Inhoud
LES 1: WAT IS SOCIALE PSYCHOLOGIE?..................................................................................................4
LES 2: METHODEN VAN HET SOCIAAL PSYCHOLOGISCH ONDERZOEK....................................................4
Observatie..........................................................................................................................................4
Zelfbeschrijvingen...............................................................................................................................4
Les 3: macht en onmacht.......................................................................................................................7
Definitie..............................................................................................................................................7
Operant of instrumenteel leren..........................................................................................................7
Macht en gender..............................................................................................................................10
Onmacht...........................................................................................................................................10
Metingen van macht.........................................................................................................................10
Power poses.....................................................................................................................................11
LES 4: SOCIALE INVLOED DEEL 1...........................................................................................................12
Sociale facilitatie en inhibitie............................................................................................................12
Sociale inhibitie.............................................................................................................................12
Sociale facilitatie...........................................................................................................................12
Asch en de meerderheidsinvloed.....................................................................................................16
Asch..............................................................................................................................................16
Moscovici......................................................................................................................................19
LES 5: SOCIALE INVLOED DEEL 2...........................................................................................................21
Milgram studies................................................................................................................................21
Achtergrond..................................................................................................................................21
Basisparadigma en vooronderzoeken...........................................................................................22
De officiële Milgramstudies..........................................................................................................23
De verdwenen Milgram studies....................................................................................................26
Andere ethische vragen................................................................................................................26
Theoretische verklaringen............................................................................................................28
LES 6: attitudes.....................................................................................................................................30
Wat zijn attitudes.............................................................................................................................30
Metingen van attitudes....................................................................................................................30
Zelfbeschrijvingen.........................................................................................................................30
Indirecte metingen.......................................................................................................................31
De vorming van attitudes.................................................................................................................32
Conditionering (= evaluatief leren)...............................................................................................32
Mere exposure/ contactconditionering........................................................................................33
1
, Verklaring? Processing-fluency.....................................................................................................36
Waarheidseffect...........................................................................................................................37
Cognitieve dissonantietheorie..........................................................................................................37
Festinger.......................................................................................................................................38
LES 7: stereotypes................................................................................................................................41
Wat zijn stereotypes.........................................................................................................................41
De vorming van stereotypes.............................................................................................................42
Categorisering...............................................................................................................................42
Opbouwen van een gunstig zelfbeeld...........................................................................................42
Het in stand houden van de status quo............................................................................................42
Metingen van stereotypes................................................................................................................43
Gevolgen...........................................................................................................................................44
De verwerking van informatie over personen..............................................................................44
Hoe we mensen beoordelen.........................................................................................................46
Overt gedrag.................................................................................................................................47
Waarom ze zichzelf in stand houden................................................................................................49
Confirmatorische zoekstrategie....................................................................................................49
Ilusoire correlaties........................................................................................................................49
Zelfstereotypering........................................................................................................................50
Zelfvervullende voorspelling.........................................................................................................50
Stereotyp gedrag belonen............................................................................................................51
Hoe kunnen we ze veranderen?.......................................................................................................53
LES 8: Agressie......................................................................................................................................54
Wat is agressie..................................................................................................................................54
Hoe valt agressie te bestuderen.......................................................................................................55
Hotsauce methode.......................................................................................................................55
Competitie....................................................................................................................................55
Beoordeling prestatie...................................................................................................................55
Theoretische visies en kritieken........................................................................................................58
De Freudiaanse visie op agressie..................................................................................................58
De frustratie-agressie hypothese..................................................................................................60
Provocatie en agressie..................................................................................................................61
Agressie, macht en onmacht........................................................................................................64
Het ‘General Aggression Model’ = G.A.M.....................................................................................67
LES 9: Altruïstisch gedrag......................................................................................................................71
Wat is altruïstisch gedrag en hoe meten we het?.............................................................................71
2
, Type metingen:.............................................................................................................................71
Onderzoek over perceptie van altruïsme.........................................................................................71
Waarom helpen mensen..................................................................................................................73
Instrumentele conditionering.......................................................................................................73
Model van Darley & Latané over helpen in acute nood................................................................74
General Learning Model...............................................................................................................78
Altruïsme als het uitoefenen van macht.......................................................................................79
LES 10: Sociale vergelijking...................................................................................................................80
Theorie van sociale vergelijking ~ Festinger.....................................................................................80
Bedenkingen en toetsing theorie.....................................................................................................81
Bedenking.....................................................................................................................................81
Toetsing........................................................................................................................................81
3
, LES 1: WAT IS SOCIALE PSYCHOLOGIE?
= wetenschappelijke studie van invloed van anderen op individueel gedrag en gedachtes, gevoelens
en gedragingen en gedrag van individuen met, tegen en voor elkaar
Gedrag= overt en covert
vooral “normaal” gedrag (soms problematisch gevonden)
Wetenschappelijk:
- beschrijven, voorspellen, verklaren en toepassen
- kennis opgebouwd volgens methodologische spelregels
- traditioneel nadruk op experiment
- onderzoek bij mens en dier
- empirische cirkel: 1 studie levert weinig kennis
LES 2: METHODEN VAN HET SOCIAAL PSYCHOLOGISCH
ONDERZOEK
Observatie
- van overt of archiefmateriaal
- +: * ecologische validiteit gegarandeerd=de mate waarin het onderzoek conclusies toelaat
over het ‘natuurlijk voorkomende gedrag van mensen zoals in ‘het echte leven’
* ethische en praktisch
- -: * interessante gedrag is zeldzaam => onderzoek duurt lang
* niet alle gewenste vergelijkingen mogelijk: varianten gedrag ontbreken
* Niet altijd (ideale) meting alle concepten
* gevoelig voor bias wie observeert: je gaat andere mensen ons eigen negatief gedrag
aanschrijven, dat van anderen aan interne factoren, bij positief gedrag is dit omgekeerd
= Actor-Observator bias
* geen causale conclusies mogelijk: alleen correlationele verbanden mog. Observaties zijn
maar in 1 demensie tegelijk
Schijncorrelaties zijn mogelijk, geen manier om relatie met zekerheid vast te stellen
Zelfbeschrijvingen
- kan over elk gedrag of mechanisme (ook covert)
- na zorgvuldig ontwerp heb je dataverzameling die weinig arbeisintensief is en eenvoudig
te doen
voorwaarden valide beschrijving:
1. Ondervraagde moet gedrag of reden waarom hij het gedrag vertoond kunnen beschrijven
- Retrospectieve vragen, en de ondervraagde zich het gedrag/ de context/ factoren die
invloed hadden niet goed kan herinneren
- Vragen gedragingen betreffen waar ondervraagde zich niet van bewust was
2. Ondervraagde moet de gelegenheid krijgen om dat gedrag te beschrijven
- Vraagstelling onvoldoende ruimte biedt om eigen gedrag/factoren die een rol hebben
gespeeld te beschrijven
4
LES 1: WAT IS SOCIALE PSYCHOLOGIE?..................................................................................................4
LES 2: METHODEN VAN HET SOCIAAL PSYCHOLOGISCH ONDERZOEK....................................................4
Observatie..........................................................................................................................................4
Zelfbeschrijvingen...............................................................................................................................4
Les 3: macht en onmacht.......................................................................................................................7
Definitie..............................................................................................................................................7
Operant of instrumenteel leren..........................................................................................................7
Macht en gender..............................................................................................................................10
Onmacht...........................................................................................................................................10
Metingen van macht.........................................................................................................................10
Power poses.....................................................................................................................................11
LES 4: SOCIALE INVLOED DEEL 1...........................................................................................................12
Sociale facilitatie en inhibitie............................................................................................................12
Sociale inhibitie.............................................................................................................................12
Sociale facilitatie...........................................................................................................................12
Asch en de meerderheidsinvloed.....................................................................................................16
Asch..............................................................................................................................................16
Moscovici......................................................................................................................................19
LES 5: SOCIALE INVLOED DEEL 2...........................................................................................................21
Milgram studies................................................................................................................................21
Achtergrond..................................................................................................................................21
Basisparadigma en vooronderzoeken...........................................................................................22
De officiële Milgramstudies..........................................................................................................23
De verdwenen Milgram studies....................................................................................................26
Andere ethische vragen................................................................................................................26
Theoretische verklaringen............................................................................................................28
LES 6: attitudes.....................................................................................................................................30
Wat zijn attitudes.............................................................................................................................30
Metingen van attitudes....................................................................................................................30
Zelfbeschrijvingen.........................................................................................................................30
Indirecte metingen.......................................................................................................................31
De vorming van attitudes.................................................................................................................32
Conditionering (= evaluatief leren)...............................................................................................32
Mere exposure/ contactconditionering........................................................................................33
1
, Verklaring? Processing-fluency.....................................................................................................36
Waarheidseffect...........................................................................................................................37
Cognitieve dissonantietheorie..........................................................................................................37
Festinger.......................................................................................................................................38
LES 7: stereotypes................................................................................................................................41
Wat zijn stereotypes.........................................................................................................................41
De vorming van stereotypes.............................................................................................................42
Categorisering...............................................................................................................................42
Opbouwen van een gunstig zelfbeeld...........................................................................................42
Het in stand houden van de status quo............................................................................................42
Metingen van stereotypes................................................................................................................43
Gevolgen...........................................................................................................................................44
De verwerking van informatie over personen..............................................................................44
Hoe we mensen beoordelen.........................................................................................................46
Overt gedrag.................................................................................................................................47
Waarom ze zichzelf in stand houden................................................................................................49
Confirmatorische zoekstrategie....................................................................................................49
Ilusoire correlaties........................................................................................................................49
Zelfstereotypering........................................................................................................................50
Zelfvervullende voorspelling.........................................................................................................50
Stereotyp gedrag belonen............................................................................................................51
Hoe kunnen we ze veranderen?.......................................................................................................53
LES 8: Agressie......................................................................................................................................54
Wat is agressie..................................................................................................................................54
Hoe valt agressie te bestuderen.......................................................................................................55
Hotsauce methode.......................................................................................................................55
Competitie....................................................................................................................................55
Beoordeling prestatie...................................................................................................................55
Theoretische visies en kritieken........................................................................................................58
De Freudiaanse visie op agressie..................................................................................................58
De frustratie-agressie hypothese..................................................................................................60
Provocatie en agressie..................................................................................................................61
Agressie, macht en onmacht........................................................................................................64
Het ‘General Aggression Model’ = G.A.M.....................................................................................67
LES 9: Altruïstisch gedrag......................................................................................................................71
Wat is altruïstisch gedrag en hoe meten we het?.............................................................................71
2
, Type metingen:.............................................................................................................................71
Onderzoek over perceptie van altruïsme.........................................................................................71
Waarom helpen mensen..................................................................................................................73
Instrumentele conditionering.......................................................................................................73
Model van Darley & Latané over helpen in acute nood................................................................74
General Learning Model...............................................................................................................78
Altruïsme als het uitoefenen van macht.......................................................................................79
LES 10: Sociale vergelijking...................................................................................................................80
Theorie van sociale vergelijking ~ Festinger.....................................................................................80
Bedenkingen en toetsing theorie.....................................................................................................81
Bedenking.....................................................................................................................................81
Toetsing........................................................................................................................................81
3
, LES 1: WAT IS SOCIALE PSYCHOLOGIE?
= wetenschappelijke studie van invloed van anderen op individueel gedrag en gedachtes, gevoelens
en gedragingen en gedrag van individuen met, tegen en voor elkaar
Gedrag= overt en covert
vooral “normaal” gedrag (soms problematisch gevonden)
Wetenschappelijk:
- beschrijven, voorspellen, verklaren en toepassen
- kennis opgebouwd volgens methodologische spelregels
- traditioneel nadruk op experiment
- onderzoek bij mens en dier
- empirische cirkel: 1 studie levert weinig kennis
LES 2: METHODEN VAN HET SOCIAAL PSYCHOLOGISCH
ONDERZOEK
Observatie
- van overt of archiefmateriaal
- +: * ecologische validiteit gegarandeerd=de mate waarin het onderzoek conclusies toelaat
over het ‘natuurlijk voorkomende gedrag van mensen zoals in ‘het echte leven’
* ethische en praktisch
- -: * interessante gedrag is zeldzaam => onderzoek duurt lang
* niet alle gewenste vergelijkingen mogelijk: varianten gedrag ontbreken
* Niet altijd (ideale) meting alle concepten
* gevoelig voor bias wie observeert: je gaat andere mensen ons eigen negatief gedrag
aanschrijven, dat van anderen aan interne factoren, bij positief gedrag is dit omgekeerd
= Actor-Observator bias
* geen causale conclusies mogelijk: alleen correlationele verbanden mog. Observaties zijn
maar in 1 demensie tegelijk
Schijncorrelaties zijn mogelijk, geen manier om relatie met zekerheid vast te stellen
Zelfbeschrijvingen
- kan over elk gedrag of mechanisme (ook covert)
- na zorgvuldig ontwerp heb je dataverzameling die weinig arbeisintensief is en eenvoudig
te doen
voorwaarden valide beschrijving:
1. Ondervraagde moet gedrag of reden waarom hij het gedrag vertoond kunnen beschrijven
- Retrospectieve vragen, en de ondervraagde zich het gedrag/ de context/ factoren die
invloed hadden niet goed kan herinneren
- Vragen gedragingen betreffen waar ondervraagde zich niet van bewust was
2. Ondervraagde moet de gelegenheid krijgen om dat gedrag te beschrijven
- Vraagstelling onvoldoende ruimte biedt om eigen gedrag/factoren die een rol hebben
gespeeld te beschrijven
4
