Samenvatting 2.7
Orthopedagogiek
Inhoudsopgave
Probleem 1: Stoorn-IS?.................................................................................................................................. 3
1. Is er een verschil tussen temperament en persoonlijkheid, en zo ja wat is het verschil?................................3
2. Wanneer is er sprake van een normale of abnormale persoonlijkheid? En wanneer is er sprake van een
persoonlijkheidsstoornis? Wat is een borderline persoonlijkheidsstoornis?.......................................................6
3. Wat is de relatie tussen persoonlijkheid en psychopathologie?......................................................................9
4. Hoe kunnen stoornissen/gedragsproblemen gediagnosticeerd worden? En welke benaderingen zijn
mogelijk? (Voor- en nadelen).............................................................................................................................10
Probleem 2: Jong, snel en wild..................................................................................................................... 15
1. Wat is ADHD en wat zijn kenmerken van ADHD? (Wat zijn de gevolgen voor de ontwikkeling?)................15
2. Wat zijn de oorzaken van ADHD?..................................................................................................................19
3. Hoe kunnen we ADHD diagnosticeren?.........................................................................................................22
4. Hoe kan je ADHD behandelen?......................................................................................................................23
Probleem 3: Het interesseert mij allemaal niets!..........................................................................................27
1. Wat zijn externaliserende gedragsproblemen (ODD/CD)? (Kenmerken/criteria)..........................................27
2. Wat zijn oorzaken/verklaringen van externaliserende gedragsproblemen?.................................................30
3. Hoe kun je ODD/CD diagnosticeren?.............................................................................................................39
4. Hoe kunnen externaliserende gedragsproblemen worden behandeld?........................................................40
Probleem 4: Een aap uit de mouw, waar dan?.............................................................................................. 45
1. Wat is autisme en wat zijn de kenmerken van autisme?...............................................................................45
2. Wat zijn de oorzaken en/of verklaringen van autisme?................................................................................49
3. Hoe kun je autisme diagnosticeren?..............................................................................................................52
4. Hoe kun je autisme behandelen?...................................................................................................................53
Probleem 5: Dicsussie.................................................................................................................................. 56
1. Wat zijn leerstoornissen? (wat is een specifieke leerstoornis en wat is dyslexie/dyscalculie?).....................56
2. Hoe zijn dyslexie/dyscalculie te verklaren?....................................................................................................60
3. Hoe kunnen je leerstoornissen (dyslexie/dyscalculie) diagnosticeren?.........................................................66
4. Hoe kunnen je leerstoornissen (dyslexie/dyscalculie) behandelen?..............................................................66
Probleem 6: Hello darkness, my old friend................................................................................................... 71
1. Wat is een stemmingsstoornis?.....................................................................................................................71
2. Wat zijn de oorzaken/verklaringen voor een stemmingsstoornis?................................................................76
3. Wat zijn de verschillen/verklaringen tussen jongens en meisjes van stemmingsstoornissen?.....................81
, 4. Hoe kun je stemmingsstoornissen behandelen?............................................................................................83
Probleem 7: In de aard van het beestje?....................................................................................................... 87
1. Wat is een angststoornis?..............................................................................................................................87
2. Wat zijn de oorzaken/verklaringen voor een angststoornis?........................................................................92
3. Hoe kunnen we een angststoornis diagnosticeren?......................................................................................99
4. Hoe kunnen we een angststoornis behandelen?.........................................................................................100
,Probleem 1: Stoorn-IS?
1. Is er een verschil tussen temperament en persoonlijkheid,
en zo ja wat is het verschil?
Kinderen van alle leeftijden zijn verschillend en uniek. Deze verschillen zijn al vroeg in de
ontwikkeling zichtbaar, zowel bij ouders, verzorgers, leerkrachten en iedereen die interactie
heeft met het kind. Het ene kind is snel geïrriteerd en het ander blijft liever op de
achtergrond. Deze individuele karakteristieken van kinderen en adolescenten werden
traditioneel beschreven als temperament en werd sinds 1960 bestudeerd door vooral
ontwikkelingspsychologen. (Pauw & Mervielde, 2010; Shiner, 2002)
Temperament werd klassiek onderscheiden van persoonlijkheid omdat temperament
verwijst naar eigenschappen die reeds vroeg in de ontwikkeling observeerbaar zijn en een
sterke genetische of neurobiologische basis hebben, terwijl men ervan uitging dat
persoonlijkheid een minder sterke genetische basis heeft en pas later in de ontwikkeling tot
uiting komt. (Prins, 2014)
De term persoonlijkheid, werd traditioneel gezien, gebruikt voor het beschrijven van
individuele verschillen bij volwassenen. Echter werd de term de laatste jaren steeds vaker
ook gebruikt voor het beschrijven van gedragingen van individuele kinderen. Het vijf-
factorenmodel van persoonlijk zou kunnen worden gebruikt voor het classificeren van
individuele verschillen bij kinderen. (Pauw & Mervielde, 2010)
Het vijf-factoren model (VFM), ook wel bekend als de Big Five, is een leidend model
geworden binnen de persoonlijkheidspsychologie. De dimensies zouden de onderliggende
structuur van de variëteit aan persoonlijkheidstrekken representeren. Persoonlijkheid kan
worden omschreven in vijf bipolaire dimensies: (Pauw & Mervielde, 2010; Prins, 2014)
(1) Extraversie vs. Introversie
(2) Agreeableness = meegaandheid of altruïsme genoemd vs. Antagonisme
(3) Neuroticisme vs. Emotionele stabiliteit
(4) Consciëntieus vs. Nalatigheid
(5) Open voor nieuwe ervaringen vs. Gesloten/afwerend voor nieuwe ervaringen
Het gebruik van VFM is handig bij het begrijpen van psychopathologie bij volwassenen. Zo
blijkt uit meta-analyse gericht op de relatie tussen VFM en psychopathologie dat veel
klinische stoornissen samengaan met hoge scores op neuroticisme en lage scores op
consciëntieus, extraversie en openheid. Extraversie en consciëntieus zijn zouden wel
sommige persoonlijkheidsstoornissen kunnen voorspellen. (Pauw & Mervielde, 2010)
Hoewel de definitie van temperament nogal eens verschilt, is er wel een algemene
consensus over de key componenten, zoals de manifestatie vanaf de peutertijd, de sterke
genetische of neurobiologische basis en de relatieve consistentie over situaties en tijd heen.
(Pauw & Mervielde, 2010)
Er zijn drie grootte theoretische en metingstradities, waar de review van Pauw en Mervielde
zich op baseert. Deze theorieën zijn doorontwikkeld om het temperament van oudere
, kinderen tot aan de vroege adolescentie en zelfs verder te kunnen beschrijven. (Pauw &
Mervielde, 2010)
(1) Gedragsbenadering van Thomas en Chess longitudinale studie in New York. Er werden
interviews afgenomen met ouders van 141 peuters. Op basis van de interviews werden
negen dimensies vastgesteld die een significante bijdrage zouden hebben op psychologische
ontwikkeling. De theorie richt zich vooral op het ‘hoe’ van gedragingen en richt zich tevens
op de manier waarop de omgeving met het gedrag omgaat ‘goodness-of-fit’. Thomas en
Chess introduceerde daarbij de term ‘moeilijk temperament’, wat verwijst naar een cluster
gedragingen die specifiek uitdagend/moeilijk zijn voor de verzorgers om mee om te gaan.
(Ook in: Wicks-Nelson, 2016; Prins, 2014; Shiner, 2002)
(2) Kritische benadering van Buss en Plomin vulde het model van Thomas en Chess aan door
temperament ook te zien als ontwikkelingsvoorloper van de volwassenpersoonlijkheid. Buss
en Plomin gaven aan dat een kenmerk/eigenschap enkel kan worden beschouwd als
temperament als het voldoet aan vijf criteria, waaronder dat het redelijk stabiel moet zijn
tijdens de kindertijd en moet doorlopen in de volwassenheid en dat het evolutionair adaptief
gedrag is. Temperament zou gebaseerd zijn op de vier dimensies: emotionaliteit, activiteit,
sociabiliteit en impulsiviteit. (Ook in: Prins, 2014)
(3) Psychobiologische benadering van Rothbart definieert temperament als constitutioneel
gebaseerde individuele verschillen in reactiviteit en zelfregulatie en breid de oorspronkelijke
temperamentconstructie uit met emotie, motivatie en aandacht-gerelateerde processen.
Fundamenteel is de aanname dat temperamentsverschillen grotendeels bepaald worden
door responsiviteit van onderliggende psychobiologische processen. (Ook in: Prins, 2014)
Mervielde en Asendorpf maakten een belangrijke review waarin zij de meeste consistente
eigenschappen van temperament samenvatten. Het gaat dan om emotionaliteit, extraversie
(waaronder ook de mate van socialiteit en inhibitie vallen) en persistentie. Opvallend is dat
activiteit hoewel uit andere onderzoeken wel naar voren komt, niet tussenstaat. Deze wordt
wel als dimensie van temperament beschouwd. (Pauw & Mervielde, 2010)
Thomas en Chess zagen persoonlijkheidsontwikkeling als het resultaat van de interactie
tussen temperamentfactoren en de omgeving, en vestigden de aandacht op individuele
verschillen bij het kind. Ze schoven, op basis van negen gedragscategorieën, drie
configuraties van persoonlijkheidseigenschappen naar voren die ze frequent observeerden
bij jonge kinderen. Deze configuraties bleken nuttig voor uiteenlopend onderzoek naar de
pervasieve invloed van temperament, aar ook op aspecten van de latere
persoonlijkheidsontwikkeling en psychische gezondheid. Het gaat om: (Prins, 2014)
Persoonlijkheidstype Typerende eigenschappen
‘Gemakkelijk kind’ Verkeert doorgaans in positieve stemming: heeft regelmatige
biologische functies en lage tot matige responsintensiteit, goede
adaptatie en raak niet van streek in nieuwe situaties.
‘Traag-op-gang- Heeft vaak negatieve stemming, laag activiteitsniveau, lage
komend kind’ responsintensiviteit, geneigd om zich terug te trekken in nieuwe
situaties
‘moeilijk kind’ Verkeert doorgaans in negatieve gemoedsstemming,
onregelmatige biologische functies, hevige reacties, geringe
adaptatie, is geneigd om zich terug te trekken in nieuwe
situaties.
Orthopedagogiek
Inhoudsopgave
Probleem 1: Stoorn-IS?.................................................................................................................................. 3
1. Is er een verschil tussen temperament en persoonlijkheid, en zo ja wat is het verschil?................................3
2. Wanneer is er sprake van een normale of abnormale persoonlijkheid? En wanneer is er sprake van een
persoonlijkheidsstoornis? Wat is een borderline persoonlijkheidsstoornis?.......................................................6
3. Wat is de relatie tussen persoonlijkheid en psychopathologie?......................................................................9
4. Hoe kunnen stoornissen/gedragsproblemen gediagnosticeerd worden? En welke benaderingen zijn
mogelijk? (Voor- en nadelen).............................................................................................................................10
Probleem 2: Jong, snel en wild..................................................................................................................... 15
1. Wat is ADHD en wat zijn kenmerken van ADHD? (Wat zijn de gevolgen voor de ontwikkeling?)................15
2. Wat zijn de oorzaken van ADHD?..................................................................................................................19
3. Hoe kunnen we ADHD diagnosticeren?.........................................................................................................22
4. Hoe kan je ADHD behandelen?......................................................................................................................23
Probleem 3: Het interesseert mij allemaal niets!..........................................................................................27
1. Wat zijn externaliserende gedragsproblemen (ODD/CD)? (Kenmerken/criteria)..........................................27
2. Wat zijn oorzaken/verklaringen van externaliserende gedragsproblemen?.................................................30
3. Hoe kun je ODD/CD diagnosticeren?.............................................................................................................39
4. Hoe kunnen externaliserende gedragsproblemen worden behandeld?........................................................40
Probleem 4: Een aap uit de mouw, waar dan?.............................................................................................. 45
1. Wat is autisme en wat zijn de kenmerken van autisme?...............................................................................45
2. Wat zijn de oorzaken en/of verklaringen van autisme?................................................................................49
3. Hoe kun je autisme diagnosticeren?..............................................................................................................52
4. Hoe kun je autisme behandelen?...................................................................................................................53
Probleem 5: Dicsussie.................................................................................................................................. 56
1. Wat zijn leerstoornissen? (wat is een specifieke leerstoornis en wat is dyslexie/dyscalculie?).....................56
2. Hoe zijn dyslexie/dyscalculie te verklaren?....................................................................................................60
3. Hoe kunnen je leerstoornissen (dyslexie/dyscalculie) diagnosticeren?.........................................................66
4. Hoe kunnen je leerstoornissen (dyslexie/dyscalculie) behandelen?..............................................................66
Probleem 6: Hello darkness, my old friend................................................................................................... 71
1. Wat is een stemmingsstoornis?.....................................................................................................................71
2. Wat zijn de oorzaken/verklaringen voor een stemmingsstoornis?................................................................76
3. Wat zijn de verschillen/verklaringen tussen jongens en meisjes van stemmingsstoornissen?.....................81
, 4. Hoe kun je stemmingsstoornissen behandelen?............................................................................................83
Probleem 7: In de aard van het beestje?....................................................................................................... 87
1. Wat is een angststoornis?..............................................................................................................................87
2. Wat zijn de oorzaken/verklaringen voor een angststoornis?........................................................................92
3. Hoe kunnen we een angststoornis diagnosticeren?......................................................................................99
4. Hoe kunnen we een angststoornis behandelen?.........................................................................................100
,Probleem 1: Stoorn-IS?
1. Is er een verschil tussen temperament en persoonlijkheid,
en zo ja wat is het verschil?
Kinderen van alle leeftijden zijn verschillend en uniek. Deze verschillen zijn al vroeg in de
ontwikkeling zichtbaar, zowel bij ouders, verzorgers, leerkrachten en iedereen die interactie
heeft met het kind. Het ene kind is snel geïrriteerd en het ander blijft liever op de
achtergrond. Deze individuele karakteristieken van kinderen en adolescenten werden
traditioneel beschreven als temperament en werd sinds 1960 bestudeerd door vooral
ontwikkelingspsychologen. (Pauw & Mervielde, 2010; Shiner, 2002)
Temperament werd klassiek onderscheiden van persoonlijkheid omdat temperament
verwijst naar eigenschappen die reeds vroeg in de ontwikkeling observeerbaar zijn en een
sterke genetische of neurobiologische basis hebben, terwijl men ervan uitging dat
persoonlijkheid een minder sterke genetische basis heeft en pas later in de ontwikkeling tot
uiting komt. (Prins, 2014)
De term persoonlijkheid, werd traditioneel gezien, gebruikt voor het beschrijven van
individuele verschillen bij volwassenen. Echter werd de term de laatste jaren steeds vaker
ook gebruikt voor het beschrijven van gedragingen van individuele kinderen. Het vijf-
factorenmodel van persoonlijk zou kunnen worden gebruikt voor het classificeren van
individuele verschillen bij kinderen. (Pauw & Mervielde, 2010)
Het vijf-factoren model (VFM), ook wel bekend als de Big Five, is een leidend model
geworden binnen de persoonlijkheidspsychologie. De dimensies zouden de onderliggende
structuur van de variëteit aan persoonlijkheidstrekken representeren. Persoonlijkheid kan
worden omschreven in vijf bipolaire dimensies: (Pauw & Mervielde, 2010; Prins, 2014)
(1) Extraversie vs. Introversie
(2) Agreeableness = meegaandheid of altruïsme genoemd vs. Antagonisme
(3) Neuroticisme vs. Emotionele stabiliteit
(4) Consciëntieus vs. Nalatigheid
(5) Open voor nieuwe ervaringen vs. Gesloten/afwerend voor nieuwe ervaringen
Het gebruik van VFM is handig bij het begrijpen van psychopathologie bij volwassenen. Zo
blijkt uit meta-analyse gericht op de relatie tussen VFM en psychopathologie dat veel
klinische stoornissen samengaan met hoge scores op neuroticisme en lage scores op
consciëntieus, extraversie en openheid. Extraversie en consciëntieus zijn zouden wel
sommige persoonlijkheidsstoornissen kunnen voorspellen. (Pauw & Mervielde, 2010)
Hoewel de definitie van temperament nogal eens verschilt, is er wel een algemene
consensus over de key componenten, zoals de manifestatie vanaf de peutertijd, de sterke
genetische of neurobiologische basis en de relatieve consistentie over situaties en tijd heen.
(Pauw & Mervielde, 2010)
Er zijn drie grootte theoretische en metingstradities, waar de review van Pauw en Mervielde
zich op baseert. Deze theorieën zijn doorontwikkeld om het temperament van oudere
, kinderen tot aan de vroege adolescentie en zelfs verder te kunnen beschrijven. (Pauw &
Mervielde, 2010)
(1) Gedragsbenadering van Thomas en Chess longitudinale studie in New York. Er werden
interviews afgenomen met ouders van 141 peuters. Op basis van de interviews werden
negen dimensies vastgesteld die een significante bijdrage zouden hebben op psychologische
ontwikkeling. De theorie richt zich vooral op het ‘hoe’ van gedragingen en richt zich tevens
op de manier waarop de omgeving met het gedrag omgaat ‘goodness-of-fit’. Thomas en
Chess introduceerde daarbij de term ‘moeilijk temperament’, wat verwijst naar een cluster
gedragingen die specifiek uitdagend/moeilijk zijn voor de verzorgers om mee om te gaan.
(Ook in: Wicks-Nelson, 2016; Prins, 2014; Shiner, 2002)
(2) Kritische benadering van Buss en Plomin vulde het model van Thomas en Chess aan door
temperament ook te zien als ontwikkelingsvoorloper van de volwassenpersoonlijkheid. Buss
en Plomin gaven aan dat een kenmerk/eigenschap enkel kan worden beschouwd als
temperament als het voldoet aan vijf criteria, waaronder dat het redelijk stabiel moet zijn
tijdens de kindertijd en moet doorlopen in de volwassenheid en dat het evolutionair adaptief
gedrag is. Temperament zou gebaseerd zijn op de vier dimensies: emotionaliteit, activiteit,
sociabiliteit en impulsiviteit. (Ook in: Prins, 2014)
(3) Psychobiologische benadering van Rothbart definieert temperament als constitutioneel
gebaseerde individuele verschillen in reactiviteit en zelfregulatie en breid de oorspronkelijke
temperamentconstructie uit met emotie, motivatie en aandacht-gerelateerde processen.
Fundamenteel is de aanname dat temperamentsverschillen grotendeels bepaald worden
door responsiviteit van onderliggende psychobiologische processen. (Ook in: Prins, 2014)
Mervielde en Asendorpf maakten een belangrijke review waarin zij de meeste consistente
eigenschappen van temperament samenvatten. Het gaat dan om emotionaliteit, extraversie
(waaronder ook de mate van socialiteit en inhibitie vallen) en persistentie. Opvallend is dat
activiteit hoewel uit andere onderzoeken wel naar voren komt, niet tussenstaat. Deze wordt
wel als dimensie van temperament beschouwd. (Pauw & Mervielde, 2010)
Thomas en Chess zagen persoonlijkheidsontwikkeling als het resultaat van de interactie
tussen temperamentfactoren en de omgeving, en vestigden de aandacht op individuele
verschillen bij het kind. Ze schoven, op basis van negen gedragscategorieën, drie
configuraties van persoonlijkheidseigenschappen naar voren die ze frequent observeerden
bij jonge kinderen. Deze configuraties bleken nuttig voor uiteenlopend onderzoek naar de
pervasieve invloed van temperament, aar ook op aspecten van de latere
persoonlijkheidsontwikkeling en psychische gezondheid. Het gaat om: (Prins, 2014)
Persoonlijkheidstype Typerende eigenschappen
‘Gemakkelijk kind’ Verkeert doorgaans in positieve stemming: heeft regelmatige
biologische functies en lage tot matige responsintensiteit, goede
adaptatie en raak niet van streek in nieuwe situaties.
‘Traag-op-gang- Heeft vaak negatieve stemming, laag activiteitsniveau, lage
komend kind’ responsintensiviteit, geneigd om zich terug te trekken in nieuwe
situaties
‘moeilijk kind’ Verkeert doorgaans in negatieve gemoedsstemming,
onregelmatige biologische functies, hevige reacties, geringe
adaptatie, is geneigd om zich terug te trekken in nieuwe
situaties.
