Historische contexten
Steden en burgers in de lage landen (1050-1700)
1.1 Steden in Vlaanderen en Artesië (1050-1302). Wat maakte de opkomst van stedelijke
burgerij in de Nederlandse gewesten mogelijk?
Boeren en burgers
In 11e eeuw begin opkomst Nederlandse economie toen er snelle bevolkingsgroei plaatsvond die het
gevolg was van verhoogde voedselproductie door innovatie in de landbouw:
- Ontginnen van woeste gronden
- Kar ploegen met dieren i.p.v. handploeg.
-> landbouwoverschotten -> bevolkingsgroei -> specialisatie -> verstedelijking -> monetaire
economie.
Door de landbouwinnovatie produceerde boeren naast zichzelf en heer ook voor verkoop op
stedelijke markten en voor verzorgingsgebied.
Werktuigen, kleding, meubels bouwmateriaal etc.
Stad verzorgingsgebied (omliggende platteland)
Voedsel, grondstoffen, spullen voor nijverheid
Op den duur gingen steden zich specialiseren. Door hun marktfunctie werden de handelsnetwerken
van de steden en hun verzorgingsgebied steeds fijner vertakt.
Centrumfunctie steden:
- Bestuurlijk; zetel van bureaucratie, politiek bedrijven
- Religieus; tempelfuntie (kerk)
- Economisch; marktfunctie
- Militair; muren met bescherming, veiliger dan platteland
Om economische belangen (=dingen die de economie bevorderde/draaiende houden) te
beschermen wilden steden stadsrechten zoals stadsmuren en eigen rechtspraak. Heersers (koningen,
graven, bisschoppen) gaven stadsrechten in ruil voor geld. Dit deden ze om:
- Steun te krijgen van stad tegen concurrenten
- Welvaart vergroten
- Centralisatie (macht verwerven in een groot gebied)
- Omdat ze gedwongen werden met geweld
De steden kwamen onder leiding van schepenen. In de 14 e eeuw eindigde de bevolkingsgroei door
hongersnoden en pestepidemieën, maar het proces van verstedelijking ging door. Vooral in de
blauwe banaan.
In steden waren meer sterftegevallen dan geboortes, maar migratie hield de bevolking op peil. Als je
een kundig ambachtslied of kapitaalkrachtige koopman was kon je burgerschap krijgen. Je werd dan
poorter (= stadsburger). Ongeschoolde arbeiders kregen niet de stadsrechten en geestelijken ook
niet want die stonden onder het gezag van de kerk.
Een schout was een vertegenwoordiger van de heer en daarmee voorzitter van de schepenbank,
publieke aanklager en handhaver landswetten.
Stedelijke dynamiek in Artesië
Binnen de Nederlanden kwam in Vlaanderen en Artesië de verstedelijking het eerst op. Tot eind 13 e
eeuw was de bisschopsstad Atrecht (Arras) in Artesië de belangrijkste. Het was niet de grootste,
maar wel de machtigste door hun centrale plaats in de lakennijverheid, waardoor het ook het
startpunt werd van de stedelijke dynamiek (= levendigheid). Hoe was dit mogelijk in Vlaanderen en
Artesië? Omstandigheden voor stedelijke ontwikkelingen waren gunstig;
- Vruchtbare leenbodem geschikt voor tarwe (belangrijkste broodgraan) -> hoge
landbouwproductiviteit maakte het mogelijk groeiende bevolking te voeden
- Schapen werden gehouden op de onvruchtbare zoute gronden langs de kust
, - Via landwegen verbonden met andere productie- en marktcentra waar de jaarmarkt was.
(Champagne)
- Steden lagen dichtbij Engeland (wol leverancier).
De schapen leverden wol voor de lakennijverheid van Vlaanderen en Artesië. Deze nijverheid bood
een groot deel van de bevolking werk, omdat er zoveel ambachten voor nodig waren.
1. Spinnen
2. Weven
3. Verviltten (vollers, goor werk)
4. Verven
5. Verwerken laken
Het proces werd georganiseerd door kooplieden die de wol kochten, ambachtslieden aan het werk
zetten en laken verkochten.
Bij de jaarmarkt werd handelgedreven door kooplieden en de belangrijkste uit Vlaanderen en Artesië
kwamen uit Atrecht. Zij verkochten niet alleen laken uit eigen stad, maar ook anderen (zoals Ieper,
de toentertijd grootste lakenproducent).
De kooplieden gingen zich organiseren in koopliedengilden, hadden grote invloed op het
stadsbestuur en gingen zelfs bedragen aan graven lenen voor hoge rente.
Opkomst van Vlaanderen
Eind 13e eeuw werden Atrecht en zijn buursteden voorbijgestreefd door steden in het noorden van
Vlaanderen. Brugge werd belangrijkste handelscentrum door:
- Focus van textielsteden (Brussel, Leuven, ‘s-Hertogenbosch) op export naar Brugge.
- Atrecht verloor voorsprong door nieuwe handelsroutes.
- Handel tussen de jaarmarkten van Noordoost-Frankrijk en Italië raakten verstoord door
jarenlange oorlogen die het onveilig maakten.
- Handel met steden van de Duitse Hanze aan de Noord- en Oostzee en langs de grote rivieren
groeide en voor hen lag Brugge gunstiger dan Atrecht.
Voordat Brugge tot bloei kwam was er in de Vlaamse steden een omwenteling waardoor
ambachtslieden via gilden invloed kregen op het stadsbestuur. In de 13 e eeuw waren de Vlaamse
steden in handen van patriciërs. Zij raakten verbonden met de adel en kwamen ver van het gemeen
af te staan.
Aan het eind van de 13e eeuw klaagden ambachtslieden steeds vaker over corruptie en
machtsmisbruik van de schepenen. Ook are de ambachtslieden economisch vaak afhankelijk van de
patriciërs. Er kwamen regelmatige protesten tegen werkomstandigheden en lage lonen.
In 1302 liepen deze sociale spanningen uit op een veldslag door een conflict tussen de Franse koning
(kant van patriciërs) en de graaf van Vlaanderen (kant van ambachtslieden). De Franse koning nam 5
jaar na het opzeggen van zijn trouw als leenman de graaf en zijn zoon gevangen. Familieleden van de
graaf verzamelden een leger van ambachtslieden en boeren en op 11 juli in 1302 was er bij Kortrijk
een slag tussen het Vlaamse volksleger en het Franse leger. De Vlamingen wonnen deze slag. Dit liet
zien dat ze bestand waren tegen de feodale heren en patriciërs die de dag na de slag allemaal
verdreven werden. Vlaanderen kwam in handen van de opvolgers van de graaf die de invloed gaven
aan de gilden.
Na de slag hingen de Vlamingen honderden buitgemaakte vergulde sporen van de Fransen in een
kerk in Kortrijk, daarom heet het de guldensporenslag.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller merelvandersluijs04. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.59. You're not tied to anything after your purchase.
