lOMoARcPSD|11911780
Sociologie – Communicatiewetenschappen
Inhoudsopgave
1 Sociologie, een eerste kennismaking..............................................................................................................5
1.1 Inleiding: niet iedereen leeft even lang...................................................................................................5
1.1.1 De verklaring, relaties tussen mensen................................................................................................5
1.2 De sociologische verbeelding..................................................................................................................5
1.3 Van gedrag tot samenleving...................................................................................................................5
1.3.1 Gedrag.................................................................................................................................................5
1.3.2 Sociaal handelen.................................................................................................................................6
1.3.3 Interactie.............................................................................................................................................6
1.3.4 Vormen van interactie........................................................................................................................7
1.3.5 Stolling van interactie in cultuur en structuur....................................................................................7
1.3.6 De context...........................................................................................................................................7
1.4 De sociologie en haar aanverwante disciplines......................................................................................8
2 cultuur..............................................................................................................................................................9
2.1 Inhoud van het georganiseerd samenleven: cultuur..............................................................................9
2.1.1 Inleiding...............................................................................................................................................9
2.1.2 Is cultuur een specifiek menselijke eigenschap?..............................................................................10
2.1.3 Symbolen, tekens en taal..................................................................................................................10
2.1.4 De componenten van cultuur...........................................................................................................11
2.1.5 Kenmerken die culturen van elkaar onderscheiden.........................................................................11
2.1.6 Ontstaan van cultuur........................................................................................................................11
2.1.7 Cultuur als lens..................................................................................................................................12
2.1.8 Cultuur en etniciteit..........................................................................................................................12
3 sociale structuur............................................................................................................................................13
3.1 Groepen................................................................................................................................................13
3.1.1 Soorten groepen...............................................................................................................................13
3.1.2 Het probleem van samenwerken binnen sociale groepen...............................................................13
3.2 Sociale relaties......................................................................................................................................14
3.2.1 Macht................................................................................................................................................14
3.2.2 Sociale status en rol..........................................................................................................................14
3.2.3 Rolproblemen...................................................................................................................................15
3.2.4 Statusproblemen...............................................................................................................................15
3.3 Formele organisaties............................................................................................................................16
3.3.1 De bureaucratie................................................................................................................................16
3.3.2 De organisatie in de praktijk.............................................................................................................16
3.4 Structurele effecten..............................................................................................................................17
4 Institutionalisatie en socialisatie..................................................................................................................18
4.1 Institutionalisatie..................................................................................................................................18
4.1.1 Omschrijving.....................................................................................................................................18
4.1.2 Ontstaan van instituties....................................................................................................................18
, lOMoARcPSD|11911780
4.1.3 De voortzetting in de tijd van instituties...........................................................................................19
4.2 Socialisatie............................................................................................................................................20
4.2.1 Omschrijving.....................................................................................................................................20
4.2.2 De belangrijkste socialisatietheorieën..............................................................................................20
4.2.3 George Herbert Mead.......................................................................................................................20
4.2.4 Identiteit en zelfbeeld.......................................................................................................................23
4.2.5 Emoties..............................................................................................................................................24
4.2.6 Kinderculturen: ‘peergroups’ en socialisatie....................................................................................24
4.2.7 Rolsocialisatie....................................................................................................................................25
4.2.8 Socialisatie en structuren..................................................................................................................25
4.3 Slotbeschouwing...................................................................................................................................27
5 sociale controle en deviantie........................................................................................................................28
5.1 Sociale controle.....................................................................................................................................28
5.1.1 De morele orde: het ontstaan en de internalisatie van normen en waarden..................................28
5.1.2 De politieke orde...............................................................................................................................29
5.2 Sociologische verklaringen voor deviantie...........................................................................................30
5.2.1 Het relatieve en normale karakter van deviantie.............................................................................30
5.2.2 Ontregeling of anomie......................................................................................................................30
5.2.3 Vervreemding....................................................................................................................................32
5.2.4 Differentiële associatie.....................................................................................................................32
5.2.5 De delinquente subcultuur...............................................................................................................33
5.2.6 De vraag op haar kop: waarom is iemand niet deviant?..................................................................34
5.2.7 Het etiketteerperspectief..................................................................................................................34
5.3 Slotbeschouwing..............................................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
6 sociale stratificatie.........................................................................................................................................35
6.1 het ontstaan van sociale stratificatie...................................................................................................35
6.2 stratificatie in landbouwsamenlevingen..............................................................................................36
6.2.1 slavernij.............................................................................................................................................36
6.2.2 kasten................................................................................................................................................36
6.3 stratificatie in industriële samenleving : klasse....................................................................................37
6.3.1 Marx (1818-1883).............................................................................................................................37
6.3.2 Weber (1864-1920)...........................................................................................................................38
6.3.3 Marx en Weber vergeleken..............................................................................................................38
6.3.4 de uitbreiding van de marxistische en weberiaanse visie; Dahrendorf...........................................38
6.3.5 Bourdieu............................................................................................................................................39
6.4 sociale mobiliteit...................................................................................................................................39
6.5 hoe worden economische klassen sociale klassen?..............................................................................39
6.6 democratie, welvaart en … elites..........................................................................................................40
6.6.1 Vilfredo Pareto (1848-1923).............................................................................................................40
6.6.2 Gaetano Mosca (1858-1941)............................................................................................................40
6.6.3 Charles Wright Mills (1916-1962).....................................................................................................41
6.7 Is sociale stratificatie noodzakelijk.......................................................................................................41
6.8 sociale ongelijkheid op basis van geslacht...........................................................................................41
7 Religie.............................................................................................................................................................43
, lOMoARcPSD|11911780
7.1 inleiding................................................................................................................................................43
7.2 omschrijving..........................................................................................................................................43
7.2.1 vroegere pogingen tot afbakening...................................................................................................43
7.2.2 hedendaagse, functionalistische en substantiële definities van religie...........................................44
7.3 het secularisatiedebat..........................................................................................................................46
7.3.1 de klassieke secularisatiethese.........................................................................................................46
7.3.2 economische theorieën van religieuze betrokkenheid....................................................................47
7.4 religieus fundamentalisme...................................................................................................................49
8 sociale verandering.......................................................................................................................................50
8.1 De classificatie van samenleving..........................................................................................................50
8.2 Niveaus van maatschappelijke organisatie..........................................................................................50
8.2.1 Horde................................................................................................................................................50
8.2.2 Stam..................................................................................................................................................51
8.2.3 Stam met Opperste Gezag................................................................................................................51
8.2.4 Staat..................................................................................................................................................52
8.2.5 Wereldrijken.....................................................................................................................................52
8.3 Sociale verandering..............................................................................................................................52
8.3.1 Inleiding.............................................................................................................................................52
8.3.2 Theorieën van sociale verandering...................................................................................................52
8.3.3 Culturele Diffusietheorieën...............................................................................................................58
8.3.4 De wereldsysteemtheorie van I. Wallerstein....................................................................................59
8.3.5 Theorie van de Sociale Hervormingsbeweging.................................................................................60
9 sociologische benaderingen..........................................................................................................................63
9.1 Inhoudelijke richtingen.........................................................................................................................63
9.1.1 Structuralisme...................................................................................................................................63
9.1.2 Sociologie van het sociaal handelen.................................................................................................64
9.1.3 Symbolisch interactionisme..............................................................................................................65
9.1.4 Interactionele richting.......................................................................................................................66
9.2 Methodologische richtingen.................................................................................................................68
9.2.1 Functionalisme..................................................................................................................................68
9.3 Besluit...................................................................................................................................................69
10 korte historische achtergrond van de sociologie.....................................................................................70
10.1 De ontstaansvoorwaarden...................................................................................................................70
10.2 De pioniers............................................................................................................................................71
10.2.1 Auguste Comte (1798-1857)........................................................................................................71
10.2.2 Adolphe Quetelet (1796-1874).....................................................................................................72
10.2.3 Herbert Spencer (1820-1903).......................................................................................................72
10.3 De klassieke sociologen........................................................................................................................72
10.3.1 Inleiding........................................................................................................................................72
10.3.2 Karl Marx (1818-1883)..................................................................................................................72
10.3.3 Emile Durkheim (1857-1917)........................................................................................................73
10.3.4 Max Weber (1864-1920)..............................................................................................................74
10.3.5 Georg Simmel (1858-1918)...........................................................................................................75
10.4 Onstaan van de Amerikaanse (toegepaste) sociologie........................................................................75
, lOMoARcPSD|11911780
1 Sociologie, een eerste kennismaking
1.1 Inleiding: niet iedereen leeft even lang
Vrouwen hebben een hogere levensverwachting dan mannen en zowel mannen als vrouwen met een
diploma hoger onderwijs hebben een hogere levensverwachting.
De verklaring, relaties tussen mensen
Een hogere opleiding zorgt voor materiële voordelen en bepaalt de persoonlijke vorming.
Het vermogen om ingewikkelde problemen in te schatten
Het planmatig kunnen werken en met uitdagingen overweg kunnen
Het hebben van een job
Een hoger loon > wonen in betere buurten > betere gezondheid + medische zorg
Hogere kans op arbeidstevredenheid
+ Kenmerken van een leefsituatie (werk) kunnen worden overgedragen naar de andere (thuis).
Sociologen erkennen het belang van de biologische en psychologische component van een individu, maar
voegen eraan toe dat de sociale omgeving een cruciale factor is. Testen? > voorkomen van het
kenmerk vergelijken in tijd en ruimte en voor verschillende deelgroepen van de samenleving.
1.2 De sociologische verbeelding
De sociologische verbeelding is het startpunt van de sociologische verklaring. Alles wat mensen ervaren
maakt deel uit van hun levensbeloop of biografie. Onze biografie ondergaat de invloed van het geheel van
de sociale relaties waarvan we deel uitmaken. Geheel van onze sociale relaties = de samenleving > het
resultaat van historische ontwikkeling (industrialisatie, urbanisatie).
De sociologische verbeelding = de sociale relaties die de biografieën van mensen bepalen zijn zelf het
resultaat van historische ontwikkeling. > We handelen zelf, maar op basis van de context.
Vb. Het feit dat veel jongeren nu volgen universitair onderwijs (biografisch kenmerk), is niet louter een
gevolg van de intelligentie (individueel biografisch kenmerk), maar door het industrialisatieproces waardoor
bedrijven nu nood hebben aan hooggeschoolde werknemers.
Vb. 50-plussers die nu werkloos zijn komt doordat vroeger een diploma hoger secundair volstond en men
dan ging werken, maar nu is er vraag naar werknemers met een hoger diploma waardoor deze lager
geschoolde 50-plussers niet meer aan de bak komen.
1.3 Van gedrag tot samenleving
Gedrag
Gedrag = elke actie of reactie van een individu.
o Een objectief waarneembare of externe component: aspecten die door minstens twee
individuen kunnen worden waargenomen (alter en ego)
o Een subjectieve of interne component: slechts door één waarnemer waarneembaar, ego.
Sociologie – Communicatiewetenschappen
Inhoudsopgave
1 Sociologie, een eerste kennismaking..............................................................................................................5
1.1 Inleiding: niet iedereen leeft even lang...................................................................................................5
1.1.1 De verklaring, relaties tussen mensen................................................................................................5
1.2 De sociologische verbeelding..................................................................................................................5
1.3 Van gedrag tot samenleving...................................................................................................................5
1.3.1 Gedrag.................................................................................................................................................5
1.3.2 Sociaal handelen.................................................................................................................................6
1.3.3 Interactie.............................................................................................................................................6
1.3.4 Vormen van interactie........................................................................................................................7
1.3.5 Stolling van interactie in cultuur en structuur....................................................................................7
1.3.6 De context...........................................................................................................................................7
1.4 De sociologie en haar aanverwante disciplines......................................................................................8
2 cultuur..............................................................................................................................................................9
2.1 Inhoud van het georganiseerd samenleven: cultuur..............................................................................9
2.1.1 Inleiding...............................................................................................................................................9
2.1.2 Is cultuur een specifiek menselijke eigenschap?..............................................................................10
2.1.3 Symbolen, tekens en taal..................................................................................................................10
2.1.4 De componenten van cultuur...........................................................................................................11
2.1.5 Kenmerken die culturen van elkaar onderscheiden.........................................................................11
2.1.6 Ontstaan van cultuur........................................................................................................................11
2.1.7 Cultuur als lens..................................................................................................................................12
2.1.8 Cultuur en etniciteit..........................................................................................................................12
3 sociale structuur............................................................................................................................................13
3.1 Groepen................................................................................................................................................13
3.1.1 Soorten groepen...............................................................................................................................13
3.1.2 Het probleem van samenwerken binnen sociale groepen...............................................................13
3.2 Sociale relaties......................................................................................................................................14
3.2.1 Macht................................................................................................................................................14
3.2.2 Sociale status en rol..........................................................................................................................14
3.2.3 Rolproblemen...................................................................................................................................15
3.2.4 Statusproblemen...............................................................................................................................15
3.3 Formele organisaties............................................................................................................................16
3.3.1 De bureaucratie................................................................................................................................16
3.3.2 De organisatie in de praktijk.............................................................................................................16
3.4 Structurele effecten..............................................................................................................................17
4 Institutionalisatie en socialisatie..................................................................................................................18
4.1 Institutionalisatie..................................................................................................................................18
4.1.1 Omschrijving.....................................................................................................................................18
4.1.2 Ontstaan van instituties....................................................................................................................18
, lOMoARcPSD|11911780
4.1.3 De voortzetting in de tijd van instituties...........................................................................................19
4.2 Socialisatie............................................................................................................................................20
4.2.1 Omschrijving.....................................................................................................................................20
4.2.2 De belangrijkste socialisatietheorieën..............................................................................................20
4.2.3 George Herbert Mead.......................................................................................................................20
4.2.4 Identiteit en zelfbeeld.......................................................................................................................23
4.2.5 Emoties..............................................................................................................................................24
4.2.6 Kinderculturen: ‘peergroups’ en socialisatie....................................................................................24
4.2.7 Rolsocialisatie....................................................................................................................................25
4.2.8 Socialisatie en structuren..................................................................................................................25
4.3 Slotbeschouwing...................................................................................................................................27
5 sociale controle en deviantie........................................................................................................................28
5.1 Sociale controle.....................................................................................................................................28
5.1.1 De morele orde: het ontstaan en de internalisatie van normen en waarden..................................28
5.1.2 De politieke orde...............................................................................................................................29
5.2 Sociologische verklaringen voor deviantie...........................................................................................30
5.2.1 Het relatieve en normale karakter van deviantie.............................................................................30
5.2.2 Ontregeling of anomie......................................................................................................................30
5.2.3 Vervreemding....................................................................................................................................32
5.2.4 Differentiële associatie.....................................................................................................................32
5.2.5 De delinquente subcultuur...............................................................................................................33
5.2.6 De vraag op haar kop: waarom is iemand niet deviant?..................................................................34
5.2.7 Het etiketteerperspectief..................................................................................................................34
5.3 Slotbeschouwing..............................................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
6 sociale stratificatie.........................................................................................................................................35
6.1 het ontstaan van sociale stratificatie...................................................................................................35
6.2 stratificatie in landbouwsamenlevingen..............................................................................................36
6.2.1 slavernij.............................................................................................................................................36
6.2.2 kasten................................................................................................................................................36
6.3 stratificatie in industriële samenleving : klasse....................................................................................37
6.3.1 Marx (1818-1883).............................................................................................................................37
6.3.2 Weber (1864-1920)...........................................................................................................................38
6.3.3 Marx en Weber vergeleken..............................................................................................................38
6.3.4 de uitbreiding van de marxistische en weberiaanse visie; Dahrendorf...........................................38
6.3.5 Bourdieu............................................................................................................................................39
6.4 sociale mobiliteit...................................................................................................................................39
6.5 hoe worden economische klassen sociale klassen?..............................................................................39
6.6 democratie, welvaart en … elites..........................................................................................................40
6.6.1 Vilfredo Pareto (1848-1923).............................................................................................................40
6.6.2 Gaetano Mosca (1858-1941)............................................................................................................40
6.6.3 Charles Wright Mills (1916-1962).....................................................................................................41
6.7 Is sociale stratificatie noodzakelijk.......................................................................................................41
6.8 sociale ongelijkheid op basis van geslacht...........................................................................................41
7 Religie.............................................................................................................................................................43
, lOMoARcPSD|11911780
7.1 inleiding................................................................................................................................................43
7.2 omschrijving..........................................................................................................................................43
7.2.1 vroegere pogingen tot afbakening...................................................................................................43
7.2.2 hedendaagse, functionalistische en substantiële definities van religie...........................................44
7.3 het secularisatiedebat..........................................................................................................................46
7.3.1 de klassieke secularisatiethese.........................................................................................................46
7.3.2 economische theorieën van religieuze betrokkenheid....................................................................47
7.4 religieus fundamentalisme...................................................................................................................49
8 sociale verandering.......................................................................................................................................50
8.1 De classificatie van samenleving..........................................................................................................50
8.2 Niveaus van maatschappelijke organisatie..........................................................................................50
8.2.1 Horde................................................................................................................................................50
8.2.2 Stam..................................................................................................................................................51
8.2.3 Stam met Opperste Gezag................................................................................................................51
8.2.4 Staat..................................................................................................................................................52
8.2.5 Wereldrijken.....................................................................................................................................52
8.3 Sociale verandering..............................................................................................................................52
8.3.1 Inleiding.............................................................................................................................................52
8.3.2 Theorieën van sociale verandering...................................................................................................52
8.3.3 Culturele Diffusietheorieën...............................................................................................................58
8.3.4 De wereldsysteemtheorie van I. Wallerstein....................................................................................59
8.3.5 Theorie van de Sociale Hervormingsbeweging.................................................................................60
9 sociologische benaderingen..........................................................................................................................63
9.1 Inhoudelijke richtingen.........................................................................................................................63
9.1.1 Structuralisme...................................................................................................................................63
9.1.2 Sociologie van het sociaal handelen.................................................................................................64
9.1.3 Symbolisch interactionisme..............................................................................................................65
9.1.4 Interactionele richting.......................................................................................................................66
9.2 Methodologische richtingen.................................................................................................................68
9.2.1 Functionalisme..................................................................................................................................68
9.3 Besluit...................................................................................................................................................69
10 korte historische achtergrond van de sociologie.....................................................................................70
10.1 De ontstaansvoorwaarden...................................................................................................................70
10.2 De pioniers............................................................................................................................................71
10.2.1 Auguste Comte (1798-1857)........................................................................................................71
10.2.2 Adolphe Quetelet (1796-1874).....................................................................................................72
10.2.3 Herbert Spencer (1820-1903).......................................................................................................72
10.3 De klassieke sociologen........................................................................................................................72
10.3.1 Inleiding........................................................................................................................................72
10.3.2 Karl Marx (1818-1883)..................................................................................................................72
10.3.3 Emile Durkheim (1857-1917)........................................................................................................73
10.3.4 Max Weber (1864-1920)..............................................................................................................74
10.3.5 Georg Simmel (1858-1918)...........................................................................................................75
10.4 Onstaan van de Amerikaanse (toegepaste) sociologie........................................................................75
, lOMoARcPSD|11911780
1 Sociologie, een eerste kennismaking
1.1 Inleiding: niet iedereen leeft even lang
Vrouwen hebben een hogere levensverwachting dan mannen en zowel mannen als vrouwen met een
diploma hoger onderwijs hebben een hogere levensverwachting.
De verklaring, relaties tussen mensen
Een hogere opleiding zorgt voor materiële voordelen en bepaalt de persoonlijke vorming.
Het vermogen om ingewikkelde problemen in te schatten
Het planmatig kunnen werken en met uitdagingen overweg kunnen
Het hebben van een job
Een hoger loon > wonen in betere buurten > betere gezondheid + medische zorg
Hogere kans op arbeidstevredenheid
+ Kenmerken van een leefsituatie (werk) kunnen worden overgedragen naar de andere (thuis).
Sociologen erkennen het belang van de biologische en psychologische component van een individu, maar
voegen eraan toe dat de sociale omgeving een cruciale factor is. Testen? > voorkomen van het
kenmerk vergelijken in tijd en ruimte en voor verschillende deelgroepen van de samenleving.
1.2 De sociologische verbeelding
De sociologische verbeelding is het startpunt van de sociologische verklaring. Alles wat mensen ervaren
maakt deel uit van hun levensbeloop of biografie. Onze biografie ondergaat de invloed van het geheel van
de sociale relaties waarvan we deel uitmaken. Geheel van onze sociale relaties = de samenleving > het
resultaat van historische ontwikkeling (industrialisatie, urbanisatie).
De sociologische verbeelding = de sociale relaties die de biografieën van mensen bepalen zijn zelf het
resultaat van historische ontwikkeling. > We handelen zelf, maar op basis van de context.
Vb. Het feit dat veel jongeren nu volgen universitair onderwijs (biografisch kenmerk), is niet louter een
gevolg van de intelligentie (individueel biografisch kenmerk), maar door het industrialisatieproces waardoor
bedrijven nu nood hebben aan hooggeschoolde werknemers.
Vb. 50-plussers die nu werkloos zijn komt doordat vroeger een diploma hoger secundair volstond en men
dan ging werken, maar nu is er vraag naar werknemers met een hoger diploma waardoor deze lager
geschoolde 50-plussers niet meer aan de bak komen.
1.3 Van gedrag tot samenleving
Gedrag
Gedrag = elke actie of reactie van een individu.
o Een objectief waarneembare of externe component: aspecten die door minstens twee
individuen kunnen worden waargenomen (alter en ego)
o Een subjectieve of interne component: slechts door één waarnemer waarneembaar, ego.
