Thema’s uit de orthopedagogiek:
gedrags- en opvoedingsproblemen
P0W90a – AJ 2021-2022
Inhoudsopgave
1 Antistigma-interventies ........................................................................................................................... 6
1.1 Het probleem ......................................................................................................................................... 6
1.1.1 Stigma in de klas ................................................................................................................................ 6
1.1.2 Gevolgen van stigma ......................................................................................................................... 7
1.1.3 Vormen van stigma ........................................................................................................................... 7
1.1.4 Stigma bestaat uit … .......................................................................................................................... 7
1.2 Illustratie – stigma in de pers (structureel stigma) ................................................................................ 8
1.2.1 Structureel stigma ............................................................................................................................. 8
1.2.2 Selectie van artikels ........................................................................................................................... 8
1.2.3 Coderen van artikels.......................................................................................................................... 8
1.2.4 Resultaten: algemene vergelijking .................................................................................................... 8
1.2.5 Resultaten: vergelijking op domeinniveau ........................................................................................ 9
1.2.6 Discussie ............................................................................................................................................ 9
1.3 Hoe met stigma omgaan? ..................................................................................................................... 9
1.3.1 Handicapcreatietheorie (Fougeyrollas, 1995) ................................................................................. 10
1.3.2 Vergroten van coping skills ............................................................................................................. 10
1.3.3 Kennis vergroten (stereotypen en discriminatie) ....................................................................... 11
1.3.4 Ervaring vergroten (vooringenomenheid en discriminatie) ........................................................ 11
1.4 Illustratie inleefmomenten .................................................................................................................. 12
1.4.1 Antistigma-interventies ................................................................................................................... 12
1.4.2 Antistigma-interventies ................................................................................................................... 12
1.4.3 Methode: Design ............................................................................................................................. 13
1.4.4 Methode: Deelnemers .................................................................................................................... 13
1.4.5 Results – ranova (time x condition x gender x cur.type) ................................................................. 13
1.4.6 Results: ranova (time x condition) .................................................................................................. 14
1.4.7 Conclusie ......................................................................................................................................... 14
1.5 Afsluitende opmerkingen ..................................................................................................................... 14
2 Verstoorde hechting .............................................................................................................................. 16
2.1 Historische situering ............................................................................................................................ 16
2.1.1 Jaren 1950-1960 .............................................................................................................................. 16
2.1.2 Jaren 1970 ....................................................................................................................................... 17
2.1.3 Jaren 1980-1990 .............................................................................................................................. 18
2.1.4 Jaren 1990 tot heden ...................................................................................................................... 18
2.2 Hechting: wat betekent dit? ................................................................................................................ 18
2.2.1 Kant van het kind ............................................................................................................................ 19
2.2.2 Kant van de volwassene .................................................................................................................. 19
1
,Eline Bunnik
2.2.3 Koppeling tussen beiden kanten ..................................................................................................... 19
2.3 Verstoorde hechting ............................................................................................................................ 20
2.3.1 Invloed op alle ontwikkelingsdomeinen .......................................................................................... 20
2.3.2 Enkele misvattingen in het werken met deze kinderen .................................................................. 21
2.3.3 Centrale moeilijkheden in het werken met deze kinderen ............................................................. 21
2.4 Diagnostiek van verstoorde hechting .................................................................................................. 22
2.4.1 Stappenplan .................................................................................................................................... 22
2.5 Hechtings- bevorderend werken .......................................................................................................... 24
2.5.1 Centrale moeilijkheden bij therapeutisch handelen ....................................................................... 24
2.5.2 Aanknopingspunten voor preventie en interventie ........................................................................ 24
2.5.3 Kern van het handelen .................................................................................................................... 24
2.5.4 Signalen van positieve vooruitgang................................................................................................. 26
3 Als spanning en stress de overhand neemt ............................................................................................ 27
3.1 Situering ............................................................................................................................................... 27
3.1.1 Spanning en stress in gezinnen ....................................................................................................... 27
3.1.2 Ouderlijke stress (NOSI, 1992) ........................................................................................................ 27
3.1.3 Life events (Holmes en Rahe, 1962) ................................................................................................ 28
3.2 Werking van het brein ......................................................................................................................... 29
3.2.1 Window of tolerance ....................................................................................................................... 30
3.2.2 Polyvagaaltheorie – Stephen Porges ............................................................................................... 31
3.3 Belang van kalm brein ......................................................................................................................... 32
3.3.1 Downregulatie = terug in rust gaan zodat je van geel/rood weer naar groen gaat ........................ 33
3.4 Omgaan met spanning en stress in een residentiële context .............................................................. 33
3.4.1 Vorming en opleiding = cruciaal ...................................................................................................... 33
3.4.2 Veiligheidsbevorderende cultuur en interventies ........................................................................... 34
3.4.3 Agressiebeleid ................................................................................................................................. 34
3.4.4 Basishouding en -structuur ter preventie ....................................................................................... 34
3.4.5 Crisisontwikkelingsmodel ................................................................................................................ 35
3.4.6 Vrijheidsbeperkende maatregelen .................................................................................................. 36
3.4.7 Algemene principes (Hoge Gezondheidsraad 2016) ....................................................................... 37
4 ADHD en geassocieerde stoornissen: diagnostiek en behandeling ......................................................... 38
4.1 DSM-5 criteria ADHD ........................................................................................................................... 43
4.1.1 Probleemcluster: aandachtsproblemen .......................................................................................... 43
4.1.2 Probleemcluster: hyperactiviteit/impulsiviteit ............................................................................... 43
4.1.3 Probleemclusters en andere criteria (A) ......................................................................................... 43
4.1.4 Conceptualisatie – ADHD beelden .................................................................................................. 44
4.1.5 Aanvang vóór 12 jaar? (B) ............................................................................................................... 45
4.1.6 Multi-informant assessment (C) ...................................................................................................... 45
4.1.7 Comorbiditeit (D) ............................................................................................................................ 46
4.1.8 Functioneren in kaart brengen (D) .................................................................................................. 46
4.1.9 Breedspectrumanalyse (E) .............................................................................................................. 47
4.2 Onderkennende diagnostiek van ADHD – zie tekst van Liefferinge ..................................................... 47
4.3 Persisterende ADHD? ........................................................................................................................... 48
4.4 Diagnostische richtlijnen ADHD: kleuters. Halperin & Marks .............................................................. 48
4.5 Diagnostische richtlijnen ADHD: volwassenen..................................................................................... 50
2
,Eline Bunnik
4.6 ADHD zorgtrajecten ............................................................................................................................. 51
4.6.1 ADHD zorgtraject: 6-12 jaar ............................................................................................................ 52
4.6.2 ADHD zorgtraject: 13-18 jaar .......................................................................................................... 52
4.6.3 ADHD zorgtraject: kleuters .............................................................................................................. 53
4.6.4 ADHD zorgtraject: volwassenen ...................................................................................................... 53
4.6.5 ADHD zorgpad: wat werkt (voorlopig) niet? ................................................................................... 54
4.7 ADHD: Neuropsychologische onderzoek? ............................................................................................ 54
4.7.1 ADHD: Neuropsychologische onderzoek – BADS-C ......................................................................... 55
4.7.2 Oorzaken van ADHD: neuropsychologisch perspectief ................................................................... 56
4.7.3 Etiologie – neuropsychologisch perspectief .................................................................................... 57
4.7.4 Oorzaken van ADHD: neuropsychologisch perspectief ................................................................... 57
4.7.5 Oorzaken van ADHD: heterogeniteit ............................................................................................... 59
4.7.6 ADHD: Neuropsychologische onderzoek – andere ......................................................................... 59
4.8 Behandeling ADHD in de klas............................................................................................................... 59
5 Leerkracht-leerlingInteractiestrategieën als motor voor de (cognitieve) ontwikkeling van kinderen ..... 60
5.1 Conceptualisatie EF.............................................................................................................................. 60
5.1.1 Kern EF ............................................................................................................................................ 60
5.1.2 Hogere orde EF ................................................................................................................................ 60
5.1.3 Cool versus hot – tweede indeling .................................................................................................. 61
5.1.4 Impact ............................................................................................................................................. 61
6 Groeien in executieve functies ............................................................................................................... 63
6.1 EF en zelfsturing ................................................................................................................................... 63
6.2 Wat is een EF-focus? ............................................................................................................................ 63
6.2.1 Groeien in EF. Hoe? ......................................................................................................................... 63
6.3 Aan de slag .......................................................................................................................................... 64
6.3.1 EF-focus 1: Sta stil bij en verwoord jouw denken en gedrag .......................................................... 65
6.3.2 EF-focus 2: maak onbewust gedrag bewust .................................................................................... 65
6.3.3 EF-focus 3: leer de leerlingen stilstaan bij hun denken en gedrag .................................................. 69
6.3.4 EF-groeiactiviteiten binnen de EF-focussen .................................................................................... 70
6.3.5 Tip bij de EF-activiteiten .................................................................................................................. 71
6.4 Keuze uit drie EF-focussen ................................................................................................................... 71
6.4.1 Hoe zou jij spel begeleiden? ............................................................................................................ 71
6.4.2 Eye-opener ...................................................................................................................................... 72
7 Traumatisering bij kinderen ................................................................................................................... 73
7.1 Het begrip trauma ............................................................................................................................... 73
7.1.1 Twee types traumatische gebeurtenissen ...................................................................................... 74
7.1.2 Traumagerelateerde stoornissen .................................................................................................... 75
7.2 Traumasymptomen ............................................................................................................................. 75
7.2.1 Kernsymptomen van trauma (PTSS) ................................................................................................ 75
7.2.2 Mogelijke reacties bij baby’s/peuters/kleuters............................................................................... 76
7.2.3 Mogelijke reacties bij lagere schoolkinderen .................................................................................. 77
7.2.4 Mogelijke reacties bij pubers/adolescenten ................................................................................... 77
7.3 Aandachtspunten bij diagnostiek ........................................................................................................ 77
7.3.1 Diagnostische instrumenten ........................................................................................................... 77
7.3.2 Complexiteit diagnostiek ................................................................................................................. 77
3
, Eline Bunnik
7.4 Veerkracht ........................................................................................................................................... 78
7.4.1 Enkele componenten van veerkracht ............................................................................................. 79
7.4.2 Kinderen uit risicogroepen (armoede, huiselijk geweld, seks, misbruik) – onderzoek ................... 79
7.5 Traumaverwerking .............................................................................................................................. 79
7.5.1 Het verwerken van trauma ............................................................................................................. 79
7.5.2 Fundamenten voor goede traumatherapie ..................................................................................... 80
7.5.3 Vier dimensies/fasen in dit therapeutisch werk ............................................................................. 80
7.5.4 Therapeutische methoden .............................................................................................................. 80
8 Vorming omgaan met suïcidaliteit ......................................................................................................... 81
8.1 Verkenning ........................................................................................................................................... 81
8.1.1 Definities en cijfers .......................................................................................................................... 81
8.1.2 Suicidaal proces, Retterstol 1993 .................................................................................................... 83
8.1.3 Verklarend model ............................................................................................................................ 85
8.2 Signalen ............................................................................................................................................... 87
8.2.1 Signalen herkennen ......................................................................................................................... 88
8.3 Bespreekbaar maken ........................................................................................................................... 89
8.3.1 Waarom? ......................................................................................................................................... 90
8.3.2 Richtvragen ..................................................................................................................................... 90
8.3.3 Basishouding ................................................................................................................................... 91
8.3.4 Hoe omgaan met weerstand? ......................................................................................................... 91
8.4 Risicoformulering ................................................................................................................................. 92
8.5 Interventies .......................................................................................................................................... 94
8.5.1 4 basisprincipes ............................................................................................................................... 94
8.5.2 Bewaken .......................................................................................................................................... 96
8.5.3 Opname? ......................................................................................................................................... 96
9 Complex trauma en het NMT-model ...................................................................................................... 97
9.1 Situering ............................................................................................................................................... 97
9.2 Gevolgen van chronisch trauma in de kindertijd ................................................................................. 98
9.2.1 Zeer negatieve impact op het brein ................................................................................................ 98
9.2.2 Gevolgen op de ontwikkelingsdomeinen ...................................................................................... 100
9.2.3 Ernstige gevolgen op alle ontwikkelingsgebieden ........................................................................ 100
9.3 Behandelmogelijkheden bij complex trauma .................................................................................... 102
9.3.1 Erkenning en hoop ........................................................................................................................ 102
9.3.2 Traumaverwerking ........................................................................................................................ 102
9.3.3 NMT – Bruce Perry ........................................................................................................................ 105
10 Persoons- en omgevingsinterventies voor ADHD in de schoolcontext ............................................. 108
10.1 Herhaling: Grondslagen: Domein School ........................................................................................... 108
10.1.1 Handicapcreatietheorie (Fougeyrollas, 1995) ........................................................................... 108
10.1.2 Stapsgewijze zorg ...................................................................................................................... 108
10.1.3 Universal Design for Learning (UDL) – niveau 1 ........................................................................ 108
10.1.4 Redelijke aanpassingen – niveau 2 ........................................................................................... 108
10.2 Redelijke aanpassingen: verdieping................................................................................................... 109
10.2.1 Methodologisch perspectief ..................................................................................................... 109
10.2.2 RA: beïnvloedende factoren ..................................................................................................... 110
10.2.3 RA: Caveat ................................................................................................................................. 112
4