lichamelijke gezondheid = hysterie
Vroeger: hysterectomie = wegnemen van de baarmoeder
Men dacht vroeger dat de baarmoeder het geconcentreerde seksuele belangen van de vrouw
was
“Baarmoeder wou seks”
Frontaalkwab (onderdrukking ongewenst gedrag) en hippocampus (geheugenmechanisme): oproepen nare
herinneringen andere activiteit bij mensen met psychoseksuele trauma’s die een conversieneurose
ontwikkeld hebben
Bij neuro-imaging (beeldvorming) lichten delen van frontaalkwab en gebieden van motorische controle extra op
bij personen met conversiestoornis, hippocampale regio minder actief
Conversiesymptomen: anders functioneren van hersenstructuren gevolg van:
- Aanleg
- Aangeleerd gedrag om op bepaalde manieren te reageren
oorzaak en gevolg kunnen dus verward worden met elkaar
James-Lange theorie: “ik word bang omdat mijn hart sneller slaat” i.p.v. “mijn hart slaat sneller omdat ik bang
ben”
gebeurtenissen of prikkels uit de omgeving geven aanleiding tot bepaalde lichamelijke reacties
(bv. verhoogde spierspanning, droge mond, transpiratie en verhoogde hartslag)
emoties of gevoelens zijn het gevolg van de gewaarwording of beleving van deze lichamelijk reacties
Reductionistische visie: alle gedrag is herleidbaar tot het functioneren van de hersenen (“je bent je brein”)
>< hersenen zijn een weerspiegeling van onze activiteit, maar oorzakelijke relatie mag zeker niet in 1 richting gelegd
worden
er is een nauwe wederkerige relatie tussen CZS en gedrag dat we vertonen
DUS: psychologie moet menselijk gedrag begrijpen via:
- ideografische methode: studie van interessante gevallen (gevalstudie, case study)
- nomothetische/veralgemeende methode: studie van grotere groepen
laatste 50 jaar voorkeur voor statistische analyse op grotere groepen verschillende technieken:
Bv. Kanskapitalisatie: mini-onderzoeken/opdeling van grote groep in kleinere groepen
enkel meest opvallend significante element rapporteren
, DUS: statistische onderzoeksgegevens zijn niet altijd betekenisvol in werkelijkheid
Bv. intelligentie of persoonlijkheid
testen rond deze onderwerpen vergroten eigenlijk de verschillen tussen mensen door deze om te
zetten zodat ze uiteindelijk de vorm van een normaalverdeling aannemen, ook al is dat in de
werkelijkheid niet zo
4. Jill Price
Hyperthymesie (= overmatig autobiografisch geheugen): overmatig functioneren van episodisch geheugen
kan enorm veel details herinneren sinds haar leeftijd van 14 jaar door overdrive van episodisch geheugen
Andere verklaringen:
Dwangneurose/OCD: onweerstaanbare neiging om voortdurend bepaalde zaken te doen (dwanghandelingen) of aan
bepaalde zaken te denken (obsessies)
5. Jim Peek
Ook in staat om werkelijk alles op te slaan in zijn geheugen
savant: persoon die intellectueel op een laag niveau functioneert of lijdt aan een mentale of ontwikkelingsstoornis,
maar die uitblinkt op een geïsoleerde begaafdheid of vermogen van de hersenen, zoals geheugen, muzikaliteit of
rekenen
Jim vertoonde een extreem gedrag dat we ook terugzien bij autismespectrumstoornissen:
zich systematisch en zelfs obsessioneel toeleggen op datgene waarin men goed is
meer gericht op detailwaarneming overgevoelige directe zintuiglijke waarneming
Bv. eidetisch fotografisch geheugen
Hoe is dit mogelijk? quasi afwezigheid van corpus callosum (dwarsverbinding tussen 2 hersenhelften) compensatie
door eigenaardige verbindingen
6. Besluit
- Onderzoek naar het functioneren van de menselijke hersenen heeft belangrijke inzichten verschaft in de
biologische basis van gedrag, MAAR mag niet leiden tot een reductionistische visie
- Psychosomatische ziekteverschijnselen (zoals conversiesymptomen) wijzen op de wederkerige relatie tussen
lichaam en geest
- Klinische gevalstudies kunnen zich verliezen in specificiteit en hebben het gevaar om te snel te veralgemenende
uitspraken te doen, MAAR ze zijn belangrijk voor nieuwe theorievorming
