SV Filosofie SE C 1
Tahrim Ramdjan Klas 6, SE-week 1 Versie van 30-10-2015
2 Ethiek
2.1 Wat is ethiek?
2.1.1 Ethiek en moraal
• Ethiek wil de moraal beschrijven van ons.
o De moraal is het samenstel van waarden en normen die belangrijk voor ons
zijn.
§ Waarden zijn zaken waarvan we vinden dat het goed is dat ze er zijn.
§ Normen zijn gedragsregels die van deze waarden zijn afgeleid.
o Wie unfair handelt, overtreedt de moraal.
2.1.2 Normen zijn bindend
• De moraal bestaat niet uit afgesproken regels, maar eerder uit een wederzijds
verwachtingspatroon van wat je wel of niet tegen elkaar zegt of doet.
o Dit verwachtingspatroon heeft een normatief karakter.
o Men maakt elkaar verwijten als de moraal wordt overtreden. De moraal wordt
dan zichtbaar.
o Je kunt zeggen dat de waarden en normen in ons leven deel uitmaken van de
moraal als ze betrekking hebben op de gerechtvaardigde verwachtingen
die mensen in de maatschappij koesteren.
• Het gaat bij de moraal tevens om de normatieve randvoorwaarden voor de omgang
met elkaar.
o Doordat het om randvoorwaarden gaat, laat de moraal ons veel ruimte om
beslissingen te maken.
• Van moraal is pas sprake wanneer er gerechtvaardigde wederzijdse verwachtingen in
het spel zijn van normatieve aard, die in geval van overtreding aanleiding geven tot
verwijten.
2.1.3 Normen zijn niet overal en altijd hetzelfde
• Normen zijn veelal tijd- en plaatsgebonden. Denk aan de norm ‘ik kan mijn eigen
levenspartner kiezen’.
• Dit geldt ook voor juridische normen, zoals onze euthanasiewetgeving die afwijkt van
die in andere landen.
• Toch proberen we te achterhalen welke universele maatstaven lokale normen dienen
te halen.
2.2 Consequentialisme
2.2.1 Handelingen en gevolgen
• Het consequentialisme focust op het respect voor andermans verwachtingen bij het
handelen. Sterker nog: het let op de gevolgen die je handelen heeft voor anderen.
• Een belangrijke vorm hiervan is het utilisme, ontwikkeld door Bentham en Mill.
o Het utilisme valt te omschrijven als een leer die meent, dat je handelen van
nut moet zijn voor alle betrokkenen.
, SV Filosofie SE C 2
Tahrim Ramdjan Klas 6, SE-week 1 Versie van 30-10-2015
o Dit heeft vergaande gevolgen: je bent verplicht anderen te helpen de hele tijd.
Als je een groter geluk kunt bewerkstelligen dan je al gedaan hebt, moet je
dat ook daadwerkelijk doen.
o Het utilisme beperkt zich niet alleen tot mensen: dieren hebben ook gevoelens
van pijn en plezier en we hebben dan ook verantwoordelijkheden tegenover
dieren.
• Het utilisme stelt dus dat we het grootste geluk van het grootste aantal moeten
bevorderen.
2.2.2 De grondleggers van het utilisme: Bentham en Mill
• Bentham dacht over geluk op hedonistische wijze, namelijk dat geluk uit ervaringen
van genot bestaat.
• Dit vond Mill te beperkt: die vond dat kwaliteit ook van belang is in het meten van je
geluk. Denk aan het verschil tussen eten in een Michelin-restaurant en het eten bij de
snackbar om de hoek.
o Mill zegt zelf: Het is beter om een ontevreden mens te zijn dan een tevreden
zwijn.
• Dat klinkt elitair, maar is het niet per se. Volgens Mill waarderen we ervaringen van
genot vanuit onze levensprojecten, waarbij we intellectuele talenten ontwikkelen.
Kenmerken van het utilisme
• Het utilisme is eudaimonisch: het beschouwt dat, wat mensen gelukkig maakt, als
goed. Dat is ook de enige intrinsieke waarde die telt.
o Een intrinsieke waarde is een zaak die op zichzelf waardevol wordt geacht.
Ertegenover staan instrumentele waarden, waarden die op zichzelf niet zo
waardevol zijn en die mensen als middel gebruiken om te streven naar
intrinsieke waarden.
o Voor utilisten is geluk de enige intrinsieke waarde.
• Het utilisme wil ook het geluk maximaliseren. Volgens het utilisme moeten we zo
handelen, dat het meeste geluk ten gevolg wordt gebracht.
• Tot slot is het utilisme universalistisch en onpartijdig: het wil het geluk van alle
betrokkenen maximaliseren, waarbij het niet uitmaakt om welke personen of dieren
precies het gaat.
Hedonistische calculus
Hoeveel genotsmomenten
Hoe hevig/diepgaand is het
Intensiteit Productiviteit brengt het genot met zich
genot?
mee?
In hoeverre is dit genot vrij
Duur Hoe lang duurt het genot? Zuiverheid
van pijn?
Hoe zeker is het dat het genot Hoeveel mensen zullen dit
Zekerheid Reikwijdte
er komt? genot meemaken?
(Mill) Hoe hoog is het
Hoe lang duurt het nog voor
Nabijheid Kwaliteit geluk? (hoge en lage
het genot ervaren wordt?
vormen)
Tahrim Ramdjan Klas 6, SE-week 1 Versie van 30-10-2015
2 Ethiek
2.1 Wat is ethiek?
2.1.1 Ethiek en moraal
• Ethiek wil de moraal beschrijven van ons.
o De moraal is het samenstel van waarden en normen die belangrijk voor ons
zijn.
§ Waarden zijn zaken waarvan we vinden dat het goed is dat ze er zijn.
§ Normen zijn gedragsregels die van deze waarden zijn afgeleid.
o Wie unfair handelt, overtreedt de moraal.
2.1.2 Normen zijn bindend
• De moraal bestaat niet uit afgesproken regels, maar eerder uit een wederzijds
verwachtingspatroon van wat je wel of niet tegen elkaar zegt of doet.
o Dit verwachtingspatroon heeft een normatief karakter.
o Men maakt elkaar verwijten als de moraal wordt overtreden. De moraal wordt
dan zichtbaar.
o Je kunt zeggen dat de waarden en normen in ons leven deel uitmaken van de
moraal als ze betrekking hebben op de gerechtvaardigde verwachtingen
die mensen in de maatschappij koesteren.
• Het gaat bij de moraal tevens om de normatieve randvoorwaarden voor de omgang
met elkaar.
o Doordat het om randvoorwaarden gaat, laat de moraal ons veel ruimte om
beslissingen te maken.
• Van moraal is pas sprake wanneer er gerechtvaardigde wederzijdse verwachtingen in
het spel zijn van normatieve aard, die in geval van overtreding aanleiding geven tot
verwijten.
2.1.3 Normen zijn niet overal en altijd hetzelfde
• Normen zijn veelal tijd- en plaatsgebonden. Denk aan de norm ‘ik kan mijn eigen
levenspartner kiezen’.
• Dit geldt ook voor juridische normen, zoals onze euthanasiewetgeving die afwijkt van
die in andere landen.
• Toch proberen we te achterhalen welke universele maatstaven lokale normen dienen
te halen.
2.2 Consequentialisme
2.2.1 Handelingen en gevolgen
• Het consequentialisme focust op het respect voor andermans verwachtingen bij het
handelen. Sterker nog: het let op de gevolgen die je handelen heeft voor anderen.
• Een belangrijke vorm hiervan is het utilisme, ontwikkeld door Bentham en Mill.
o Het utilisme valt te omschrijven als een leer die meent, dat je handelen van
nut moet zijn voor alle betrokkenen.
, SV Filosofie SE C 2
Tahrim Ramdjan Klas 6, SE-week 1 Versie van 30-10-2015
o Dit heeft vergaande gevolgen: je bent verplicht anderen te helpen de hele tijd.
Als je een groter geluk kunt bewerkstelligen dan je al gedaan hebt, moet je
dat ook daadwerkelijk doen.
o Het utilisme beperkt zich niet alleen tot mensen: dieren hebben ook gevoelens
van pijn en plezier en we hebben dan ook verantwoordelijkheden tegenover
dieren.
• Het utilisme stelt dus dat we het grootste geluk van het grootste aantal moeten
bevorderen.
2.2.2 De grondleggers van het utilisme: Bentham en Mill
• Bentham dacht over geluk op hedonistische wijze, namelijk dat geluk uit ervaringen
van genot bestaat.
• Dit vond Mill te beperkt: die vond dat kwaliteit ook van belang is in het meten van je
geluk. Denk aan het verschil tussen eten in een Michelin-restaurant en het eten bij de
snackbar om de hoek.
o Mill zegt zelf: Het is beter om een ontevreden mens te zijn dan een tevreden
zwijn.
• Dat klinkt elitair, maar is het niet per se. Volgens Mill waarderen we ervaringen van
genot vanuit onze levensprojecten, waarbij we intellectuele talenten ontwikkelen.
Kenmerken van het utilisme
• Het utilisme is eudaimonisch: het beschouwt dat, wat mensen gelukkig maakt, als
goed. Dat is ook de enige intrinsieke waarde die telt.
o Een intrinsieke waarde is een zaak die op zichzelf waardevol wordt geacht.
Ertegenover staan instrumentele waarden, waarden die op zichzelf niet zo
waardevol zijn en die mensen als middel gebruiken om te streven naar
intrinsieke waarden.
o Voor utilisten is geluk de enige intrinsieke waarde.
• Het utilisme wil ook het geluk maximaliseren. Volgens het utilisme moeten we zo
handelen, dat het meeste geluk ten gevolg wordt gebracht.
• Tot slot is het utilisme universalistisch en onpartijdig: het wil het geluk van alle
betrokkenen maximaliseren, waarbij het niet uitmaakt om welke personen of dieren
precies het gaat.
Hedonistische calculus
Hoeveel genotsmomenten
Hoe hevig/diepgaand is het
Intensiteit Productiviteit brengt het genot met zich
genot?
mee?
In hoeverre is dit genot vrij
Duur Hoe lang duurt het genot? Zuiverheid
van pijn?
Hoe zeker is het dat het genot Hoeveel mensen zullen dit
Zekerheid Reikwijdte
er komt? genot meemaken?
(Mill) Hoe hoog is het
Hoe lang duurt het nog voor
Nabijheid Kwaliteit geluk? (hoge en lage
het genot ervaren wordt?
vormen)
