Het rampjaar 1672
De Verdeel-en-heerspolitiek van de Witt leidde in 1668 tot een bondgenootschap met
Karel II van Engeland. Lang duurde dit bondgenootschap niet. In het geheim ging
Karel overleg voeren met Lodewijk XIV. De Fransen en Engelsen kregen, nadat zij
elkaar bijstand hadden beloofd, ook steun van twee Duitse staatjes: Keulen en
Munster.
In april 1672 begon een nieuwe Europese oorlog die ten doel had de Republiek der
Zeven Verenigde Nederlanden te vernietigen. De Engelsen zouden proberen de
Hollanders op zee te verslaan, De Fransen zouden bij Lobith de Republiek binnen
komen en Keulen en Munster zouden proberen de oostelijke en noordelijke
Nederlanden te veroveren
In drie weken tijd waren Gelderland en Utrecht bezet door de Fransen en trok
Munster via Overijssel op naar het noorden
De angst in de Republiek was groot en velen vroegen zich af of de Republiek deze
zware aanval zou weten te overleven. Het volk was redeloos, de regering radeloos
en het land reddeloos. De redeloosheid van het volk bleek in de zomer van 1672
toen er openlijk en ijverig werd gezocht naar een zondebok. Die werd gevonden:
raadspensionaris Johan de Witt.
Hij was immers de architect van ‘de Ware Vrijheid’. Hij had de benoeming van een
nieuwe stadhouder tegengehouden. De zoektocht naar een zondebok ging samen
met het verlangen naar een sterke man die het land zou redden van alle
bedreigingen. Die sterke was er volgens velen: Willem III, zoon van de laatste
stadhouder.
De macht van Johan de Witt nam af. De druk werd zelfs zo groot dat hij zich
gedwongen zag toe te geven en voorlopig Willem III te benoemen tot
opperbevelhebber van het leger. In de Hollandse steden werd de sfeer echter alleen
maar grimmiger. De arrestatie van Cornelis de Witt zorgde ervoor dat de
gemoederen nog verder verhit raakten. Cornelis zat vast in de Haagse
gevangenpoort op de valse beschuldiging dat hij Willem III had willen vermoorden.
Ook na marteling weigerde Cornelis te bekennen. Uiteindelijk spraken de rechters
Cornelis vrij. Wegens meineed werd hij echter wel uit het gewest Holland verbannen.
Terwijl Cornelis in de gevangenispoort lag bij te komen van de martelingen werden
overal in Den Haag pamfletten opgehangen die bevolking opriepen het heft in eigen
handen te nemen.
Op 20 augustus drong een woedende menige de nauwelijks bewaakte
gevangenpoort binnen. Cornelis had net bezoek van Johan. De broers werden naar
buiten gesleept en daar voltrok zich een orgie van geweld.
Willem III werd benoemd tot stadhouder en zo kwam er een einde aan het Eerste
Stadhouderloze tijdperk. Directe betrokkenheid van de prins bij de moord op de
gebroeders de Witt is nooit bewezen. Wel is duidelijk dat de prins er achteraf
persoonlijk voor heeft gezorgd dat de daders met geld en ambten werden beloond.
Toch is waarschijnlijk van een zorgvuldig voorbereid complot geen sprake geweest.
De Verdeel-en-heerspolitiek van de Witt leidde in 1668 tot een bondgenootschap met
Karel II van Engeland. Lang duurde dit bondgenootschap niet. In het geheim ging
Karel overleg voeren met Lodewijk XIV. De Fransen en Engelsen kregen, nadat zij
elkaar bijstand hadden beloofd, ook steun van twee Duitse staatjes: Keulen en
Munster.
In april 1672 begon een nieuwe Europese oorlog die ten doel had de Republiek der
Zeven Verenigde Nederlanden te vernietigen. De Engelsen zouden proberen de
Hollanders op zee te verslaan, De Fransen zouden bij Lobith de Republiek binnen
komen en Keulen en Munster zouden proberen de oostelijke en noordelijke
Nederlanden te veroveren
In drie weken tijd waren Gelderland en Utrecht bezet door de Fransen en trok
Munster via Overijssel op naar het noorden
De angst in de Republiek was groot en velen vroegen zich af of de Republiek deze
zware aanval zou weten te overleven. Het volk was redeloos, de regering radeloos
en het land reddeloos. De redeloosheid van het volk bleek in de zomer van 1672
toen er openlijk en ijverig werd gezocht naar een zondebok. Die werd gevonden:
raadspensionaris Johan de Witt.
Hij was immers de architect van ‘de Ware Vrijheid’. Hij had de benoeming van een
nieuwe stadhouder tegengehouden. De zoektocht naar een zondebok ging samen
met het verlangen naar een sterke man die het land zou redden van alle
bedreigingen. Die sterke was er volgens velen: Willem III, zoon van de laatste
stadhouder.
De macht van Johan de Witt nam af. De druk werd zelfs zo groot dat hij zich
gedwongen zag toe te geven en voorlopig Willem III te benoemen tot
opperbevelhebber van het leger. In de Hollandse steden werd de sfeer echter alleen
maar grimmiger. De arrestatie van Cornelis de Witt zorgde ervoor dat de
gemoederen nog verder verhit raakten. Cornelis zat vast in de Haagse
gevangenpoort op de valse beschuldiging dat hij Willem III had willen vermoorden.
Ook na marteling weigerde Cornelis te bekennen. Uiteindelijk spraken de rechters
Cornelis vrij. Wegens meineed werd hij echter wel uit het gewest Holland verbannen.
Terwijl Cornelis in de gevangenispoort lag bij te komen van de martelingen werden
overal in Den Haag pamfletten opgehangen die bevolking opriepen het heft in eigen
handen te nemen.
Op 20 augustus drong een woedende menige de nauwelijks bewaakte
gevangenpoort binnen. Cornelis had net bezoek van Johan. De broers werden naar
buiten gesleept en daar voltrok zich een orgie van geweld.
Willem III werd benoemd tot stadhouder en zo kwam er een einde aan het Eerste
Stadhouderloze tijdperk. Directe betrokkenheid van de prins bij de moord op de
gebroeders de Witt is nooit bewezen. Wel is duidelijk dat de prins er achteraf
persoonlijk voor heeft gezorgd dat de daders met geld en ambten werden beloond.
Toch is waarschijnlijk van een zorgvuldig voorbereid complot geen sprake geweest.
