Inleiding tot het privaatrecht 21/22
Deel 1: situering van het privaatrecht
Hoofdstuk 1: Publiekrecht vs privaatrecht
Voor indeling vd rechtsdomeinen geldt als summa divisio het onderscheid privaatrecht &
publiekrecht
Publiekrecht Privaatrecht
Regelt het staatsgezag Regelt (private) verhoud. tss burgers onderling.
Beoogt het algemeen belang vd staat Beoogt private belangen
Regelt: Regelt bv.
a. werking vd overheid en onderlinge a. inzake huwelijk, afstamming, erfrecht,
verhoudingen tss overheidsorganen aansprakelijkheidsrecht, …
b. verhouding tss overheidsorganen en burgers b. contracten tss particulieren (vb. koop ve huis)
c. uitzonderlijk ook verhoudingen tss burger en
overheid (overheid als privaat persoon optreedt)
Gemengde rechtsdomeinen
Rechtsdomeinen hebben soms zowel een publiekrechtelijke als een privaatrechtelijke component.
vb. fiscaal recht, sociale zekerheidsrecht, economisch recht
Hoofdstuk 2: Privaatrecht: algemeen opdelen in materieel privaatrecht en privaat procesrecht
2.1 Materieel privaatrecht
Het materieel privaatrecht valt uiteen in het burgerlijk recht en het bijzonder privaatrecht
2.1.1 Burgerlijk recht (of civiel recht)
= geheel van rechtsregels dat de onderlinge verhoudingen tss private personen ih algemeen regelt.
Burgerlijk rechts is dus = het gemeen privaatrecht (default recht)
‘gemeen’: het is van toepassing, tenzij er een bijzonder regime van toepassing is.
2.1.2 Bijzonder privaatrecht
= geheel bijz. regels die vh gemene privaatrecht afwijken en van toep. zijn in bijzondere verhoudingen
3 bijzondere regimes ih privaatrecht onderscheiden:
(a) ondernemingsrecht, (b) sociaal recht en (c) sociale zekerheidsrecht
2.2 Privaat procesrecht (gerechtelijk privaatrecht)
Het gerechtelijk privaatrecht is het procesrecht in burgerlijke zaken.
⇓
We bekijken hoofdzakelijk het burgerlijk (of gemeen) recht
a. in het algemeen van toepassing indien er geen bijzondere regimes zijn
b. zelfs van toepassing in bijzondere regimes, indien die bijzondere regimes v. bep. aspecten gn
bijzondere regels voorzien (= gemeenschappelijke werking)
vb. geen specifieke regelgeving voor de relatie prof - student → gemeen recht
,Hoofdstuk 3: rechtsbronnen vh burgerlijk recht
3.1 wetgeving: burgerlijk wetboek
Voornaamste rechtsbron vh burgerlijk recht = Burgerlijk Wetboek
Geschiedenis Burgerlijk Wetboek
Ontstaan: onder impuls van Napoleon, na Franse Revolutie 1804
- daarom ook wel Code Napoléon of Code civil genoemd
Vandaag: 2 BW’en: OBW (oud Burgerlijk Wetboek) en NBW (nieuw Burgerlijk Wetboek)
Koen Geens (voormalige minister van justitie): wil het hele BW herzien
- momenteel al 2 vd 8 volledig hervormd
!! zowel OBW als NBW zijn geldig
Door regionalisering: ook internationale en supranationale verdragen (vb. EVRM)
- is meestal niet voor deze cursus
3.2 Andere bronnen van burgerlijk recht
a. Algemene rechtsbeginselen: fundamentele beginselen met kracht va wet
b. Gewoonte
c. Rechtspraak en rechtsleer
Hoofdstuk 4: Indeling vh burgerlijk recht
4.1 Personen- en familierecht (P&F)
= regelt de niet - patrimoniale (niet - in geld waarneembare) aspecten & elementen vd
persoon/familie. vb. “Wat is mijn naam?”, “Kan ik mijn naam veranderen?”, …
“Personenrecht”: behandelt de niet-patrimoniale elementen inherent aan de persoon
vb. Regelt de bekwaamheid, naam en nationaliteit
“Familierecht”: niet-patrimoniale elementen van de familie
a. in verticale familiale relaties: in opgaande en neergaande lijn (bv. afstamming, adoptie, …)
b. in horizontale familiale relaties: tussen partners (bv. huwelijk, wettelijk samenwonen, …)
4.2 Vermogensrecht
= regelt patrimoniale (in geld waarneembare) verhoudingen tss personen onderling/ persoon & goed.
Vermogensrecht valt uiteen in:
a. Goederenrecht: patrimoniale verhoudingen tussen een persoon en een goed
vb. ‘Wat zijn de gevolgen ve huis bouwen op de grond van mijn partner?’ ‘Mijn huis of van partner?’
b. Verbintenissenrecht: patrimoniale verhoudingen tussen personen (schuldeiser en schuldenaar)
vb. Als je een overeenkomst heb om een boek te kopen ; weet je ‘recht op levering en betaling’
- mag levering vh boek eisen en bent geld verschuldigd
verbintenissen ontstaan uit: 1 overeenkomst (vb. huurovereenkomst)
2 uit wet: overmatige daad (vb. aanrijding)
c. Overeenkomstenrecht: patrimoniale gevolgen van een overeenkomst
,4.3 Familiaal vermogensrecht
= Slaat een brug tussen P&F en vermogensrecht: regelt vermogensrechtelijke gevolgen vh (P&)F
Regelt de vermogensrechtelijke gevolgen van …
a. het huwelijk (of samenwonen): via huwelijksvermogensrecht
- vb. vertelt welke echtgenoot eigenaar is van welke goederen
b. het overlijden: via erfrecht
- vb. bepaalt wie aanspraken krijgt op vermogen ve persoon
Hoofdstuk 5: kenmerken en evoluties vh burgerlijk recht
5.1 Autonomiebeginsel als leidend principe
Burgerlijk Wetboek (1804): afgestamd van Napoleon (vandaar ‘Code Napoléon’ / ‘Code civil’)
= geïnspireerd op de denkbeelden vd Franse Revolutie
Van Ancien Régime naar Code Napoléon: van economisch immobilisme naar economisch liberalisme
a. Autonomie en zelfbeschikkingsrecht (vrijheid ‘liberté’)
b. Voor iedereen (gelijkheid ‘égalité’)
b. Eigendom (premisse voor vrijheid en gelijkheid ‘fraternité’’)
⇓
Autonomiebeginsel of de wilsautonomie staat centraal ih privaatrecht
5.1.1 Drie kernbepalingen vh BW/ fundamentele principes burgerlijk recht
1 (individuele) eigendom: art. 544 OBW / art. 3.50 BW
- ‘wat is het eigendomsrecht’
2 contractvrijheid: art. 1134 OBW
- u beslist zelf of u een contract wil: bent vrij, maar eens er een contract is moet je verantw. zijn
3 foutaansprakelijkheid: art. 1382 OBW
5.1.2 Burgerlijk recht is id regel v. aanvullend recht
Burgers vullen in eerste plaats zelf hun rechtsverhoudingen in.
⇓
Privaatrecht werkt AANVULLEND: het geldt en vult aan id mate dat de burgers hun
rechtsverhoudingen nt (volledig) hebben geregeld
vb. huwelijksvermogensrecht: wet voorziet een huwelijksvermogensstelsel indien de partijen niets
hebben bepaald (art. 1398 BW). MAAR: partijen kunnen via een huwelijkscontract hiervan afwijken
(art. 1387 BW)
, 5.2 Evoluties
We zien drie opmerkelijke evoluties binnen het privaatrecht
5.2.1 Vermaatschappelijking vh privaatrecht
Waarom? gevolg vd toenemende sociaal - economische ordening vd MIJ (+ technologische ontw.)
- strikte liberalisme en individualisme bleken feitelijke ongelijkheid tss burgers te miskennen
Techniek? Voornamelijk dwingend recht vanuit …
a. solidarisering
b. europeanisering: vb. consumentenbeschermende wetgeving: Europese wetgever beoogt
gelijkwaardige bescherming in respectieve lidstaten
Toepassing?
a. wilsleer en vermaatschappelijking wilsleer door vertrouwensleer
b. relativiteit van de rechtshandeling en vermaatschappelijking door tegenwerpelijkheid
5.2.2 Meergelaagdheid
Het privaatrecht is meergelaagd geworden (zie bv. BW is niet langer enige bron vh privaatrecht)
Privaatrecht ontsnapt niet aan …
a. europeanisering en internationalisering enerzijds: heel wat nieuwe wetgeving is het gevolg van
Europese regelgeving.
b. toenemende versnippering op nationaal vlak anderzijds: komt dr regionalisering vd bevoegdheden
vb. woonwetgeving is anders in VL, WAL, Brxl
5.2.3 Constitutionalisering
= Invloed an grondrechten op het privaatrecht
Wat? wetgever moet zien dat wetgeving verenigbaar blijft met de grondrechten van hogere normen.
Vb? Burgemeester mag niet zomaar iets beslissen dat ingaat op bv. vrijheid van meningsuiting.
5.3 Toekomst vh BW? (??)
?? Aftuigen of versnipperen?
?? Heropbouwen of hercodificatie?
Deel 1: situering van het privaatrecht
Hoofdstuk 1: Publiekrecht vs privaatrecht
Voor indeling vd rechtsdomeinen geldt als summa divisio het onderscheid privaatrecht &
publiekrecht
Publiekrecht Privaatrecht
Regelt het staatsgezag Regelt (private) verhoud. tss burgers onderling.
Beoogt het algemeen belang vd staat Beoogt private belangen
Regelt: Regelt bv.
a. werking vd overheid en onderlinge a. inzake huwelijk, afstamming, erfrecht,
verhoudingen tss overheidsorganen aansprakelijkheidsrecht, …
b. verhouding tss overheidsorganen en burgers b. contracten tss particulieren (vb. koop ve huis)
c. uitzonderlijk ook verhoudingen tss burger en
overheid (overheid als privaat persoon optreedt)
Gemengde rechtsdomeinen
Rechtsdomeinen hebben soms zowel een publiekrechtelijke als een privaatrechtelijke component.
vb. fiscaal recht, sociale zekerheidsrecht, economisch recht
Hoofdstuk 2: Privaatrecht: algemeen opdelen in materieel privaatrecht en privaat procesrecht
2.1 Materieel privaatrecht
Het materieel privaatrecht valt uiteen in het burgerlijk recht en het bijzonder privaatrecht
2.1.1 Burgerlijk recht (of civiel recht)
= geheel van rechtsregels dat de onderlinge verhoudingen tss private personen ih algemeen regelt.
Burgerlijk rechts is dus = het gemeen privaatrecht (default recht)
‘gemeen’: het is van toepassing, tenzij er een bijzonder regime van toepassing is.
2.1.2 Bijzonder privaatrecht
= geheel bijz. regels die vh gemene privaatrecht afwijken en van toep. zijn in bijzondere verhoudingen
3 bijzondere regimes ih privaatrecht onderscheiden:
(a) ondernemingsrecht, (b) sociaal recht en (c) sociale zekerheidsrecht
2.2 Privaat procesrecht (gerechtelijk privaatrecht)
Het gerechtelijk privaatrecht is het procesrecht in burgerlijke zaken.
⇓
We bekijken hoofdzakelijk het burgerlijk (of gemeen) recht
a. in het algemeen van toepassing indien er geen bijzondere regimes zijn
b. zelfs van toepassing in bijzondere regimes, indien die bijzondere regimes v. bep. aspecten gn
bijzondere regels voorzien (= gemeenschappelijke werking)
vb. geen specifieke regelgeving voor de relatie prof - student → gemeen recht
,Hoofdstuk 3: rechtsbronnen vh burgerlijk recht
3.1 wetgeving: burgerlijk wetboek
Voornaamste rechtsbron vh burgerlijk recht = Burgerlijk Wetboek
Geschiedenis Burgerlijk Wetboek
Ontstaan: onder impuls van Napoleon, na Franse Revolutie 1804
- daarom ook wel Code Napoléon of Code civil genoemd
Vandaag: 2 BW’en: OBW (oud Burgerlijk Wetboek) en NBW (nieuw Burgerlijk Wetboek)
Koen Geens (voormalige minister van justitie): wil het hele BW herzien
- momenteel al 2 vd 8 volledig hervormd
!! zowel OBW als NBW zijn geldig
Door regionalisering: ook internationale en supranationale verdragen (vb. EVRM)
- is meestal niet voor deze cursus
3.2 Andere bronnen van burgerlijk recht
a. Algemene rechtsbeginselen: fundamentele beginselen met kracht va wet
b. Gewoonte
c. Rechtspraak en rechtsleer
Hoofdstuk 4: Indeling vh burgerlijk recht
4.1 Personen- en familierecht (P&F)
= regelt de niet - patrimoniale (niet - in geld waarneembare) aspecten & elementen vd
persoon/familie. vb. “Wat is mijn naam?”, “Kan ik mijn naam veranderen?”, …
“Personenrecht”: behandelt de niet-patrimoniale elementen inherent aan de persoon
vb. Regelt de bekwaamheid, naam en nationaliteit
“Familierecht”: niet-patrimoniale elementen van de familie
a. in verticale familiale relaties: in opgaande en neergaande lijn (bv. afstamming, adoptie, …)
b. in horizontale familiale relaties: tussen partners (bv. huwelijk, wettelijk samenwonen, …)
4.2 Vermogensrecht
= regelt patrimoniale (in geld waarneembare) verhoudingen tss personen onderling/ persoon & goed.
Vermogensrecht valt uiteen in:
a. Goederenrecht: patrimoniale verhoudingen tussen een persoon en een goed
vb. ‘Wat zijn de gevolgen ve huis bouwen op de grond van mijn partner?’ ‘Mijn huis of van partner?’
b. Verbintenissenrecht: patrimoniale verhoudingen tussen personen (schuldeiser en schuldenaar)
vb. Als je een overeenkomst heb om een boek te kopen ; weet je ‘recht op levering en betaling’
- mag levering vh boek eisen en bent geld verschuldigd
verbintenissen ontstaan uit: 1 overeenkomst (vb. huurovereenkomst)
2 uit wet: overmatige daad (vb. aanrijding)
c. Overeenkomstenrecht: patrimoniale gevolgen van een overeenkomst
,4.3 Familiaal vermogensrecht
= Slaat een brug tussen P&F en vermogensrecht: regelt vermogensrechtelijke gevolgen vh (P&)F
Regelt de vermogensrechtelijke gevolgen van …
a. het huwelijk (of samenwonen): via huwelijksvermogensrecht
- vb. vertelt welke echtgenoot eigenaar is van welke goederen
b. het overlijden: via erfrecht
- vb. bepaalt wie aanspraken krijgt op vermogen ve persoon
Hoofdstuk 5: kenmerken en evoluties vh burgerlijk recht
5.1 Autonomiebeginsel als leidend principe
Burgerlijk Wetboek (1804): afgestamd van Napoleon (vandaar ‘Code Napoléon’ / ‘Code civil’)
= geïnspireerd op de denkbeelden vd Franse Revolutie
Van Ancien Régime naar Code Napoléon: van economisch immobilisme naar economisch liberalisme
a. Autonomie en zelfbeschikkingsrecht (vrijheid ‘liberté’)
b. Voor iedereen (gelijkheid ‘égalité’)
b. Eigendom (premisse voor vrijheid en gelijkheid ‘fraternité’’)
⇓
Autonomiebeginsel of de wilsautonomie staat centraal ih privaatrecht
5.1.1 Drie kernbepalingen vh BW/ fundamentele principes burgerlijk recht
1 (individuele) eigendom: art. 544 OBW / art. 3.50 BW
- ‘wat is het eigendomsrecht’
2 contractvrijheid: art. 1134 OBW
- u beslist zelf of u een contract wil: bent vrij, maar eens er een contract is moet je verantw. zijn
3 foutaansprakelijkheid: art. 1382 OBW
5.1.2 Burgerlijk recht is id regel v. aanvullend recht
Burgers vullen in eerste plaats zelf hun rechtsverhoudingen in.
⇓
Privaatrecht werkt AANVULLEND: het geldt en vult aan id mate dat de burgers hun
rechtsverhoudingen nt (volledig) hebben geregeld
vb. huwelijksvermogensrecht: wet voorziet een huwelijksvermogensstelsel indien de partijen niets
hebben bepaald (art. 1398 BW). MAAR: partijen kunnen via een huwelijkscontract hiervan afwijken
(art. 1387 BW)
, 5.2 Evoluties
We zien drie opmerkelijke evoluties binnen het privaatrecht
5.2.1 Vermaatschappelijking vh privaatrecht
Waarom? gevolg vd toenemende sociaal - economische ordening vd MIJ (+ technologische ontw.)
- strikte liberalisme en individualisme bleken feitelijke ongelijkheid tss burgers te miskennen
Techniek? Voornamelijk dwingend recht vanuit …
a. solidarisering
b. europeanisering: vb. consumentenbeschermende wetgeving: Europese wetgever beoogt
gelijkwaardige bescherming in respectieve lidstaten
Toepassing?
a. wilsleer en vermaatschappelijking wilsleer door vertrouwensleer
b. relativiteit van de rechtshandeling en vermaatschappelijking door tegenwerpelijkheid
5.2.2 Meergelaagdheid
Het privaatrecht is meergelaagd geworden (zie bv. BW is niet langer enige bron vh privaatrecht)
Privaatrecht ontsnapt niet aan …
a. europeanisering en internationalisering enerzijds: heel wat nieuwe wetgeving is het gevolg van
Europese regelgeving.
b. toenemende versnippering op nationaal vlak anderzijds: komt dr regionalisering vd bevoegdheden
vb. woonwetgeving is anders in VL, WAL, Brxl
5.2.3 Constitutionalisering
= Invloed an grondrechten op het privaatrecht
Wat? wetgever moet zien dat wetgeving verenigbaar blijft met de grondrechten van hogere normen.
Vb? Burgemeester mag niet zomaar iets beslissen dat ingaat op bv. vrijheid van meningsuiting.
5.3 Toekomst vh BW? (??)
?? Aftuigen of versnipperen?
?? Heropbouwen of hercodificatie?
