HC1: Introductie: geschiedenis van de psychopathologie
Oudheid (700 voor Chr. - 500 na Chr.)
Chronisch zieken en psychisch zieken werden goed opgevangen. Verblijf in tempels:
verzorging, massages, ontspannende muziek
→ geesteszieken kun je met muziek tot bedaren brengen.
Het biopsychosociaal perspectief op psychopathologie is terug te voeren op de oudheid.
Hippocrates: vader van Westerse geneeskunde.
Hij legde het verband tussen lichamelijk en geestelijk functioneren. Hij besefte dat
geestesziekte een ziekte van de hersenen is. Hij ging op zoek naar wetenschappelijke
verklaringen en niet magisch verklaringen. Hij erkende het belang van de bijdrage van
interpersoonlijke interacties aan ontwikkelen psychische problematiek (EE). Hij vond
hygiëne, eetgewoonten en frisse lucht belangrijk, tevens de balans tussen lichaamssappen
(slijm, bloed, geel en zwart gal). Hij zag dat epilepsie een lichamelijk fenomeen was en geen
straf van bovenaf.
Therapie die Hippocrates voorschreef was aderlaten en overgeven. Tevens heeft hij van
wilgenbast Aspirine gemaakt.
Plato: stichter Atheense academie; eerste instituut hoger onderwijs in Westen.
Tevens zag hij dat de omgeving een belangrijke rol speelde in onaangepast gedrag. Hij
benadrukte het belang van de ‘rede’ (later CGT) en van fantasie en dromen (later
psychoanalyse).
Middeleeuwen (500-1500)
Gregoriaanse muziek: muziek tijdens de kerkdienst (eenstemmigheid)
In de middeleeuwen kwam de zorg voor geesteszieken neer op het gezin en de naaste
familie. Als de zorg van de familie niet hielp, werden geesteszieken vaak opgegeven (gevolg
werd een zwervend bestaan). Later in de middeleeuwen kwamen wel opvanghuizen (in NL
in 1400, dit waren een soort gevangenissen voor mensen die men weg wilde hebben uit de
maatschappij. Er was geen therapeutisch doel of vooruitzicht). Wat waren de verklaringen
voor geesteszieken in de middeleeuwen?
- Bovennatuurlijke verklaring: bizar gedrag werd gezien als het werk van duivel of
heks, dus verbranding, exorcisme, slangenkuilen
- Natuurlijk verklaring: gek zijn is een natuurlijk fenomeen veroorzaakt door
stress → rust, recreatie en ontspanning
- de maan en de sterren: hebben effect op psychologisch functioneren →
astrologie
Eind 18e en 19e eeuw
Tijd van Mozart, vooral morele therapie:
- psychosociale benadering
- behandeling in setting die normale interactie aanmoedigt
Dit principe gaat terug naar oudheid (opvang in tempels). De grondlegger ervan in Philippe
Pinel. Pinel beoogde niet fysieke- niet medische behandeling maar morele
(=psychologische) behandeling. Dit betekende het einde van aderlaten en purgeren.
Patiënten werden letterlijk bevrijd van hun ketenen. Dit principe kwam uit de oudheid daar
moedigde ze de destijds normale setting ook aan door onder andere mensen op te vangen
in tempels.
1
,Op gegeven moment kwam er steeds minder morele therapie. Dit kwam omdat het eigenlijk
ten onder ging aan zijn succes: het moest kleinschalig blijven, maar dat kon niet. Inzet van
Dorothea Dix, zei wilde iedereen die zorg nodig heeft hierin voorzien. Er kwam meer aanbod
maar nog veel meer vraag, de staf en capaciteit was er niet.
Ook kwam er meer interesse in de biologie → ontdekking aard Syfilis (met psychose,
maar behandelbaar met penicilline kuur).
John Grey zag dat de oorzaak van een psychisch probleem niet altijd lichamelijk is. Er was
rust, ruimte en goede ventilatie nodig. In 1935-1955 kwam de frontale lobotomie op. Hier
was geen wetenschappelijk bewijs voor, maar het was erg populair.
19e eeuw: naast morele therapie en biologische interesse ook psychoanalyse → Freud. Hij
bracht de Structure of the Mind in kaart, waarbij het id, ego en superego met elkaar in
wisselwerking stonden. Ook werden dromen en het onderbewuste dus heel groot.
20e eeuw
Invloed van de psychoanalyse was nog steeds groot. Toch kwam ook het behavioral model
(=gedragsmodel, sociale leermodel) op en kwam er een grotere aandacht voor de
classificatie van psychische problemen (rond 1950 kwam de DSM).
Bij het behavioral model speelde Pavlov een grote rol (conditioneren ligt ten grondslag aan
psychische problemen).
Kraepelin maakte onderscheid tussen verschillende psychische stoornissen op grond van
beloop, leeftijd aanvang, oorzaak en symptomen.
Biologische therapie → in 1950 kwam de eerste effectieve medicatie
psychotische- en angststoornissen.
‘60 en ‘70 antipsychiatrie en dehospitalisatie
→ minder medicatie, meer praten. Jan Foudraine is de grondlegger van de
antipsychiatrie.
Niet de patiënt, maar de maatschappij is ziek. Er was een drang om onder autoriteit van de
witte jas uit te komen, de afstand tussen de behandelaar en patiënt wordt kleiner. Er was
minder behandeling en meer begeleiding. De verdiensten hiervan zijn dat de oude gedrag
verhoudingen doorbroken zijn, er multidisciplinaire behandelteams kwamen, er meer
aandacht kwam voor de bejegening vd patiënt en de belangstelling in psychotherapie
toenam.
→ maar soms ook directief optreden, niet alleen maar met de patiënt, want
sommige patiënten kunnen dat niet.
21e eeuw: wat is een psychische stoornis?
Criteria volgens de DSM-5 en DSM-4-TR is een combinatie van 3 elementen:
1. psychisch disfunctioneren (cognitief, emotioneel, gedragsmatig)
2. klinisch significant lijden van zelf of ander
3. atypisch of onverwacht binnen een cultuur
Multidimensioneel perspectief
Ontwikkelingsstadium, soc. omgeving, gender, cultuur en geschiedenis hebben invloed op
gedrag en biologie. Iedere dimensie bouwt voort op de voorgaande dimensie.
Er is wel veel kritiek op ons systeem:
2
, 1. te grote nadruk op belangrijke biologie (Jim van Os; schizofrenie is geen
hersenziekte en geen genetisch bepaalde ziekte)
2. roep om onderzoek naar losse symptomen in plaats van naar deze clusters
(transdiagnostische benadering)
DSM is namelijk ook hokjesdenken.
Wat nu?
→ richtlijnen Trimbos
→ cognitieve gedragstherapie centrale rol in de behandeling
Toekomst → netwerkbenadering? Nadelen en voordelen: goed om
problemen/stoornissen in kaart te brengen, maar elk netwerk is per individu ook
weer net anders.
HC 2: Nut en noodzaak van theorie
Hippocrates: theorie/ therapie
- Theorie: balans lichaamssappen (slijm, bloed, gele gal etc.)
- Theorie: interpersoonlijke interacties dragen bij aan psychische ziektes
→ opvang in tempels, rust en muziek
Middeleeuwen: theorie/therapie
- Bovennatuurlijke verklaring: bizar gedrag werd gezien als het werk van duivel of
heks, dus verbranding, exorcisme, slangenkuilen
- Natuurlijk verklaring: gek zijn is een natuurlijk fenomeen veroorzaakt door
stress → rust, recreatie en ontspanning
- de maan en de sterren: hebben effect op psychologisch functioneren →
astrologie
Herhaling HC1:
Omdat de psychologische theorieën veranderde, veranderde de behandelingen ook. De
behandeling vloeit voor uit de theorie.
Waarom theorie?
Veel perspectieven: welke is juist? + in de loop van de tijd is het allemaal achterhaald
→ Bovendien: effect onderzoek laat zien welke behandeling werkt: geen theorie
nodig?
Functie van theorie: overeenkomen met de waarheid (= perfecte theorie)
Maar…
- waarnemingen zijn niet perfect
- bias van interpretatie van waarnemingen → availability bias/ confirmation
bias
Dus: verifiëren
- wanneer genoeg waarnemingen om een theorie te bevestigen?
- Popper: falsifieren. → je kunt nooit de volledige waarheid vinden, je kunt er
wel naar streven met dus afkap criteria, maar perfect wordt het nooit.
3
Oudheid (700 voor Chr. - 500 na Chr.)
Chronisch zieken en psychisch zieken werden goed opgevangen. Verblijf in tempels:
verzorging, massages, ontspannende muziek
→ geesteszieken kun je met muziek tot bedaren brengen.
Het biopsychosociaal perspectief op psychopathologie is terug te voeren op de oudheid.
Hippocrates: vader van Westerse geneeskunde.
Hij legde het verband tussen lichamelijk en geestelijk functioneren. Hij besefte dat
geestesziekte een ziekte van de hersenen is. Hij ging op zoek naar wetenschappelijke
verklaringen en niet magisch verklaringen. Hij erkende het belang van de bijdrage van
interpersoonlijke interacties aan ontwikkelen psychische problematiek (EE). Hij vond
hygiëne, eetgewoonten en frisse lucht belangrijk, tevens de balans tussen lichaamssappen
(slijm, bloed, geel en zwart gal). Hij zag dat epilepsie een lichamelijk fenomeen was en geen
straf van bovenaf.
Therapie die Hippocrates voorschreef was aderlaten en overgeven. Tevens heeft hij van
wilgenbast Aspirine gemaakt.
Plato: stichter Atheense academie; eerste instituut hoger onderwijs in Westen.
Tevens zag hij dat de omgeving een belangrijke rol speelde in onaangepast gedrag. Hij
benadrukte het belang van de ‘rede’ (later CGT) en van fantasie en dromen (later
psychoanalyse).
Middeleeuwen (500-1500)
Gregoriaanse muziek: muziek tijdens de kerkdienst (eenstemmigheid)
In de middeleeuwen kwam de zorg voor geesteszieken neer op het gezin en de naaste
familie. Als de zorg van de familie niet hielp, werden geesteszieken vaak opgegeven (gevolg
werd een zwervend bestaan). Later in de middeleeuwen kwamen wel opvanghuizen (in NL
in 1400, dit waren een soort gevangenissen voor mensen die men weg wilde hebben uit de
maatschappij. Er was geen therapeutisch doel of vooruitzicht). Wat waren de verklaringen
voor geesteszieken in de middeleeuwen?
- Bovennatuurlijke verklaring: bizar gedrag werd gezien als het werk van duivel of
heks, dus verbranding, exorcisme, slangenkuilen
- Natuurlijk verklaring: gek zijn is een natuurlijk fenomeen veroorzaakt door
stress → rust, recreatie en ontspanning
- de maan en de sterren: hebben effect op psychologisch functioneren →
astrologie
Eind 18e en 19e eeuw
Tijd van Mozart, vooral morele therapie:
- psychosociale benadering
- behandeling in setting die normale interactie aanmoedigt
Dit principe gaat terug naar oudheid (opvang in tempels). De grondlegger ervan in Philippe
Pinel. Pinel beoogde niet fysieke- niet medische behandeling maar morele
(=psychologische) behandeling. Dit betekende het einde van aderlaten en purgeren.
Patiënten werden letterlijk bevrijd van hun ketenen. Dit principe kwam uit de oudheid daar
moedigde ze de destijds normale setting ook aan door onder andere mensen op te vangen
in tempels.
1
,Op gegeven moment kwam er steeds minder morele therapie. Dit kwam omdat het eigenlijk
ten onder ging aan zijn succes: het moest kleinschalig blijven, maar dat kon niet. Inzet van
Dorothea Dix, zei wilde iedereen die zorg nodig heeft hierin voorzien. Er kwam meer aanbod
maar nog veel meer vraag, de staf en capaciteit was er niet.
Ook kwam er meer interesse in de biologie → ontdekking aard Syfilis (met psychose,
maar behandelbaar met penicilline kuur).
John Grey zag dat de oorzaak van een psychisch probleem niet altijd lichamelijk is. Er was
rust, ruimte en goede ventilatie nodig. In 1935-1955 kwam de frontale lobotomie op. Hier
was geen wetenschappelijk bewijs voor, maar het was erg populair.
19e eeuw: naast morele therapie en biologische interesse ook psychoanalyse → Freud. Hij
bracht de Structure of the Mind in kaart, waarbij het id, ego en superego met elkaar in
wisselwerking stonden. Ook werden dromen en het onderbewuste dus heel groot.
20e eeuw
Invloed van de psychoanalyse was nog steeds groot. Toch kwam ook het behavioral model
(=gedragsmodel, sociale leermodel) op en kwam er een grotere aandacht voor de
classificatie van psychische problemen (rond 1950 kwam de DSM).
Bij het behavioral model speelde Pavlov een grote rol (conditioneren ligt ten grondslag aan
psychische problemen).
Kraepelin maakte onderscheid tussen verschillende psychische stoornissen op grond van
beloop, leeftijd aanvang, oorzaak en symptomen.
Biologische therapie → in 1950 kwam de eerste effectieve medicatie
psychotische- en angststoornissen.
‘60 en ‘70 antipsychiatrie en dehospitalisatie
→ minder medicatie, meer praten. Jan Foudraine is de grondlegger van de
antipsychiatrie.
Niet de patiënt, maar de maatschappij is ziek. Er was een drang om onder autoriteit van de
witte jas uit te komen, de afstand tussen de behandelaar en patiënt wordt kleiner. Er was
minder behandeling en meer begeleiding. De verdiensten hiervan zijn dat de oude gedrag
verhoudingen doorbroken zijn, er multidisciplinaire behandelteams kwamen, er meer
aandacht kwam voor de bejegening vd patiënt en de belangstelling in psychotherapie
toenam.
→ maar soms ook directief optreden, niet alleen maar met de patiënt, want
sommige patiënten kunnen dat niet.
21e eeuw: wat is een psychische stoornis?
Criteria volgens de DSM-5 en DSM-4-TR is een combinatie van 3 elementen:
1. psychisch disfunctioneren (cognitief, emotioneel, gedragsmatig)
2. klinisch significant lijden van zelf of ander
3. atypisch of onverwacht binnen een cultuur
Multidimensioneel perspectief
Ontwikkelingsstadium, soc. omgeving, gender, cultuur en geschiedenis hebben invloed op
gedrag en biologie. Iedere dimensie bouwt voort op de voorgaande dimensie.
Er is wel veel kritiek op ons systeem:
2
, 1. te grote nadruk op belangrijke biologie (Jim van Os; schizofrenie is geen
hersenziekte en geen genetisch bepaalde ziekte)
2. roep om onderzoek naar losse symptomen in plaats van naar deze clusters
(transdiagnostische benadering)
DSM is namelijk ook hokjesdenken.
Wat nu?
→ richtlijnen Trimbos
→ cognitieve gedragstherapie centrale rol in de behandeling
Toekomst → netwerkbenadering? Nadelen en voordelen: goed om
problemen/stoornissen in kaart te brengen, maar elk netwerk is per individu ook
weer net anders.
HC 2: Nut en noodzaak van theorie
Hippocrates: theorie/ therapie
- Theorie: balans lichaamssappen (slijm, bloed, gele gal etc.)
- Theorie: interpersoonlijke interacties dragen bij aan psychische ziektes
→ opvang in tempels, rust en muziek
Middeleeuwen: theorie/therapie
- Bovennatuurlijke verklaring: bizar gedrag werd gezien als het werk van duivel of
heks, dus verbranding, exorcisme, slangenkuilen
- Natuurlijk verklaring: gek zijn is een natuurlijk fenomeen veroorzaakt door
stress → rust, recreatie en ontspanning
- de maan en de sterren: hebben effect op psychologisch functioneren →
astrologie
Herhaling HC1:
Omdat de psychologische theorieën veranderde, veranderde de behandelingen ook. De
behandeling vloeit voor uit de theorie.
Waarom theorie?
Veel perspectieven: welke is juist? + in de loop van de tijd is het allemaal achterhaald
→ Bovendien: effect onderzoek laat zien welke behandeling werkt: geen theorie
nodig?
Functie van theorie: overeenkomen met de waarheid (= perfecte theorie)
Maar…
- waarnemingen zijn niet perfect
- bias van interpretatie van waarnemingen → availability bias/ confirmation
bias
Dus: verifiëren
- wanneer genoeg waarnemingen om een theorie te bevestigen?
- Popper: falsifieren. → je kunt nooit de volledige waarheid vinden, je kunt er
wel naar streven met dus afkap criteria, maar perfect wordt het nooit.
3
