Historische context: Verlichting 1650-1900
Welke ideeën ontstonden tijdens de verlichting over een meer rechtvaardige
samenleving (1650-1789)
Tijdvak 6:
Ka 23: Het streven van vorsten naar absolute macht
Ka 26: De wetenschappelijke revolutie
Tijdvak 7:
ka 27: rationeel optimisme en een ‘ denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de
samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen
ka 28: voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur een
eigentijdse verlichte vorm te geven (verlicht absolutisme)
1. Wetenschappelijke Revolutie
17e eeuw: wetenschappelijke revolutie -> periode van groot aantal uitvindingen en ontdekkingen als
gevolg van systematische beoefening van onderzoek.
Kenmerken: observeren, experimenteren en redeneren. , Grote veranderingen in het leven van veel
mensen, Verzet van de kerk en aanvankelijk ook de overheid en sommige bevolkingsgroepen
Oorzaken voor de wetenschappelijke revolutie:
Ontdekkingsreizen -> toename van de kennis van de wereld
Ambachtelijke technieken -> meer controle over de natuur en behoefte aan precieze
metingen
Humanistische tekstanalyse -> verder gaan op Griekse en Romeinse kennis
2 andere belangrijke oorzaken
Rationalisme van Descartes = nieuwe kennis door gebruik van rede -> toename van logisch
redeneren
Empirisme van (John) Locke = nieuwe kennis opdoen door waarneming en ervaring ->
toename van observeren en experimenteren
2. Nieuwe inzichten
Wetenschappelijke revolutie leidt tot nieuwe inzichten en ontdekkingen.
Vb. Natuurwetten van Newton (1. Traagheid, 2. Actie is reactie, 3. Kracht verandert snelheid en 4.
Zwaartekracht)
In de natuur gebeuren dingen volgens wetmatigheden.
Nieuwe inzichten en ontdekkingen zijn in strijd met de ideeën en het wereldbeeld van de kerk ->
discussies over de positie van de kerk in de maatschappij -> het geloof wordt steeds meer een
individuele zaak
(niet de aarde maar de zon is het middelpunt -> kerk zei dat het anders was altijd)
Mensen moeten zelf kunnen kiezen wat ze willen geloven. De overheid mag het geloof niet
afdwingen en ketters vervolgen.
, Historische context: Verlichting 1650-1900
3. verlicht denken
Verlichting = stroming van geleerden die menen dat alles met behulp van het verstand kan worden
verklaard. Dat zal bijdragen aan de vooruitgang van de samenleving.
3 belangrijke onderliggende principes:
Groot vertrouwen in rationeel denken
De wetenschappelijke manier van onderzoek van gebruikt worden voor alle terreinen van de
samenleving
Door de verlichting is grote maatschappelijke vooruitgang mogelijk
Verlichting zorgt voor grote veranderingen in het denken over de samenleving.
zijn tradities, religieuze praktijken en bestaande gezagsverhoudingen wel redelijk?
Samenleving gebaseerd op erfelijke rechten en plichten of religieuze ideeën(traditie en bijgeloof) ->
samenleving gebaseerd op rede (verlichter wilde van dat naar dit)
Verlichte denker Rousseau
ideale opvoeding voor kinderen is harmonie met de natuur en zonder straffen.
Het onderwijs moet er zijn voor alle kinderen. Zij moeten vrij zijn om zelf te oordelen.
Verlichte ideeën worden verspreid via:
Brieven, boeken (Encyclopédie), salonbijeenkomsten
Nieuwe ideeën en maatschappijkritiek leiden tot optimisme en geloof in maatschappelijke voortgang
Men twijfelt of het menselijk verstand alles kan verklaren
4. Het sociaal contract
Waar ligt de soevereiniteit?
Het traditionele idee: de soevereiniteit ligt bij de vorst -> Droit divin: goddelijk recht om als
(absoluut) vorst te regeren. Een opstand tegen de vorst is dus een opstand tegen god.
Locke en Rousseau gaan uit van de natuurrechten en het idee van het sociaal contract.
Sociaal contract = een contract tussen vorst en burgers of tussen burgers onderling (denk aan
grondwet) doel: voorkomen van oorlogen tussen vorst en burgers of tussen burgers onderling.
Om chaos te voorkomen -> Burgers dragen bepaalde taken over aan de overheid (rechtspraak en
bescherming bijv.) -> de overheid beschermt de rechten van burgers via wetgeving
John Locke over het sociaal contract:
Volk heeft in alle vrijheid besloten een samenleving te vormen
Er is geen contract waarin staat dat de vorst over het volk mag heersen. De soevereiniteit ligt
bij het volk
Burgers waren elkaars gelijken en behielden hun vrijheid: sociaal contract.
Vorst moet het volk beschermen en zorgen voor bescherming van hun natuurrechten:
vrijheid, leven en bezit
Een slechte vorst mag afgezet worden door het volk
Welke ideeën ontstonden tijdens de verlichting over een meer rechtvaardige
samenleving (1650-1789)
Tijdvak 6:
Ka 23: Het streven van vorsten naar absolute macht
Ka 26: De wetenschappelijke revolutie
Tijdvak 7:
ka 27: rationeel optimisme en een ‘ denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de
samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen
ka 28: voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur een
eigentijdse verlichte vorm te geven (verlicht absolutisme)
1. Wetenschappelijke Revolutie
17e eeuw: wetenschappelijke revolutie -> periode van groot aantal uitvindingen en ontdekkingen als
gevolg van systematische beoefening van onderzoek.
Kenmerken: observeren, experimenteren en redeneren. , Grote veranderingen in het leven van veel
mensen, Verzet van de kerk en aanvankelijk ook de overheid en sommige bevolkingsgroepen
Oorzaken voor de wetenschappelijke revolutie:
Ontdekkingsreizen -> toename van de kennis van de wereld
Ambachtelijke technieken -> meer controle over de natuur en behoefte aan precieze
metingen
Humanistische tekstanalyse -> verder gaan op Griekse en Romeinse kennis
2 andere belangrijke oorzaken
Rationalisme van Descartes = nieuwe kennis door gebruik van rede -> toename van logisch
redeneren
Empirisme van (John) Locke = nieuwe kennis opdoen door waarneming en ervaring ->
toename van observeren en experimenteren
2. Nieuwe inzichten
Wetenschappelijke revolutie leidt tot nieuwe inzichten en ontdekkingen.
Vb. Natuurwetten van Newton (1. Traagheid, 2. Actie is reactie, 3. Kracht verandert snelheid en 4.
Zwaartekracht)
In de natuur gebeuren dingen volgens wetmatigheden.
Nieuwe inzichten en ontdekkingen zijn in strijd met de ideeën en het wereldbeeld van de kerk ->
discussies over de positie van de kerk in de maatschappij -> het geloof wordt steeds meer een
individuele zaak
(niet de aarde maar de zon is het middelpunt -> kerk zei dat het anders was altijd)
Mensen moeten zelf kunnen kiezen wat ze willen geloven. De overheid mag het geloof niet
afdwingen en ketters vervolgen.
, Historische context: Verlichting 1650-1900
3. verlicht denken
Verlichting = stroming van geleerden die menen dat alles met behulp van het verstand kan worden
verklaard. Dat zal bijdragen aan de vooruitgang van de samenleving.
3 belangrijke onderliggende principes:
Groot vertrouwen in rationeel denken
De wetenschappelijke manier van onderzoek van gebruikt worden voor alle terreinen van de
samenleving
Door de verlichting is grote maatschappelijke vooruitgang mogelijk
Verlichting zorgt voor grote veranderingen in het denken over de samenleving.
zijn tradities, religieuze praktijken en bestaande gezagsverhoudingen wel redelijk?
Samenleving gebaseerd op erfelijke rechten en plichten of religieuze ideeën(traditie en bijgeloof) ->
samenleving gebaseerd op rede (verlichter wilde van dat naar dit)
Verlichte denker Rousseau
ideale opvoeding voor kinderen is harmonie met de natuur en zonder straffen.
Het onderwijs moet er zijn voor alle kinderen. Zij moeten vrij zijn om zelf te oordelen.
Verlichte ideeën worden verspreid via:
Brieven, boeken (Encyclopédie), salonbijeenkomsten
Nieuwe ideeën en maatschappijkritiek leiden tot optimisme en geloof in maatschappelijke voortgang
Men twijfelt of het menselijk verstand alles kan verklaren
4. Het sociaal contract
Waar ligt de soevereiniteit?
Het traditionele idee: de soevereiniteit ligt bij de vorst -> Droit divin: goddelijk recht om als
(absoluut) vorst te regeren. Een opstand tegen de vorst is dus een opstand tegen god.
Locke en Rousseau gaan uit van de natuurrechten en het idee van het sociaal contract.
Sociaal contract = een contract tussen vorst en burgers of tussen burgers onderling (denk aan
grondwet) doel: voorkomen van oorlogen tussen vorst en burgers of tussen burgers onderling.
Om chaos te voorkomen -> Burgers dragen bepaalde taken over aan de overheid (rechtspraak en
bescherming bijv.) -> de overheid beschermt de rechten van burgers via wetgeving
John Locke over het sociaal contract:
Volk heeft in alle vrijheid besloten een samenleving te vormen
Er is geen contract waarin staat dat de vorst over het volk mag heersen. De soevereiniteit ligt
bij het volk
Burgers waren elkaars gelijken en behielden hun vrijheid: sociaal contract.
Vorst moet het volk beschermen en zorgen voor bescherming van hun natuurrechten:
vrijheid, leven en bezit
Een slechte vorst mag afgezet worden door het volk
