Literatuurgeschiedenis VWO 5
19e eeuw: 1800-1880
In de late 18e eeuw en vooral in de
19e eeuw werden de politieke idealen van de verlichting geleidelijk in praktijk gebracht. Op cultureel
gebied was men toen echter alweer een stap verder: aan het einde van de 18 e eeuw wordt de
verlichting opgevolgd door de Romantiek. Tegen het midden van de 19e eeuw komt naast de
Romantiek een tweede stroming naar voren: het realisme. Rond 1875 is de kracht van beide
uitgewerkt en begint er zowel op maatschappelijk als cultureel gebied een nieuwe tijd, die het Fin de
siècle wordt genoemd.
DE ROMANTIEK:
Men had alles was niet in overeenstemming was met de ideeën van de verlichting afgewezen als
‘romantisch’ (het is dus het tegenovergestelde van de verlichting). Het betekende eerst iets als:
fantastisch, vergezocht en overdreven. Richting het einde van de 18 e eeuw kreeg het een meer
positievere betekenis.
Kunstenaars:
De natuur was onaangetast in de romantiek
Sleutelwoorden: verbeeldingskracht, gevoeligheid en individualisme (kunst moet gericht zijn op
persoonlijke opvattingen i.p.v. op het publiek)
Wetenschappen
De vergelijkende taalwetenschap ontstond, de spelling werd ook geregeld in die tijd.
De literatuurwetenschap kwam op: uit interesse voor het verleden en het exotische ging men niet-
westerse literaturen vertalen.
De romantiek heeft 2 betekenissen:
Zoals in de periode van de romantiek & in de geest van de romantiek: gevoelig, lieflijk en
sentimenteel.
Literatuur
In reactie op het rationalisme van de verlichting leggen de romantische schrijvers de nadruk op het
gevoel. Twee gevoelens spelen een overheersende rol: weltschmerz en sehnsucht. -> het verlangen:
de ideale geliefde, de ideale maatschappij, de ideale vriendschap.
De inspiratie werd uit de middeleeuwen gehaald, hierdoor herleefde het sprookje en de ballade.
De historische en romantische griezelroman kwamen voort uit de gothic novel. In latere gothic
verhalen worden de bovennatuurlijke dingen ontmaskerd, dan spreken we van detective verhaal.
, Literatuurgeschiedenis VWO 5
Romantische schrijvers zijn: Francois Haver Schmidt/Piet Paaltjes en Multatuli
Realisme
De realisten zochten hun onderwerpen niet in de geschiedenis, de mythologie of in hun fantasie,
maar in hen omringende realiteit van alledag. Die ze zo objectief mogelijk trachtten weer te geven.
Fin de Siècle 1880-1900
Het impressionisme en naturalisme komen beide voort uit het realisme.
Het naturalisme
De schrijvers proberen niet alleen de werkelijkheid uit te beelden maar tegelijk te laten zien hoe de
werkelijkheid zo is geworden. De naturalistische werken zijn sterk fatalistisch: het leven wordt
voorgesteld als beheerst door het noodlot. Het leven wordt bepaald door: erfelijke aanleg, milieu
waarin je opgroeit en de tijd waarin men leeft.
Een naturalistische schrijver is Louis Couperus. Hij is een schrijver van realitisch-naturalistische
romans (Eline Vere, de boeken der kleine zielen, van oude mensen, de dingen die voorbijgaan). Ook
van sprookjesromans (Psyche) en klassieke romans.
Het impressionisme
De kunstenaar probeert niet langer de werkelijkheid objectief uit te beelden maar zijn indruk
(impressie) er van.
De beweging van tachtig De allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie
Een echte Nederlandse stroming. Een groep jongemannen heeft genoeg van de vaderlandslievende
en moraliserende poëzie van de dominee-dichters. Zij willen hun gevoel tot uitdrukking brengen. Ze
wenden zich volledig af van het maatschappelijke gebeuren en stellen zich individualistisch op. Hun
uitgangspunt is de waarneembare werkelijkheid
Het naturalisme en impressionisme zijn terug te zien in het werk van een groepje schrijvers dat
debuteerde in de jaren 80, vandaar de naam. Ze zetten zich af tegen voorgangers.
Het werk werd moeilijk geplaatst (hiervan was de gids het belangrijkste), in 1885 oprichting van de
nieuwe gids. Het was een cultureel tijdschrift. In de redactie zaten schrijvers, een jurist en een
politicus.
Ze hadden 2 hoofdprincipes:
- Vorm en inhoud dienen één te zijn. Dus een bepaalde inhoud (wat je schrijft) brengt ook een
bepaalde vorm met zich mee (hoe je het schrijft).
- Kunst is niet het uiten van gemeenplaatsen, van dingen die iedereen vindt. (individualisme)
Frederik van Eeden: romanschrijver, dichter en sociaal hervormer: zijn belangrijkste boeken zijn De
kleine Johannes waarin de ontwikkeling van een kind naar volwassene wordt uitgebeeld, en de
naturalistische roman Van de koele meren des doods, over een morfineverslaafde jonge vrouw.
Herman Gorter: Dichter en politicus, schrijver van Mei, een lang dichtwerk over de zwerftocht van
het meisje Mei. Een symbool voor de lente. En de bundel Verzen. Later schreef hij socialistische
poëzie.
19e eeuw: 1800-1880
In de late 18e eeuw en vooral in de
19e eeuw werden de politieke idealen van de verlichting geleidelijk in praktijk gebracht. Op cultureel
gebied was men toen echter alweer een stap verder: aan het einde van de 18 e eeuw wordt de
verlichting opgevolgd door de Romantiek. Tegen het midden van de 19e eeuw komt naast de
Romantiek een tweede stroming naar voren: het realisme. Rond 1875 is de kracht van beide
uitgewerkt en begint er zowel op maatschappelijk als cultureel gebied een nieuwe tijd, die het Fin de
siècle wordt genoemd.
DE ROMANTIEK:
Men had alles was niet in overeenstemming was met de ideeën van de verlichting afgewezen als
‘romantisch’ (het is dus het tegenovergestelde van de verlichting). Het betekende eerst iets als:
fantastisch, vergezocht en overdreven. Richting het einde van de 18 e eeuw kreeg het een meer
positievere betekenis.
Kunstenaars:
De natuur was onaangetast in de romantiek
Sleutelwoorden: verbeeldingskracht, gevoeligheid en individualisme (kunst moet gericht zijn op
persoonlijke opvattingen i.p.v. op het publiek)
Wetenschappen
De vergelijkende taalwetenschap ontstond, de spelling werd ook geregeld in die tijd.
De literatuurwetenschap kwam op: uit interesse voor het verleden en het exotische ging men niet-
westerse literaturen vertalen.
De romantiek heeft 2 betekenissen:
Zoals in de periode van de romantiek & in de geest van de romantiek: gevoelig, lieflijk en
sentimenteel.
Literatuur
In reactie op het rationalisme van de verlichting leggen de romantische schrijvers de nadruk op het
gevoel. Twee gevoelens spelen een overheersende rol: weltschmerz en sehnsucht. -> het verlangen:
de ideale geliefde, de ideale maatschappij, de ideale vriendschap.
De inspiratie werd uit de middeleeuwen gehaald, hierdoor herleefde het sprookje en de ballade.
De historische en romantische griezelroman kwamen voort uit de gothic novel. In latere gothic
verhalen worden de bovennatuurlijke dingen ontmaskerd, dan spreken we van detective verhaal.
, Literatuurgeschiedenis VWO 5
Romantische schrijvers zijn: Francois Haver Schmidt/Piet Paaltjes en Multatuli
Realisme
De realisten zochten hun onderwerpen niet in de geschiedenis, de mythologie of in hun fantasie,
maar in hen omringende realiteit van alledag. Die ze zo objectief mogelijk trachtten weer te geven.
Fin de Siècle 1880-1900
Het impressionisme en naturalisme komen beide voort uit het realisme.
Het naturalisme
De schrijvers proberen niet alleen de werkelijkheid uit te beelden maar tegelijk te laten zien hoe de
werkelijkheid zo is geworden. De naturalistische werken zijn sterk fatalistisch: het leven wordt
voorgesteld als beheerst door het noodlot. Het leven wordt bepaald door: erfelijke aanleg, milieu
waarin je opgroeit en de tijd waarin men leeft.
Een naturalistische schrijver is Louis Couperus. Hij is een schrijver van realitisch-naturalistische
romans (Eline Vere, de boeken der kleine zielen, van oude mensen, de dingen die voorbijgaan). Ook
van sprookjesromans (Psyche) en klassieke romans.
Het impressionisme
De kunstenaar probeert niet langer de werkelijkheid objectief uit te beelden maar zijn indruk
(impressie) er van.
De beweging van tachtig De allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie
Een echte Nederlandse stroming. Een groep jongemannen heeft genoeg van de vaderlandslievende
en moraliserende poëzie van de dominee-dichters. Zij willen hun gevoel tot uitdrukking brengen. Ze
wenden zich volledig af van het maatschappelijke gebeuren en stellen zich individualistisch op. Hun
uitgangspunt is de waarneembare werkelijkheid
Het naturalisme en impressionisme zijn terug te zien in het werk van een groepje schrijvers dat
debuteerde in de jaren 80, vandaar de naam. Ze zetten zich af tegen voorgangers.
Het werk werd moeilijk geplaatst (hiervan was de gids het belangrijkste), in 1885 oprichting van de
nieuwe gids. Het was een cultureel tijdschrift. In de redactie zaten schrijvers, een jurist en een
politicus.
Ze hadden 2 hoofdprincipes:
- Vorm en inhoud dienen één te zijn. Dus een bepaalde inhoud (wat je schrijft) brengt ook een
bepaalde vorm met zich mee (hoe je het schrijft).
- Kunst is niet het uiten van gemeenplaatsen, van dingen die iedereen vindt. (individualisme)
Frederik van Eeden: romanschrijver, dichter en sociaal hervormer: zijn belangrijkste boeken zijn De
kleine Johannes waarin de ontwikkeling van een kind naar volwassene wordt uitgebeeld, en de
naturalistische roman Van de koele meren des doods, over een morfineverslaafde jonge vrouw.
Herman Gorter: Dichter en politicus, schrijver van Mei, een lang dichtwerk over de zwerftocht van
het meisje Mei. Een symbool voor de lente. En de bundel Verzen. Later schreef hij socialistische
poëzie.
