Staatsrecht - Rechtsgeleerdheid
HC I: Inleiding
Waarover gaat het staatsrecht?
- Inhoud en functioneren van de instellingen van de staat
- Bevoegdheidsverdeling (horizontaal en verticaal) en – begrenzing
- Grenzen staatsmacht: grondrechten
Mag de rechter regels maken?
Voorwaarden staat
- Legaliteitsbeginsel > overheid moet altijd door een formele wet handelen.
Het overheidsoptreden heeft dus een link met het volk.
- Scheiding der machten > het maakt dat de regering uitvoerend politioneel kan
doen zonder dat de wetgever meekijkt, waar de rechter toezicht kan houden.
Machtenscheiding waarbij ze elkaar kunnen controleren en in evenwicht houden.
- Onafhankelijke rechter: deze kijkt van buiten af en controleert of alles wel op de
juiste manier gebeurt.
- Grondrechten: er zijn heilige dingen waar de overheid niet aan mag komen.
- Democratie?
Mondkapjesplicht gaat terug naar de wet in formele zin > de regering kon daarom aan de
slag.
Totstandkoming van de Nederlandse staat
Vijf perioden:
- Landsheerlijke periode (10e-15e eeuw)
- Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1579-1795)
- De Franse tijd (1795-1813)
- Koninkrijk der Nederlanden (1814-1815)
- Verdere evolutie tot vandaag
Landsheerlijke periode
- 1543: personele unie > unie van gebieden die los van elkaar bestaan, maar wel in
de persooon met elkaar verenigd zijn.
- 1549: pragmatieke sanctie > voor eeuwig onder 1 titel.
Spaanse kroon > is begonnen met het veroveren van de
wereld.
Wie is er hier de baas?
Het idee is dat de oorspronkelijke macht God is maar dat hij de afvaardigt aan koningen /
landsheren. Die had vervolgens weer landvoogdes, stadhouders onder zich. Raad van State:
ondersteuning.
Het woord stadhouder = luitenant. Het is een houder van een plaats.
,Totstandkoming NL staat
- Koning/landsheer
- Landvoogd, stadhouders
- Raad van State: ondersteuning > samenkomst van mensen die ondersteuning
geven aan het bestuur.
- Rechtspraak: uit vorsted raad afgescheiden college > het is eigenlijk het
belangrijkste staatsconcept. Deze is niet afhankelijk.
- Centralisatie, o.a. Staten-Generaal > Karel V brengt hier voor het eerst leven in.
- Wie zijn de standen? De rijke adel, de religieuzen, rijke burgerij.
- Centralisatie want hij wil ze niet afzonderlijk benaderen. Het initiatief is bij de koning
> enkel als hij je nodig heeft.
1555 > Karel V gaat zijn rijk verdelen aan Filips de II en …
Republiek der Verenigde Nederlanden
- 1568: de Opstand (waarom?)
- 1579: Unie van Utrecht: antwoord op unie van atrecht > de zuidelijke
nederlanden sluiten een pact dat het toch oke is om onder de macht van Filips de
II te zitten.
Genoeg gestreden, wij komen hier samen. De UVU is hier een reactie op. De
noordelijke Nederlanden zeggen > wij doen voortaan dingen samen, en doen dat op
een unanieme manier. Wij zijn onafhankelijke gewesten maar doen het gezamenlijk
als het gaat om defensie etc.
- 1581: Plakkaat van Verlatinge (1581): Filips de II is niet de juiste vertegenwoordiger
van God. Wij verlaten hem en gaan op zoek naar iemand om Filips de II te
vervangen. Ze overwegen ook even Willem van Oranje. Wat gaan we doen? Wie
moet er nu koning zijn? Dit is revolutionair.
- 1648: Vrede van Munster: we gaan onszelf besturen en waarnemen.
Onafhankelijkheid wordt aanvaard door Spanje.
Hier zie je de Vrede van Munster ondertekend door twee partijen.
DEEL II: Van Republiek >>> Koninkrijk
Het is niet zo dat je op 1 manier ene rechtsstaat kan inrichten. Door beter te begrijpen
waarom we instituties hebben, kan je beter bekijken of ze die rol wel vervullen. Het doel is:
meer inzicht krijgen.
De Republiek der Verenigde Nederlanden
Het werkte als een soort van grondwet van de nieuwe republiek (Acte en Unie).
Je had in elk gewest een stadhouder en een staten-generaal die besloten over zaken die ze
als geheel toekwamen. Je had ook de positie van de stadhouder. Hij oefende het gezag uit
in een gewest. dat was geen gouverneur meer, maar een orgaan van de gewesten zelf. De
eerste stadhouder was Willem van Oranje. Hij was van meerdere gewesten een stadhouder.
Hiernaast had je ook nog een raadspensionaris. Je vraagt je af: wat is het verschil in functie?
Er was niet een duidelijk afgebakende rol. Ze hadden geen geschreven bevoegdheden. Op
,een gegeven moment was het Johan de Witt. Hij wou machtiger worden. Het is hem gelukt
om de stadhouder weg te jagen. De raadspensionaris werd een kopje kleiner gemaakt, want
Frankrijk was binnengevallen. De stadhouder ging zich meer als een koning gedragen. Het
werd door erfopvolging. Er was geen sprake van een duidelijk grondwettelijk bestuur. Er was
een trage besluitvorming.
Het ging goed met de republiek qua economie. Waar kwam die welvaart vandaan? De VOC.
Territoriale uitbreiding
D.m.v. oorlogsvoering handel drijven en economische welvaart. In de voetsporen van
Spanje en Portugal > Azie. Het waren scheepvaartbedrijven. 1602 > de VOC: toen gebeurde
er iets belangrijks, het kreeg het alleenrecht om handel te drijven en kregen een monopolie.
Het kreeg het ook het recht om militairen in te zetten en om verdragen te sluiten. Waar
nodig, werd oorlog gevoerd zodat macht werd gekregen. Bijvoorbeeld Nootmuskaat > jullie
mogen niet aan anderen dan ons nootmuskaat verkopen? Doen we wel > toen iedereen
doodgemaakt.
WIC > india en Suriname. Er werd daadwerkelijk een kolonie gesticht waardoor dus het
bestuur werd overgenomen. Tot slaaf gemaakte mensen werden tewerk gesteld in suriname.
Dit leidde tot meer rijkdom. Dit was de Gouden Eeuw. Liep ten einde 18 e eeuw. >
oorlogsschuld. Trage besluitvorming kost veel tijd en voldeed niet meer aan de eisen van de
tijd.
Vestiging eenheidsstaat
- Bataafsche Republiek (1795-1806) > inperking van de macht van de stadhouders.
Na de Franse Revolutie werden de patriotten ondersteund. Willem de Vijfde moest
vluchten naar Engeland.
- Koninkrijk Holland (1806-1810)
- Inlijving bij Frankrijk (1810-1813)
Nieuwe idealen
- Vrijheid en gelijkheid
- Soevereiniteit van het volk > niet door God verleent aan iemand
- Machtenscheiding > om te voorkomen dat 1 orgaan te veel macht naar zich
zou kunnen terugtrekken.
- Eenheidsstaat
Er was behoefte aan een nieuwe grondwet. Er bestond niet een wijzigingsprocedure. Hoe
kom je aan een grondwet als je geen parlement hebt? Er was niet echt sprake van een
revolutie. Hoe dikker de grondwet van een land > hoe minder vertrouwen er blijkbaar is.
Maar algauw:
- Nieuwe staatsregelingen met sterke uitvoerende macht
- Frankrijk verstevigt haar greep
- Centralisatie
, - Verloren onafhankelijkheid
Napoleon had er de macht gegrepen. Dat werkte ook weer door in NL. er werd een nieuwe
staatsregeling aangenomen waarin de uitoverende macht nog sterker werd verankerd. Er
was ook een raadspensionaris aangesteld. Nog steeds niet naar tevredenheid volgens
Napoleon. Hij ging over naar de Bataafse republiek. 1810 inlijivng > 1810-1813 maakte het
deel uit van Franse Rijk. De Hoge Raad dateert uit die tijd.
1814: Koninkrijk der Nederlanden
- Soeverein Vorst en Staten-Generaal
- Wetgevende macht bij Vorst en S-G samen
- Eenheidsstaat met provincies en steden
- 1815-1830: verenigd met België
- O.a. invoering tweekamerstelsel
Nederland als koloniale staat
- Bestuurd vanuit NL, door uitvoerende macht
- Slavernij tot 1863
- Onderdanen in de kolonien uitgesloten van burgerschapsrechten
19e en 20e eeuw – democratisering
- 1848: invoering ministeriele verantwoordelijkheid rechtstreeks kiesrecht
Tweede Kamer
- 1917-1919: algemeen mannen- en vrouwenkiesrecht
20e eeuw – dekolonisatie en hervorming Koninkrijk
- 1945-1949: Indonesie strijd voor onafhankelijkheid
- 1954: Statuut voor het Koninkrijk
- Zelfstandigheid en gelijkwaardigheid
- Art. 3: aangelegenheden van het Koninkrijk, 1 nationaliteit
- 1975: onafhankelijkheid Suriname
- 2010: hervorming Koninkrijksstructuur
20e eeuw – internationalisering
- 1945: VN
- 1949: Raad van Europa
- 1954: Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
- 1950: EGKS
- Vanaf 1992: Europese Unie met Europees burgerschap
HC I: Inleiding
Waarover gaat het staatsrecht?
- Inhoud en functioneren van de instellingen van de staat
- Bevoegdheidsverdeling (horizontaal en verticaal) en – begrenzing
- Grenzen staatsmacht: grondrechten
Mag de rechter regels maken?
Voorwaarden staat
- Legaliteitsbeginsel > overheid moet altijd door een formele wet handelen.
Het overheidsoptreden heeft dus een link met het volk.
- Scheiding der machten > het maakt dat de regering uitvoerend politioneel kan
doen zonder dat de wetgever meekijkt, waar de rechter toezicht kan houden.
Machtenscheiding waarbij ze elkaar kunnen controleren en in evenwicht houden.
- Onafhankelijke rechter: deze kijkt van buiten af en controleert of alles wel op de
juiste manier gebeurt.
- Grondrechten: er zijn heilige dingen waar de overheid niet aan mag komen.
- Democratie?
Mondkapjesplicht gaat terug naar de wet in formele zin > de regering kon daarom aan de
slag.
Totstandkoming van de Nederlandse staat
Vijf perioden:
- Landsheerlijke periode (10e-15e eeuw)
- Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1579-1795)
- De Franse tijd (1795-1813)
- Koninkrijk der Nederlanden (1814-1815)
- Verdere evolutie tot vandaag
Landsheerlijke periode
- 1543: personele unie > unie van gebieden die los van elkaar bestaan, maar wel in
de persooon met elkaar verenigd zijn.
- 1549: pragmatieke sanctie > voor eeuwig onder 1 titel.
Spaanse kroon > is begonnen met het veroveren van de
wereld.
Wie is er hier de baas?
Het idee is dat de oorspronkelijke macht God is maar dat hij de afvaardigt aan koningen /
landsheren. Die had vervolgens weer landvoogdes, stadhouders onder zich. Raad van State:
ondersteuning.
Het woord stadhouder = luitenant. Het is een houder van een plaats.
,Totstandkoming NL staat
- Koning/landsheer
- Landvoogd, stadhouders
- Raad van State: ondersteuning > samenkomst van mensen die ondersteuning
geven aan het bestuur.
- Rechtspraak: uit vorsted raad afgescheiden college > het is eigenlijk het
belangrijkste staatsconcept. Deze is niet afhankelijk.
- Centralisatie, o.a. Staten-Generaal > Karel V brengt hier voor het eerst leven in.
- Wie zijn de standen? De rijke adel, de religieuzen, rijke burgerij.
- Centralisatie want hij wil ze niet afzonderlijk benaderen. Het initiatief is bij de koning
> enkel als hij je nodig heeft.
1555 > Karel V gaat zijn rijk verdelen aan Filips de II en …
Republiek der Verenigde Nederlanden
- 1568: de Opstand (waarom?)
- 1579: Unie van Utrecht: antwoord op unie van atrecht > de zuidelijke
nederlanden sluiten een pact dat het toch oke is om onder de macht van Filips de
II te zitten.
Genoeg gestreden, wij komen hier samen. De UVU is hier een reactie op. De
noordelijke Nederlanden zeggen > wij doen voortaan dingen samen, en doen dat op
een unanieme manier. Wij zijn onafhankelijke gewesten maar doen het gezamenlijk
als het gaat om defensie etc.
- 1581: Plakkaat van Verlatinge (1581): Filips de II is niet de juiste vertegenwoordiger
van God. Wij verlaten hem en gaan op zoek naar iemand om Filips de II te
vervangen. Ze overwegen ook even Willem van Oranje. Wat gaan we doen? Wie
moet er nu koning zijn? Dit is revolutionair.
- 1648: Vrede van Munster: we gaan onszelf besturen en waarnemen.
Onafhankelijkheid wordt aanvaard door Spanje.
Hier zie je de Vrede van Munster ondertekend door twee partijen.
DEEL II: Van Republiek >>> Koninkrijk
Het is niet zo dat je op 1 manier ene rechtsstaat kan inrichten. Door beter te begrijpen
waarom we instituties hebben, kan je beter bekijken of ze die rol wel vervullen. Het doel is:
meer inzicht krijgen.
De Republiek der Verenigde Nederlanden
Het werkte als een soort van grondwet van de nieuwe republiek (Acte en Unie).
Je had in elk gewest een stadhouder en een staten-generaal die besloten over zaken die ze
als geheel toekwamen. Je had ook de positie van de stadhouder. Hij oefende het gezag uit
in een gewest. dat was geen gouverneur meer, maar een orgaan van de gewesten zelf. De
eerste stadhouder was Willem van Oranje. Hij was van meerdere gewesten een stadhouder.
Hiernaast had je ook nog een raadspensionaris. Je vraagt je af: wat is het verschil in functie?
Er was niet een duidelijk afgebakende rol. Ze hadden geen geschreven bevoegdheden. Op
,een gegeven moment was het Johan de Witt. Hij wou machtiger worden. Het is hem gelukt
om de stadhouder weg te jagen. De raadspensionaris werd een kopje kleiner gemaakt, want
Frankrijk was binnengevallen. De stadhouder ging zich meer als een koning gedragen. Het
werd door erfopvolging. Er was geen sprake van een duidelijk grondwettelijk bestuur. Er was
een trage besluitvorming.
Het ging goed met de republiek qua economie. Waar kwam die welvaart vandaan? De VOC.
Territoriale uitbreiding
D.m.v. oorlogsvoering handel drijven en economische welvaart. In de voetsporen van
Spanje en Portugal > Azie. Het waren scheepvaartbedrijven. 1602 > de VOC: toen gebeurde
er iets belangrijks, het kreeg het alleenrecht om handel te drijven en kregen een monopolie.
Het kreeg het ook het recht om militairen in te zetten en om verdragen te sluiten. Waar
nodig, werd oorlog gevoerd zodat macht werd gekregen. Bijvoorbeeld Nootmuskaat > jullie
mogen niet aan anderen dan ons nootmuskaat verkopen? Doen we wel > toen iedereen
doodgemaakt.
WIC > india en Suriname. Er werd daadwerkelijk een kolonie gesticht waardoor dus het
bestuur werd overgenomen. Tot slaaf gemaakte mensen werden tewerk gesteld in suriname.
Dit leidde tot meer rijkdom. Dit was de Gouden Eeuw. Liep ten einde 18 e eeuw. >
oorlogsschuld. Trage besluitvorming kost veel tijd en voldeed niet meer aan de eisen van de
tijd.
Vestiging eenheidsstaat
- Bataafsche Republiek (1795-1806) > inperking van de macht van de stadhouders.
Na de Franse Revolutie werden de patriotten ondersteund. Willem de Vijfde moest
vluchten naar Engeland.
- Koninkrijk Holland (1806-1810)
- Inlijving bij Frankrijk (1810-1813)
Nieuwe idealen
- Vrijheid en gelijkheid
- Soevereiniteit van het volk > niet door God verleent aan iemand
- Machtenscheiding > om te voorkomen dat 1 orgaan te veel macht naar zich
zou kunnen terugtrekken.
- Eenheidsstaat
Er was behoefte aan een nieuwe grondwet. Er bestond niet een wijzigingsprocedure. Hoe
kom je aan een grondwet als je geen parlement hebt? Er was niet echt sprake van een
revolutie. Hoe dikker de grondwet van een land > hoe minder vertrouwen er blijkbaar is.
Maar algauw:
- Nieuwe staatsregelingen met sterke uitvoerende macht
- Frankrijk verstevigt haar greep
- Centralisatie
, - Verloren onafhankelijkheid
Napoleon had er de macht gegrepen. Dat werkte ook weer door in NL. er werd een nieuwe
staatsregeling aangenomen waarin de uitoverende macht nog sterker werd verankerd. Er
was ook een raadspensionaris aangesteld. Nog steeds niet naar tevredenheid volgens
Napoleon. Hij ging over naar de Bataafse republiek. 1810 inlijivng > 1810-1813 maakte het
deel uit van Franse Rijk. De Hoge Raad dateert uit die tijd.
1814: Koninkrijk der Nederlanden
- Soeverein Vorst en Staten-Generaal
- Wetgevende macht bij Vorst en S-G samen
- Eenheidsstaat met provincies en steden
- 1815-1830: verenigd met België
- O.a. invoering tweekamerstelsel
Nederland als koloniale staat
- Bestuurd vanuit NL, door uitvoerende macht
- Slavernij tot 1863
- Onderdanen in de kolonien uitgesloten van burgerschapsrechten
19e en 20e eeuw – democratisering
- 1848: invoering ministeriele verantwoordelijkheid rechtstreeks kiesrecht
Tweede Kamer
- 1917-1919: algemeen mannen- en vrouwenkiesrecht
20e eeuw – dekolonisatie en hervorming Koninkrijk
- 1945-1949: Indonesie strijd voor onafhankelijkheid
- 1954: Statuut voor het Koninkrijk
- Zelfstandigheid en gelijkwaardigheid
- Art. 3: aangelegenheden van het Koninkrijk, 1 nationaliteit
- 1975: onafhankelijkheid Suriname
- 2010: hervorming Koninkrijksstructuur
20e eeuw – internationalisering
- 1945: VN
- 1949: Raad van Europa
- 1954: Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
- 1950: EGKS
- Vanaf 1992: Europese Unie met Europees burgerschap
