Samenvatting NVO
Inhoudsopgave
Doelstelling 1................................................................................................................................................. 3
1A. Hoe verloopt de fysieke ontwikkeling, inclusief prenatale ontwikkeling (belangrijke fasen/ontwikkelingen
prenataal en het effect van teratogenen op de prenatale ontwikkeling) en erfelijkheidspatronen?..................3
1B. Wat zijn verschillende emoties, hun functie en hun ontwikkeling?.............................................................13
1C. Wat zijn verschillende ideeën achter gehechtheid en de gerelateerde onderzoeken daarnaar?................20
Doelstelling 2............................................................................................................................................... 28
2A. Hoe werkt de ontwikkeling van taal? Begrijpen en uiten ervan en wat zijn de belangrijkste theorieën)...28
2B. Wat zijn de verschillende theorieën en onderzoeken naar ontwikkeling van leren en wat is hun invloed op
de ontwikkelingspsychologie? (beschrijving en evaluatie)................................................................................35
Doelstelling 3............................................................................................................................................... 43
3A. Hoe ontwikkelt genderidentiteit zich? Wat zijn de verschillen tussen jongens en meisjes en wat zijn
algemene sekseverschillen?...............................................................................................................................43
3B. Hoe verloopt de morele ontwikkeling en wat zijn de belangrijkste theorieën hierover?............................47
3C. Wat is de psychoanalytische benadering van Freud (beschrijving en evaluatie)?.......................................52
3D. Wat zijn de theorieën rondom psychosociale ontwikkeling van Erikson en Marcia (beschrijving en
evaluatie)?..........................................................................................................................................................57
Doelstelling 4............................................................................................................................................... 61
4A. Hoe verloopt de ontwikkeling in de adolescentie en wat is de relatie met risicovol gedrag? (inclusief
typische puberteitsontwikkeling, interne en externe invloeden op en psychologische effecten van puberal
timing, en de belangrijkste hersenontwikkelingen)...........................................................................................61
4B. Wat is de dispositionele of trekkenbenadering (‘trait’-benadering) en wat is de factoranalytische
benadering van persoonlijkheid.........................................................................................................................66
4C. Welke beschrijving en evaluatie kan gegeven worden aan situationisme versus interactionisme (‘state’-
benadering)........................................................................................................................................................76
4D. Wat kunnen we zeggen over de biologische benadering en de erfelijke bepaaldheid van individuele
verschillen in persoonlijkheid – gedragsgenetica (beschrijving en evaluatie)...................................................79
4E. Wat is etnische identiteit en welke rol heeft dit in de ontwikkeling van de adolescent?............................85
4F. Welke intelligentietheorieën zijn er? Wat is hun aard, functie, maatschappelijk effect en meting?..........90
4G. Wat kunnen we zeggen over de interactie tussen achtergrond, Sociaal Economische Status (SES) en
intelligentie? (beschrijving en evaluatie)...........................................................................................................96
Doelstelling 5............................................................................................................................................... 99
5A. Welke beschrijving en kritische beschouwing kunnen we geven aan de identiteit van de
orthopedagogiek? (zowel vanuit historisch als vanuit vergelijkend perspectief)..............................................99
5B. Hoe verloopt het proces van diagnostiek en hulpverlening aan de hand van de klinische cyclus en wat zijn
de bijbehorende theoretische modellen?.........................................................................................................105
5C. wat is de prevalentie, diagnostiek en prognose van ontwikkelingsproblemen? 1. Verstandelijke
beperking, 2. Gedragsproblemen, 3. Fysieke problemen, 4. zintuigelijke problemen.....................................114
,Oefenvragen tentamen NVO...................................................................................................................... 138
Antwoorden NVO...................................................................................................................................... 150
,Doelstelling 1
1A. Hoe verloopt de fysieke ontwikkeling, inclusief prenatale
ontwikkeling (belangrijke fasen/ontwikkelingen prenataal en
het effect van teratogenen op de prenatale ontwikkeling) en
erfelijkheidspatronen?
Begrip van de fysieke ontwikkeling is van belang voor het begrip van de verdere
ontwikkeling. (Leman, H5)
Celdeling/erfelijkheid
Hoewel de genen niet veranderen na de creatie van een zygoot, is conceptie niet het einde
van de ontwikkeling. Terwijl de mens zich ontwikkelt, spelen genen een rol in de fysieke en
psychologische ontwikkeling. Dit proces wordt genexpressie genoemd. (Leman, H4)
Ieder mens bestaat uit triljoenen cellen. Ieder cel bevat een celkern (nucleus) die
staafachtige kernen bevat, genaamd chromosomen. Chromosomen dragen de genen die de
aspecten van onszelf coderen die we erven. De meeste cellen bevatten een complement van
46 chromosomen (ofwel 23 chromosoom paren), wat genoeg informatie bevat over
genetisch materiaal dat de fundatie is voor ieder typisch menselijk individu. De enige
uitzondering zijn de eicel en spermacel, die slechts de helft van het materiaal bevatten (23
chromosomen). (Leman, H4; Berk, 2013)
Het bindende element van een chromosoom is een lang en dun
molecuul genaamd desoxyribonucleïnezuur, oftewel DNA. Dit
molecuul wat de genetische informatie bevat en overdraagt tijdens
de reproductie, is opgebouwd uit bouwstenen genaamd nucleotides
die samen worden gehouden door twee lange, gedraaide stroken.
DNA bestaat uit Adenine, Thymine, Guanine en Cytosine. De volgorde
van deze bouwstenen bepaalt de genetische code van DNA. (Leman,
H4; Berk, 2013)
Adenine (A) bindt aan T
Thymine (T) bindt aan A
Guanine (G) bindt aan C
Cytosine (C) bindt aan G
Een gedeelte van het DNA dat zich op een bepaalde plaats op een chromosoom bevindt en
dat codeert voor de productie van bepaalde soorten eiwitten, vormt de genen. Genen zetten
de productie van eiwitten pas in gang wanneer een bepaalde verandering in de omgeving
hen aanzet tot activering. Moleculen die de genetische code van de cel transcriberen en
vervolgens naar het cellichaam gaan waar ze worden gebruikt voor de synthese van eiwitten,
vormen het mRNA. Hierbij vindt een proces van transcriptie en translatie plaats. Transcriptie
is het kopiëren of vertalen van wat nog in de cel gebeurt. Translatie is het aflezen van mRNA
wat buiten de cel gebeurt. De aminozuren aan elkaar vormen de eiwitten. Voorbeeld: Als de
DNA-streng ‘AGT’ was, is het mRNA ‘TCA’. (Leman, H4)
, De eicellen en spermacellen (de gameten) zijn anders dan de andere cellen in het lichaam,
dit komt door een speciale vorm van celdeling in de reproductieve organen, genaamd
meiosis. In de meiosis, splitsen de 23 chromosoomparen (46 totaal) in de helft. Dit wordt
weer een geheel op het moment dat de spermacel en eicel met elkaar gebundeld raken.
(Leman, H4; Berke, 2013)
Naast dat er tijdens het proces van meiosis verschillende splitsingen mogelijk zijn, waardoor
er variabiliteit ontstaat in combinaties van de nieuwe cel, ontstaat verdere genetische
variabiliteit door het proces tijdens de meiosis wat crossing over wordt genoemd, waarin
homogene chromosomen van plek wisselen. (Leman, H4; Berk, 2013)
Een unieke eigenschap van DNA is dat het zichzelf kan dupliceren, tijdens het proces van
mitose. Het DNA kopieert zichzelf als het ware. Genen vervullen hun taak door instructies
voor een rijk assortiment eiwitten te versturen naar het cytoplasma, het gebied rond de
celkern. Eiwitten brengen vervolgens chemische reacties teweeg in het lichaam en zijn de
biologische basis waarop onze eigenschappen zijn gebouwd. Deze eiwitten zorgen ervoor dat
wij complexe wezens kunnen worden (terwijl wij ivm vliegen veel meer genen hebben, dit
komt dus door de proteïne). Het proces van mitose vindt plaats tijdens het proces van
meiose, wat zich afspeelt bij conceptie. (Leman, H4)
In ieder mens zijn 22 van de 23 chromosoom paren, autosoom, terwijl 1 van de 23 paren
sekse chromosomen zijn. Deze sekse chromosomen hebben de functie op het geslacht van
het individu te bepalen. Door de verschillen in de sekse chromosomen ontstaan er
verschillen in prevalentie tussen mannen en vrouwen bij genetische aandoeningen. Dit is
o.a. bij het fragiel-X-syndroom. Dit is een vorm van chromosoomafwijking, die vaker
voorkomt bij mannen dan bij vrouwen, waarbij een gebied bij de punt van het X-
chromosoom vernauwd en breekbaar is doordat het niet samengroeit tijdens de celdeling.
Symptomen zijn onder meer lichamelijke (zoals abnormale hersenfuncties), cognitieve en
sociale problemen (zoals hyperactiviteit, angst, aandachtsproblemen en problemen met
communicatie). Vele andere chromosomale afwijkingen die gelinkt zijn aan het X-
chromosoom komen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. (Leman, H4; Berk, 2013)
Soms verdubbelt een zygoot zichzelf door zich op te splitsen in twee clusters van cellen,
waardoor twee individuen worden ontwikkeld. Er is dan sprake van identieke of
monozygote tweelingen. Daarnaast bestaat er broerderlijke of dizygote tweelingen, wat
Inhoudsopgave
Doelstelling 1................................................................................................................................................. 3
1A. Hoe verloopt de fysieke ontwikkeling, inclusief prenatale ontwikkeling (belangrijke fasen/ontwikkelingen
prenataal en het effect van teratogenen op de prenatale ontwikkeling) en erfelijkheidspatronen?..................3
1B. Wat zijn verschillende emoties, hun functie en hun ontwikkeling?.............................................................13
1C. Wat zijn verschillende ideeën achter gehechtheid en de gerelateerde onderzoeken daarnaar?................20
Doelstelling 2............................................................................................................................................... 28
2A. Hoe werkt de ontwikkeling van taal? Begrijpen en uiten ervan en wat zijn de belangrijkste theorieën)...28
2B. Wat zijn de verschillende theorieën en onderzoeken naar ontwikkeling van leren en wat is hun invloed op
de ontwikkelingspsychologie? (beschrijving en evaluatie)................................................................................35
Doelstelling 3............................................................................................................................................... 43
3A. Hoe ontwikkelt genderidentiteit zich? Wat zijn de verschillen tussen jongens en meisjes en wat zijn
algemene sekseverschillen?...............................................................................................................................43
3B. Hoe verloopt de morele ontwikkeling en wat zijn de belangrijkste theorieën hierover?............................47
3C. Wat is de psychoanalytische benadering van Freud (beschrijving en evaluatie)?.......................................52
3D. Wat zijn de theorieën rondom psychosociale ontwikkeling van Erikson en Marcia (beschrijving en
evaluatie)?..........................................................................................................................................................57
Doelstelling 4............................................................................................................................................... 61
4A. Hoe verloopt de ontwikkeling in de adolescentie en wat is de relatie met risicovol gedrag? (inclusief
typische puberteitsontwikkeling, interne en externe invloeden op en psychologische effecten van puberal
timing, en de belangrijkste hersenontwikkelingen)...........................................................................................61
4B. Wat is de dispositionele of trekkenbenadering (‘trait’-benadering) en wat is de factoranalytische
benadering van persoonlijkheid.........................................................................................................................66
4C. Welke beschrijving en evaluatie kan gegeven worden aan situationisme versus interactionisme (‘state’-
benadering)........................................................................................................................................................76
4D. Wat kunnen we zeggen over de biologische benadering en de erfelijke bepaaldheid van individuele
verschillen in persoonlijkheid – gedragsgenetica (beschrijving en evaluatie)...................................................79
4E. Wat is etnische identiteit en welke rol heeft dit in de ontwikkeling van de adolescent?............................85
4F. Welke intelligentietheorieën zijn er? Wat is hun aard, functie, maatschappelijk effect en meting?..........90
4G. Wat kunnen we zeggen over de interactie tussen achtergrond, Sociaal Economische Status (SES) en
intelligentie? (beschrijving en evaluatie)...........................................................................................................96
Doelstelling 5............................................................................................................................................... 99
5A. Welke beschrijving en kritische beschouwing kunnen we geven aan de identiteit van de
orthopedagogiek? (zowel vanuit historisch als vanuit vergelijkend perspectief)..............................................99
5B. Hoe verloopt het proces van diagnostiek en hulpverlening aan de hand van de klinische cyclus en wat zijn
de bijbehorende theoretische modellen?.........................................................................................................105
5C. wat is de prevalentie, diagnostiek en prognose van ontwikkelingsproblemen? 1. Verstandelijke
beperking, 2. Gedragsproblemen, 3. Fysieke problemen, 4. zintuigelijke problemen.....................................114
,Oefenvragen tentamen NVO...................................................................................................................... 138
Antwoorden NVO...................................................................................................................................... 150
,Doelstelling 1
1A. Hoe verloopt de fysieke ontwikkeling, inclusief prenatale
ontwikkeling (belangrijke fasen/ontwikkelingen prenataal en
het effect van teratogenen op de prenatale ontwikkeling) en
erfelijkheidspatronen?
Begrip van de fysieke ontwikkeling is van belang voor het begrip van de verdere
ontwikkeling. (Leman, H5)
Celdeling/erfelijkheid
Hoewel de genen niet veranderen na de creatie van een zygoot, is conceptie niet het einde
van de ontwikkeling. Terwijl de mens zich ontwikkelt, spelen genen een rol in de fysieke en
psychologische ontwikkeling. Dit proces wordt genexpressie genoemd. (Leman, H4)
Ieder mens bestaat uit triljoenen cellen. Ieder cel bevat een celkern (nucleus) die
staafachtige kernen bevat, genaamd chromosomen. Chromosomen dragen de genen die de
aspecten van onszelf coderen die we erven. De meeste cellen bevatten een complement van
46 chromosomen (ofwel 23 chromosoom paren), wat genoeg informatie bevat over
genetisch materiaal dat de fundatie is voor ieder typisch menselijk individu. De enige
uitzondering zijn de eicel en spermacel, die slechts de helft van het materiaal bevatten (23
chromosomen). (Leman, H4; Berk, 2013)
Het bindende element van een chromosoom is een lang en dun
molecuul genaamd desoxyribonucleïnezuur, oftewel DNA. Dit
molecuul wat de genetische informatie bevat en overdraagt tijdens
de reproductie, is opgebouwd uit bouwstenen genaamd nucleotides
die samen worden gehouden door twee lange, gedraaide stroken.
DNA bestaat uit Adenine, Thymine, Guanine en Cytosine. De volgorde
van deze bouwstenen bepaalt de genetische code van DNA. (Leman,
H4; Berk, 2013)
Adenine (A) bindt aan T
Thymine (T) bindt aan A
Guanine (G) bindt aan C
Cytosine (C) bindt aan G
Een gedeelte van het DNA dat zich op een bepaalde plaats op een chromosoom bevindt en
dat codeert voor de productie van bepaalde soorten eiwitten, vormt de genen. Genen zetten
de productie van eiwitten pas in gang wanneer een bepaalde verandering in de omgeving
hen aanzet tot activering. Moleculen die de genetische code van de cel transcriberen en
vervolgens naar het cellichaam gaan waar ze worden gebruikt voor de synthese van eiwitten,
vormen het mRNA. Hierbij vindt een proces van transcriptie en translatie plaats. Transcriptie
is het kopiëren of vertalen van wat nog in de cel gebeurt. Translatie is het aflezen van mRNA
wat buiten de cel gebeurt. De aminozuren aan elkaar vormen de eiwitten. Voorbeeld: Als de
DNA-streng ‘AGT’ was, is het mRNA ‘TCA’. (Leman, H4)
, De eicellen en spermacellen (de gameten) zijn anders dan de andere cellen in het lichaam,
dit komt door een speciale vorm van celdeling in de reproductieve organen, genaamd
meiosis. In de meiosis, splitsen de 23 chromosoomparen (46 totaal) in de helft. Dit wordt
weer een geheel op het moment dat de spermacel en eicel met elkaar gebundeld raken.
(Leman, H4; Berke, 2013)
Naast dat er tijdens het proces van meiosis verschillende splitsingen mogelijk zijn, waardoor
er variabiliteit ontstaat in combinaties van de nieuwe cel, ontstaat verdere genetische
variabiliteit door het proces tijdens de meiosis wat crossing over wordt genoemd, waarin
homogene chromosomen van plek wisselen. (Leman, H4; Berk, 2013)
Een unieke eigenschap van DNA is dat het zichzelf kan dupliceren, tijdens het proces van
mitose. Het DNA kopieert zichzelf als het ware. Genen vervullen hun taak door instructies
voor een rijk assortiment eiwitten te versturen naar het cytoplasma, het gebied rond de
celkern. Eiwitten brengen vervolgens chemische reacties teweeg in het lichaam en zijn de
biologische basis waarop onze eigenschappen zijn gebouwd. Deze eiwitten zorgen ervoor dat
wij complexe wezens kunnen worden (terwijl wij ivm vliegen veel meer genen hebben, dit
komt dus door de proteïne). Het proces van mitose vindt plaats tijdens het proces van
meiose, wat zich afspeelt bij conceptie. (Leman, H4)
In ieder mens zijn 22 van de 23 chromosoom paren, autosoom, terwijl 1 van de 23 paren
sekse chromosomen zijn. Deze sekse chromosomen hebben de functie op het geslacht van
het individu te bepalen. Door de verschillen in de sekse chromosomen ontstaan er
verschillen in prevalentie tussen mannen en vrouwen bij genetische aandoeningen. Dit is
o.a. bij het fragiel-X-syndroom. Dit is een vorm van chromosoomafwijking, die vaker
voorkomt bij mannen dan bij vrouwen, waarbij een gebied bij de punt van het X-
chromosoom vernauwd en breekbaar is doordat het niet samengroeit tijdens de celdeling.
Symptomen zijn onder meer lichamelijke (zoals abnormale hersenfuncties), cognitieve en
sociale problemen (zoals hyperactiviteit, angst, aandachtsproblemen en problemen met
communicatie). Vele andere chromosomale afwijkingen die gelinkt zijn aan het X-
chromosoom komen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. (Leman, H4; Berk, 2013)
Soms verdubbelt een zygoot zichzelf door zich op te splitsen in twee clusters van cellen,
waardoor twee individuen worden ontwikkeld. Er is dan sprake van identieke of
monozygote tweelingen. Daarnaast bestaat er broerderlijke of dizygote tweelingen, wat
