Les 1: Psychodiagnostiek jeugdigen in het FACE perspectief
1. Wat is kind diagnostiek en wat maakt haar uniek ?
1.1.Diagnostiek
Diagnostiek = vakkundig en doelgericht oordelen.
Implicaties van kinderen diagnosticeren:
● Aanmelding → kind diagnostische paradox.
○ De kinderen zelf vragen niet om hulp, maar meestal is de aanvrager iemand anders
(ouders)
● Afhankelijkheidspositie
○ Als kind ben je afhankelijk van ouders. Het dwingt ons om met meerdere
informanten te werken
● Ontwikkelingsniveau
○ voor elk kind is er een ander ontwikkelingstraject. Kinderen zijn nog volledig in
ontwikkeling
● Variabiliteit
○ intra-individueel
■ een kind kan zeer snel ontwikkelen in een bepaald domein, maar trager in
een ander
○ interindividueel
■ er bestaat geen vaste ontwikkeling
1.2. Oordelen
● Impliciet oordelen → onbewust en is niet-professioneel
○ Vrij oordelen → zonder voorafgaand plan conclusies
trekken. je laten leiden door het moment.Gebeurd ook
weinig bewust
○ Participerend oordelen → naast de rol van diagnosticus
neem je dan ook de rol als behandelaar van het kind.
● Expliciet oordeel → aandacht geven aan wat je oordeelt. bewuste proces van handelen en
denken. Professioneel. Je eigen gevoelens herkennen
○ Systematisch oordelen → oordelen aan de hand van een basisplan van hoe je info
verwerkt en verzamelt. je gaat op die manier zo betrouwbaar en valide mogelijk
oordelen
○ Niet-Participerend → Je focust op jouw professionele oordeelsvermogen
⇒ Impliciet en expliciet oordelen vullen elkaar aan.
,1.3. Vier pijlers met zelfsturing
We kunnen eigenlijk 4 pijlers onderscheiden in de
kinderdiagnostiek:
● Vakinhoud → Je gebruikt de vakkennis en
vaardigheden die je in jouw opleiding hebt geleerd
○ Weten wat je kan verwachten in bepaalde
ontwikkelingsfasen
● Cyclus → Je doorloopt een proces, een geheel van
handelingen , denken en voelen om jouw oordelen
op te bouwen. Het is een proces van vraag en
antwoorden waar je hypothese moet opstellen.
● Methoden → de instrumenten die je gaat gebruiken. Naast observaties en
gesprekken zijn er ook specifieke tools. Die tools hebben we nodig tegen
subjectiviteit.
○ Multi-informant, multi-method
● Vaardigheden → de vaardigheid van veel informatie een synthese te maken, een
blinde vlekken en oog hebben voor elk lid van het gezin.
○ Dit vergt cognitieve en emotionele capaciteit
2. Hoe handel je evidence-based ?
2.1. Evidence-based diagnostiek
Evidence Based handelen = handelen volgens de kennis die je hebt opgedaan uit actuele
onderzoeksbestanden
Er zijn drie soorten vakkennis die we kunnen onderscheiden
1) Empirisch → informatie van het onderzoek. je gaat evidence informatie moeten opbouwen
voor elk kind individueel
2) Ervaring → ervaring die je hebt meegemaakt
3) Cliëntkennis → de cliënten zijn degene die het beste weten wat er gaande is. En die
specifieke kennis heb je nodig. Deze kennis is wel subjectief.
2.2. Uitdagingen evidence-based kinddiagnostiek
● Selectie → selectie van informatie, er is zoveel info. Je moet zelf keuze gaan zoeken en
selecteren de info die je zal gebruiken en jouw keuze kunnen verantwoorden
● Vertaalslag naar maatwerk → Er zijn geen vaste maatstaven
● Transparantie
● Weging en integratie van evidentie → Het blijft jouw professionele taak om de weging van
info in de individuele diagnostiek te overdenken. Je mag de ‘wat’ algemeen bekend is over
het kind en zijn gezin niet vergeten
,Kindsituatie is niet statisch:
● Kind ontwikkelt zich in een dynamisch samenspel van eigenschappen en functioneren op
ieder tijdstip en door de tijd heen
● Diagnostisch rekenschap geven om kind situatie te begrijpen en advies formuleren
● Kennis in cumulatieve effecten in het stressproces bieden meer inzicht in dit samenspel
● Het draagvlak wordt als een stressbalans van biopsychosociale lasten en krachten voor het
kind en zijn omgeving, op ieder moment en in de tijd
2.3. Stressbalans
Ontwikkeling van een kind is een biopsychosoiaal model!
In kinddiagnostiek moet je inzicht hebben op meerdere draagvlakken tegelijk
Draagvlak van alle leefdimensies bevat met name een weging van draaglasten en krachten
● Draaglast omvat zo de eigenschappen en het functioneren die het risico op
problemen of stoornissen verhogen = ook bedreigende effecten of risicofactoren
genoemd
● Kind beschikt ook draagkracht, te maken met eigenschappen en het functioneren die
de kans vergroten dat problemen of stoornissen niet ontstaan, aanhouden of
escaleren = ook beschermende factoren of steunbronnen genoemd → Buffers
tegenover de ervaren stress
⇒ Samenspel vormt de allostatische stressbelasting → het is dus een cumulatieve balans
Cumulatief = het aantal en de omvang van de lasten (of de krachten) tellen in de
kindontwikkeling. Hoe meer en/of hoe sterker de draaglasten zijn die het kind ervaart, hoe
meer deze zijn vermogen aantasten om de ontwikkelingstaken te doorlopen
Verder moet je als diagnosticus een onderscheid maken tussen structurele en functionele
eigenschappen.
● Structurele eigenschappen: eigenschappen die moeilijk te veranderen zijn zoals
leeftijd en geslacht.
● Functionele eigenschappen: eigenschappen die veranderlijk zijn wil je dan ook
inzetten met het kind en zijn omgeving zoals gedrag, denk- en voelprocessen die
meer vatbaar zijn voor veranderingen.
=> Conclusie: je bouwt evidence-based diagnostisch inzicht op wanneer je de stressbalans in het hele
draagvlak van het kind en zijn omgeving inventariseert.
, 2.4. Cognitief-emotionele dynamiek
Het brein is de sturende kracht in deze dynamiek. Die heeft de regie op het waarneembaar gedrag
van het kind of de volwassene. Het brein zorgt ook voor de bewuste beleving van hoe ieder
functioneert. Kind en opvoeders zijn inhoudelijk geen passieve ontvangers, maar individuele
actoren. De individuele cognitief- emotionele dynamiek omvat hoe ieder handelt, denkt en voelt in
een situatie.
Brein zorgt altijd voor afstemming binnen deze individuele dynamiek.
Een kind die aangemeld is is de afstemming tussen de drie
aspecten (denken, voelen en gedrag) verstoord dat de omgeving
en/of het kind hulp vragen of nodig hebben.
● Cognitieve besturing:
○ Omvat de prefrontale executieve functies van
het brein. Ze betreft hoe het brein info
verwerkt organiseert en handeling beheerst.
● Emotieregulatie
○ Betreft het geheel van functies waarmee het brein gevoelens informatie
verwerkt. Gaat van fysiologische reactiviteit (aangeboren; hoe hevig reageert
men fysiek op prikkels), door het herkennen van emoties bij zichzelf en
anderen en het begrijpen (TOM), tot aan het actief moduleren van gevoelens
(innerlijk en naar anderen toe).
⇒ Cognitief-emotionele dynamiek verklaard multifinilateit en equifinilateit:
- Multifinialiteit: in een identieke context, verschillende kinderen maken verschillende
traject en dus verschillende uitkomsten. Dus vergelijkbare context maar toch
verschillende trajecten zal doormaken met dezelfde ‘probleem’.
- Equifinaliteit: verschillende startsituaties kunnen zorgen voor dezelfde gelijksoortige
trajecten en uitkomsten
→ Hoe komt het dat trauma bij ene kind kan leiden tot bijvoorbeeld externaliserend gedrag
(opstandig gedrag) en bij een ander kind internaliserend (teruggetrokken) ? Dit komt omdat
er moderatoren en mediatoren zijn.
- Mediatoren: er is een min of meer verborgen variabele of kenmerken voor het kind
die de eigenlijke verklaring biedt voor een oorzakelijk verband
- Moderatoren: de kenmerken van een situatie of de kenmerken van het functioneren
van het kind zelf die maken dat een uitdaging in de ontwikkeling van het kind meer of
minder effect zal hebben. Wordt gebruikt bij de stressbalans. Indien de lasten meer
doorwegen dan de krachten is het problematiek. Het is dus cumulatief.
1. Wat is kind diagnostiek en wat maakt haar uniek ?
1.1.Diagnostiek
Diagnostiek = vakkundig en doelgericht oordelen.
Implicaties van kinderen diagnosticeren:
● Aanmelding → kind diagnostische paradox.
○ De kinderen zelf vragen niet om hulp, maar meestal is de aanvrager iemand anders
(ouders)
● Afhankelijkheidspositie
○ Als kind ben je afhankelijk van ouders. Het dwingt ons om met meerdere
informanten te werken
● Ontwikkelingsniveau
○ voor elk kind is er een ander ontwikkelingstraject. Kinderen zijn nog volledig in
ontwikkeling
● Variabiliteit
○ intra-individueel
■ een kind kan zeer snel ontwikkelen in een bepaald domein, maar trager in
een ander
○ interindividueel
■ er bestaat geen vaste ontwikkeling
1.2. Oordelen
● Impliciet oordelen → onbewust en is niet-professioneel
○ Vrij oordelen → zonder voorafgaand plan conclusies
trekken. je laten leiden door het moment.Gebeurd ook
weinig bewust
○ Participerend oordelen → naast de rol van diagnosticus
neem je dan ook de rol als behandelaar van het kind.
● Expliciet oordeel → aandacht geven aan wat je oordeelt. bewuste proces van handelen en
denken. Professioneel. Je eigen gevoelens herkennen
○ Systematisch oordelen → oordelen aan de hand van een basisplan van hoe je info
verwerkt en verzamelt. je gaat op die manier zo betrouwbaar en valide mogelijk
oordelen
○ Niet-Participerend → Je focust op jouw professionele oordeelsvermogen
⇒ Impliciet en expliciet oordelen vullen elkaar aan.
,1.3. Vier pijlers met zelfsturing
We kunnen eigenlijk 4 pijlers onderscheiden in de
kinderdiagnostiek:
● Vakinhoud → Je gebruikt de vakkennis en
vaardigheden die je in jouw opleiding hebt geleerd
○ Weten wat je kan verwachten in bepaalde
ontwikkelingsfasen
● Cyclus → Je doorloopt een proces, een geheel van
handelingen , denken en voelen om jouw oordelen
op te bouwen. Het is een proces van vraag en
antwoorden waar je hypothese moet opstellen.
● Methoden → de instrumenten die je gaat gebruiken. Naast observaties en
gesprekken zijn er ook specifieke tools. Die tools hebben we nodig tegen
subjectiviteit.
○ Multi-informant, multi-method
● Vaardigheden → de vaardigheid van veel informatie een synthese te maken, een
blinde vlekken en oog hebben voor elk lid van het gezin.
○ Dit vergt cognitieve en emotionele capaciteit
2. Hoe handel je evidence-based ?
2.1. Evidence-based diagnostiek
Evidence Based handelen = handelen volgens de kennis die je hebt opgedaan uit actuele
onderzoeksbestanden
Er zijn drie soorten vakkennis die we kunnen onderscheiden
1) Empirisch → informatie van het onderzoek. je gaat evidence informatie moeten opbouwen
voor elk kind individueel
2) Ervaring → ervaring die je hebt meegemaakt
3) Cliëntkennis → de cliënten zijn degene die het beste weten wat er gaande is. En die
specifieke kennis heb je nodig. Deze kennis is wel subjectief.
2.2. Uitdagingen evidence-based kinddiagnostiek
● Selectie → selectie van informatie, er is zoveel info. Je moet zelf keuze gaan zoeken en
selecteren de info die je zal gebruiken en jouw keuze kunnen verantwoorden
● Vertaalslag naar maatwerk → Er zijn geen vaste maatstaven
● Transparantie
● Weging en integratie van evidentie → Het blijft jouw professionele taak om de weging van
info in de individuele diagnostiek te overdenken. Je mag de ‘wat’ algemeen bekend is over
het kind en zijn gezin niet vergeten
,Kindsituatie is niet statisch:
● Kind ontwikkelt zich in een dynamisch samenspel van eigenschappen en functioneren op
ieder tijdstip en door de tijd heen
● Diagnostisch rekenschap geven om kind situatie te begrijpen en advies formuleren
● Kennis in cumulatieve effecten in het stressproces bieden meer inzicht in dit samenspel
● Het draagvlak wordt als een stressbalans van biopsychosociale lasten en krachten voor het
kind en zijn omgeving, op ieder moment en in de tijd
2.3. Stressbalans
Ontwikkeling van een kind is een biopsychosoiaal model!
In kinddiagnostiek moet je inzicht hebben op meerdere draagvlakken tegelijk
Draagvlak van alle leefdimensies bevat met name een weging van draaglasten en krachten
● Draaglast omvat zo de eigenschappen en het functioneren die het risico op
problemen of stoornissen verhogen = ook bedreigende effecten of risicofactoren
genoemd
● Kind beschikt ook draagkracht, te maken met eigenschappen en het functioneren die
de kans vergroten dat problemen of stoornissen niet ontstaan, aanhouden of
escaleren = ook beschermende factoren of steunbronnen genoemd → Buffers
tegenover de ervaren stress
⇒ Samenspel vormt de allostatische stressbelasting → het is dus een cumulatieve balans
Cumulatief = het aantal en de omvang van de lasten (of de krachten) tellen in de
kindontwikkeling. Hoe meer en/of hoe sterker de draaglasten zijn die het kind ervaart, hoe
meer deze zijn vermogen aantasten om de ontwikkelingstaken te doorlopen
Verder moet je als diagnosticus een onderscheid maken tussen structurele en functionele
eigenschappen.
● Structurele eigenschappen: eigenschappen die moeilijk te veranderen zijn zoals
leeftijd en geslacht.
● Functionele eigenschappen: eigenschappen die veranderlijk zijn wil je dan ook
inzetten met het kind en zijn omgeving zoals gedrag, denk- en voelprocessen die
meer vatbaar zijn voor veranderingen.
=> Conclusie: je bouwt evidence-based diagnostisch inzicht op wanneer je de stressbalans in het hele
draagvlak van het kind en zijn omgeving inventariseert.
, 2.4. Cognitief-emotionele dynamiek
Het brein is de sturende kracht in deze dynamiek. Die heeft de regie op het waarneembaar gedrag
van het kind of de volwassene. Het brein zorgt ook voor de bewuste beleving van hoe ieder
functioneert. Kind en opvoeders zijn inhoudelijk geen passieve ontvangers, maar individuele
actoren. De individuele cognitief- emotionele dynamiek omvat hoe ieder handelt, denkt en voelt in
een situatie.
Brein zorgt altijd voor afstemming binnen deze individuele dynamiek.
Een kind die aangemeld is is de afstemming tussen de drie
aspecten (denken, voelen en gedrag) verstoord dat de omgeving
en/of het kind hulp vragen of nodig hebben.
● Cognitieve besturing:
○ Omvat de prefrontale executieve functies van
het brein. Ze betreft hoe het brein info
verwerkt organiseert en handeling beheerst.
● Emotieregulatie
○ Betreft het geheel van functies waarmee het brein gevoelens informatie
verwerkt. Gaat van fysiologische reactiviteit (aangeboren; hoe hevig reageert
men fysiek op prikkels), door het herkennen van emoties bij zichzelf en
anderen en het begrijpen (TOM), tot aan het actief moduleren van gevoelens
(innerlijk en naar anderen toe).
⇒ Cognitief-emotionele dynamiek verklaard multifinilateit en equifinilateit:
- Multifinialiteit: in een identieke context, verschillende kinderen maken verschillende
traject en dus verschillende uitkomsten. Dus vergelijkbare context maar toch
verschillende trajecten zal doormaken met dezelfde ‘probleem’.
- Equifinaliteit: verschillende startsituaties kunnen zorgen voor dezelfde gelijksoortige
trajecten en uitkomsten
→ Hoe komt het dat trauma bij ene kind kan leiden tot bijvoorbeeld externaliserend gedrag
(opstandig gedrag) en bij een ander kind internaliserend (teruggetrokken) ? Dit komt omdat
er moderatoren en mediatoren zijn.
- Mediatoren: er is een min of meer verborgen variabele of kenmerken voor het kind
die de eigenlijke verklaring biedt voor een oorzakelijk verband
- Moderatoren: de kenmerken van een situatie of de kenmerken van het functioneren
van het kind zelf die maken dat een uitdaging in de ontwikkeling van het kind meer of
minder effect zal hebben. Wordt gebruikt bij de stressbalans. Indien de lasten meer
doorwegen dan de krachten is het problematiek. Het is dus cumulatief.
