Werkgroep 1: geschiedenis van het Nederlandse
Staatsrecht
Ontwikkeling van de Nederlandse constitutionele geschiedenis
1814: ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden en de oprichting van de Grondwet.
1840: grondwetsherziening: de ministeriële verantwoordelijkheid werd geïntroduceerd.
1848: grondwetsherziening: definitieve vestiging van het parlementaire stelsel.
1866-1868: versterking van het parlement.
- Introductie vertrouwensregel: een of meer ministers of staatssecretarissen moeten ontslag
aan de Koning aanbieden als de Tweede Kamer in meerderheid blijk heeft gegeven
onvoldoende vertrouwen in hem of het kabinet te stellen.
- Ontbindingsrecht: middel om de verstoorde verhouding tussen regering en
volksvertegenwoordiging te herstellen.
1917-1919: verbreding van de democratie.
- Algemeen kiesrecht
- Opkomst politieke partijen
- Stelsel van evenredige vertegenwoordiging
Na de Tweede Wereldoorlog: globalisering en opkomst internationale rechtsorde.
Rechtsstaat en democratie
Er kunnen verschillende betekenissen worden gegeven aan de term ‘rechtsstaat’.
Kortmann: de betekenis van ‘rechtsstaat’ heeft betrekking op grenzen gesteld aan het optreden van
de overheid en daarmee is het onderdeel van de regulerende functie van het staatsrecht:
- Legaliteitsbeginsel
- Machtenspreiding
- Democratie
- Onafhankelijke rechter
- Klassieke grondrechten
Hirsch Ballin:
1. De rechtsstaat als garant van de grondrechten
2. De rechtsstaat als garant voor een onafhankelijke rol van de rechter: rechters zijn
onafhankelijk omdat ze gebonden zijn aan wet en recht, niet minder, maar ook niet meer
dan dat.
3. De rechtsstaat als deel van de beschaving die mensen in toom houdt waar ze hun soms
gewelddadige driften en gewinzucht dreigen te volgen.
, Staatscommissie parlementair stelsel:
De democratische rechtsstaat omvat het geheel van funderende beginselen voor de wijze waarop de
staat idealiter zou moeten worden ingericht om het algemeen belang op optimale wijze te kunnen
dienen:
- Spreiding van de macht
- Controle van de macht: parlement controleert de regering
- Bescherming tegen macht: via grondrechten en rechtsbescherming
- Vreedzame wisseling van macht via eerlijke verkiezingen
- Pluriformiteit en inclusiviteit (art. 1 Grondwet)
- Democratie heeft meer dan alleen de politiek: burgers moeten zich betrokken voelen
- Afleggen van verantwoording: regering aan parlement
De rechtsstaat heeft meerdere functies voor het staatsrecht:
1. Waarborgen van vrijheid
2. De rechtsstaat levert instituties die de werking van het recht garanderen
3. De rechtsstaat als concept vormt samen met de democratie de meetlat waartegen
overheidsbeleid wordt afgemeten.
Staatsrecht
Ontwikkeling van de Nederlandse constitutionele geschiedenis
1814: ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden en de oprichting van de Grondwet.
1840: grondwetsherziening: de ministeriële verantwoordelijkheid werd geïntroduceerd.
1848: grondwetsherziening: definitieve vestiging van het parlementaire stelsel.
1866-1868: versterking van het parlement.
- Introductie vertrouwensregel: een of meer ministers of staatssecretarissen moeten ontslag
aan de Koning aanbieden als de Tweede Kamer in meerderheid blijk heeft gegeven
onvoldoende vertrouwen in hem of het kabinet te stellen.
- Ontbindingsrecht: middel om de verstoorde verhouding tussen regering en
volksvertegenwoordiging te herstellen.
1917-1919: verbreding van de democratie.
- Algemeen kiesrecht
- Opkomst politieke partijen
- Stelsel van evenredige vertegenwoordiging
Na de Tweede Wereldoorlog: globalisering en opkomst internationale rechtsorde.
Rechtsstaat en democratie
Er kunnen verschillende betekenissen worden gegeven aan de term ‘rechtsstaat’.
Kortmann: de betekenis van ‘rechtsstaat’ heeft betrekking op grenzen gesteld aan het optreden van
de overheid en daarmee is het onderdeel van de regulerende functie van het staatsrecht:
- Legaliteitsbeginsel
- Machtenspreiding
- Democratie
- Onafhankelijke rechter
- Klassieke grondrechten
Hirsch Ballin:
1. De rechtsstaat als garant van de grondrechten
2. De rechtsstaat als garant voor een onafhankelijke rol van de rechter: rechters zijn
onafhankelijk omdat ze gebonden zijn aan wet en recht, niet minder, maar ook niet meer
dan dat.
3. De rechtsstaat als deel van de beschaving die mensen in toom houdt waar ze hun soms
gewelddadige driften en gewinzucht dreigen te volgen.
, Staatscommissie parlementair stelsel:
De democratische rechtsstaat omvat het geheel van funderende beginselen voor de wijze waarop de
staat idealiter zou moeten worden ingericht om het algemeen belang op optimale wijze te kunnen
dienen:
- Spreiding van de macht
- Controle van de macht: parlement controleert de regering
- Bescherming tegen macht: via grondrechten en rechtsbescherming
- Vreedzame wisseling van macht via eerlijke verkiezingen
- Pluriformiteit en inclusiviteit (art. 1 Grondwet)
- Democratie heeft meer dan alleen de politiek: burgers moeten zich betrokken voelen
- Afleggen van verantwoording: regering aan parlement
De rechtsstaat heeft meerdere functies voor het staatsrecht:
1. Waarborgen van vrijheid
2. De rechtsstaat levert instituties die de werking van het recht garanderen
3. De rechtsstaat als concept vormt samen met de democratie de meetlat waartegen
overheidsbeleid wordt afgemeten.
