Ontwikkeling van Persoonlijke relaties
IndyJacobs
Ontwikkeling van Persoonlijke relaties
Opmerking vooraf
• Alle kopjes zijn blauw gekleurd.
• Alle deelkopjes zijn lichtblauw gekleurd.
• Alle begrippen zijn felblauw.
• Alle belangrijke namen zijn rood.
• Alle kernwoorden zijn onderstreept.
• Alle aandachtspunten waar je even op moet letten zijn felroze gekleurd: Let op.
• De Engelse vertaling is schuingedrukt.
• Alle afbeeldingen komen uit de slides van Ontwikkeling van Persoonlijke relaties
2021-2022, tenzij anders vermeldt.
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ..................................................................................................... 1
Hoorcollege 1 Introductie & Vroege sociale relaties .................................................... 3
Het begin van sociale relaties ............................................................................... 3
Dyadische peer relaties ....................................................................................... 3
Onderliggende vaardigheden ................................................................................ 5
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................. 6
Hoorcollege 2 Sociale netwerken gedurende de levensloop ......................................... 7
Grootte van het sociale netwerk gedurende de levensloop ....................................... 7
Ties .................................................................................................................. 7
SST- Experiment ................................................................................................ 8
Meta-analyse ....................................................................................................10
Sterke punten in relaties van oudere volwassenen vs. jongere volwassenen .............14
Kwetsbaarheden van oudere vs. jongere volwassenen ...........................................15
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................16
Hoorcollege 3 Hoe ouders (en de rest) het sociaal leven van kinderen beïnvloeden .......17
Traditionele benadering van onderzoek naar opvoeding ..........................................17
Opvoeding volgens de Self-Determination Theorie (SDT) ........................................21
Voorbij de ouder-kind dyade ...............................................................................23
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................26
Hoorcollege 4 Familierelaties na de kindertijd ...........................................................27
De ouder-kind relatie in de adolescentie ...............................................................27
Intergenerationele Transmissie ...........................................................................30
Latere ouder-kind relaties ...................................................................................35
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................38
Hoorcollege 5 Vriendschap over de levensloop .........................................................39
1
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Ontwikkeling van Persoonlijke relaties
IndyJacobs
Vriendschap over de gehele levensloop ................................................................39
Ontwikkeling van individuele vriendschappen ........................................................45
Vriendschap Onderzoek ......................................................................................49
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................51
Hoorcollege 6 Eenzaamheid over de levensloop ........................................................51
Kenmerken van eenzaamheid .............................................................................51
Prevalentie of eenzaamheid ................................................................................53
Oorzaken en gevolgen ........................................................................................54
Eenzaamheid preventie en interventie ..................................................................57
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................59
Hoorcollege 7 Negatieve peer relaties .....................................................................60
Negatieve peer-relaties in vogelvlucht ..................................................................60
Pesten over de levensloop ..................................................................................65
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................69
Hoorcollege 8 Veranderingen in peer relaties in de vroege volwassenheid ....................70
Ontluikende volwassenheid (emerging adulthood) als een levensfase .......................70
In een notendop: Veranderingen in peer relaties in de vroege volwassenheid ............73
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................74
Hoorcollege 9 Sociale status, selectie en invloed .......................................................75
Sociale status ...................................................................................................75
Selectie en invloed ............................................................................................78
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................83
Hoorcollege 10 Romantische relaties over de levensloop ............................................83
Romantische relaties ..........................................................................................83
Breakups & Scheiding ........................................................................................90
Romantische relaties & Welzijn ............................................................................92
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................93
Hoorcollege 11 Online peer relaties .........................................................................94
Uitdagingen in onderzoek naar online sociale relaties .............................................94
Gevaren van sociale media .................................................................................95
Andere risico’s ..................................................................................................97
Individuele verschillen ...................................................................................... 100
Voorbeeld tentamenvragen ............................................................................... 103
Hoorcollege 12 Sociale relaties en gezondheid over de levensloop ............................ 104
Sociale Stress: Hoe reageert ons lichaam op sociale stress? .................................. 105
Sociale steun .................................................................................................. 113
Gezondheidsgedrag ......................................................................................... 116
Voorbeeld tentamenvragen ............................................................................... 117
2
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Ontwikkeling van Persoonlijke relaties
IndyJacobs
Hoorcollege 1 Introductie & Vroege sociale relaties
Het begin van sociale relaties
Zijn pasgeborenen sociaal?
Klassieke theorieën:
• Baby's zijn niet in staat tot echte sociale interactie.
• Latere relaties zijn afgeleid van relaties met primaire verzorgers.
• Peers beginnen later in de ontwikkeling ertoe te doen.
Moderne theorieën:
• Kinderen zijn biologisch gebouwd om naast primaire zorgverleners aandacht aan
anderen te schenken. Bv. altruïsme dat is niet alleen gericht op eigen groep maar
ook de groep daarbuiten.
• Het hele sociale systeem beïnvloedt een kind. De focus op anderen is er al heel
vroeg.
• Vroege relaties met leeftijdsgenoten kunnen ook belangrijk zijn voor ontwikkeling.
Focus op anderen
Scrambled faces paradigm (gehusselde gezichten): 4 soorten planken, 2 gezichten,
andere een soort van gezicht en eentje zonder iets. Plankje bewegen op en neer over het
hoofd van de baby en kijken wat ze doen met de ogen en of ze het volgen met hun hoofd.
Zowel hoofdbeweging als voor oogbeweging is er de meeste aandacht voor het plankje
met het gezicht erop, daarna wat lijkt op een gezicht, daarna de scrambled en het minste
voor de lege.
Dyadische peer relaties
Contingentie
• Contingente reacties: Reacties die voortbouwen op wat de andere persoon heeft
gedaan, zijn bewuste reacties. Bv. ik kies ervoor op jou te reageren door jou na te
doen of door op dezelfde manier te spelen als jij.
• Begint al na 6 maanden.
• Voorbeeld: dyadische verschillen bij aanraking. Raken bv. eerst hun schouder aan
en dan de voet. Of in dezelfde volgorde speelgoed aanraken.
Prosociaal gedrag (Eisenberg &Mussen, 1989)
: Vrijwillige acties die bedoeld zijn om een ander individu of een groep individuen te
helpen of ten goede te komen.
3
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Ontwikkeling van Persoonlijke relaties
IndyJacobs
Reacties op angst (Sgi & Hoffman, 1976) (Lamb & Zakhireh, 1997)
• Poging om in te grijpen voor een slachtoffer, om de situatie te veranderen of de
distress te verminderen.
• Pasgeborenen: huilen als reactie op het huilen van anderen.
• 8 M.O.: reageren met: Kijken > Affect > Fysieke reactie > Eigen angst. Dit werd
onderzocht door baby’s in een driehoek te zetten, dan wachten tot eentje begint
te huilen en dan kijken hoe de andere baby’s reageren (Liddle, Bradley & McGarth,
2015).
• 2 Y.O.:
o Individuele verschillen beginnen → https://youtu.be/X8yg4YO3CFI
o Probleem oplossen, agressie, amusement.
Delen (Brownell et al., 2013)
• 12 M.O. Affiliatief delen: Delen met het doel om samen te gaan spelen.
o Focus van niet-delen: Sommige zijn vooral op zichzelf gericht en anderen
weigeren om te spelen.
• 18 M.O. Delen als gevraagd: Begrip van eigenaarschap. Bv. het verschil tussen dit
is een jas en dit is mama’s jas. Op het moment dat ze deze ontwikkeling, dit
begrip hebben dan gaan ze meer delen, hier is een sterke correlatie van 0.7
tussen. Op het moment dat het gevraagd wordt dan wordt er gedeeld.
• 24 M.O. (het is niet zo dat als een kind op deze leeftijd niet deelt dat er meteen
iets mis mee is):
o Kinderen delen spontaan en beginnen onderling te delen.
o Relatie met gevoeligheid voor angst van anderen (distress).
o Maar: niet-delen komt ook heel vaak voor.
• 48+ M.O.: Delen neemt nog meer toe en wordt een standaard onderdeel voor het
spelen, is gerelateerd aan ToM = Theory of Mind: Vermogen om ideeën (theorieën)
te vormen over de mentale wereld van jezelf en die van anderen en gedrag te
kunnen uitleggen in mentale termen (intenties, verlangens, verwachtingen).
Samenwerken (Brownell et al., 2013; Brownell, Ramani, & Zerwas, 2006)
• 1 Y.O. kan al samenwerken. Gaat echt om de beurt nemen, dingen herhalen etc.
• 2+ Y.O.: complexere samenwerking, voorbeeld →
Tegelijkertijd of omste beurt aan de hendel trekken. Hierin zie je de acties. Bv. “1 2 trek”.
Op moment van trekken beweegt de pop. Kinderen die meer bezig zijn met wat doet de
ander zijn beter in dit soort taakjes. Kinderen die verder ontwikkeld zijn in hun taal zijn
beter in het samenwerken.
• Voorbeeld -> Samenwerking versus competitie: als er beperkte bronnen zijn
moeten kinderen een keuze maken of ze gaan samenwerken of concurreren. Bv.
er is 1 trein dan gaan samenwerken of 1 mag maar met de trein spelen. Hier
ontstaan al geslachtsverschillen.
Conflict (Caplan et al., 1991; Hay et al., 2011; Hay & Ross, 1982)
• Conflict is functioneel!
4
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
IndyJacobs
Ontwikkeling van Persoonlijke relaties
Opmerking vooraf
• Alle kopjes zijn blauw gekleurd.
• Alle deelkopjes zijn lichtblauw gekleurd.
• Alle begrippen zijn felblauw.
• Alle belangrijke namen zijn rood.
• Alle kernwoorden zijn onderstreept.
• Alle aandachtspunten waar je even op moet letten zijn felroze gekleurd: Let op.
• De Engelse vertaling is schuingedrukt.
• Alle afbeeldingen komen uit de slides van Ontwikkeling van Persoonlijke relaties
2021-2022, tenzij anders vermeldt.
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ..................................................................................................... 1
Hoorcollege 1 Introductie & Vroege sociale relaties .................................................... 3
Het begin van sociale relaties ............................................................................... 3
Dyadische peer relaties ....................................................................................... 3
Onderliggende vaardigheden ................................................................................ 5
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................. 6
Hoorcollege 2 Sociale netwerken gedurende de levensloop ......................................... 7
Grootte van het sociale netwerk gedurende de levensloop ....................................... 7
Ties .................................................................................................................. 7
SST- Experiment ................................................................................................ 8
Meta-analyse ....................................................................................................10
Sterke punten in relaties van oudere volwassenen vs. jongere volwassenen .............14
Kwetsbaarheden van oudere vs. jongere volwassenen ...........................................15
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................16
Hoorcollege 3 Hoe ouders (en de rest) het sociaal leven van kinderen beïnvloeden .......17
Traditionele benadering van onderzoek naar opvoeding ..........................................17
Opvoeding volgens de Self-Determination Theorie (SDT) ........................................21
Voorbij de ouder-kind dyade ...............................................................................23
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................26
Hoorcollege 4 Familierelaties na de kindertijd ...........................................................27
De ouder-kind relatie in de adolescentie ...............................................................27
Intergenerationele Transmissie ...........................................................................30
Latere ouder-kind relaties ...................................................................................35
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................38
Hoorcollege 5 Vriendschap over de levensloop .........................................................39
1
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Ontwikkeling van Persoonlijke relaties
IndyJacobs
Vriendschap over de gehele levensloop ................................................................39
Ontwikkeling van individuele vriendschappen ........................................................45
Vriendschap Onderzoek ......................................................................................49
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................51
Hoorcollege 6 Eenzaamheid over de levensloop ........................................................51
Kenmerken van eenzaamheid .............................................................................51
Prevalentie of eenzaamheid ................................................................................53
Oorzaken en gevolgen ........................................................................................54
Eenzaamheid preventie en interventie ..................................................................57
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................59
Hoorcollege 7 Negatieve peer relaties .....................................................................60
Negatieve peer-relaties in vogelvlucht ..................................................................60
Pesten over de levensloop ..................................................................................65
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................69
Hoorcollege 8 Veranderingen in peer relaties in de vroege volwassenheid ....................70
Ontluikende volwassenheid (emerging adulthood) als een levensfase .......................70
In een notendop: Veranderingen in peer relaties in de vroege volwassenheid ............73
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................74
Hoorcollege 9 Sociale status, selectie en invloed .......................................................75
Sociale status ...................................................................................................75
Selectie en invloed ............................................................................................78
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................83
Hoorcollege 10 Romantische relaties over de levensloop ............................................83
Romantische relaties ..........................................................................................83
Breakups & Scheiding ........................................................................................90
Romantische relaties & Welzijn ............................................................................92
Voorbeeld tentamenvragen .................................................................................93
Hoorcollege 11 Online peer relaties .........................................................................94
Uitdagingen in onderzoek naar online sociale relaties .............................................94
Gevaren van sociale media .................................................................................95
Andere risico’s ..................................................................................................97
Individuele verschillen ...................................................................................... 100
Voorbeeld tentamenvragen ............................................................................... 103
Hoorcollege 12 Sociale relaties en gezondheid over de levensloop ............................ 104
Sociale Stress: Hoe reageert ons lichaam op sociale stress? .................................. 105
Sociale steun .................................................................................................. 113
Gezondheidsgedrag ......................................................................................... 116
Voorbeeld tentamenvragen ............................................................................... 117
2
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Ontwikkeling van Persoonlijke relaties
IndyJacobs
Hoorcollege 1 Introductie & Vroege sociale relaties
Het begin van sociale relaties
Zijn pasgeborenen sociaal?
Klassieke theorieën:
• Baby's zijn niet in staat tot echte sociale interactie.
• Latere relaties zijn afgeleid van relaties met primaire verzorgers.
• Peers beginnen later in de ontwikkeling ertoe te doen.
Moderne theorieën:
• Kinderen zijn biologisch gebouwd om naast primaire zorgverleners aandacht aan
anderen te schenken. Bv. altruïsme dat is niet alleen gericht op eigen groep maar
ook de groep daarbuiten.
• Het hele sociale systeem beïnvloedt een kind. De focus op anderen is er al heel
vroeg.
• Vroege relaties met leeftijdsgenoten kunnen ook belangrijk zijn voor ontwikkeling.
Focus op anderen
Scrambled faces paradigm (gehusselde gezichten): 4 soorten planken, 2 gezichten,
andere een soort van gezicht en eentje zonder iets. Plankje bewegen op en neer over het
hoofd van de baby en kijken wat ze doen met de ogen en of ze het volgen met hun hoofd.
Zowel hoofdbeweging als voor oogbeweging is er de meeste aandacht voor het plankje
met het gezicht erop, daarna wat lijkt op een gezicht, daarna de scrambled en het minste
voor de lege.
Dyadische peer relaties
Contingentie
• Contingente reacties: Reacties die voortbouwen op wat de andere persoon heeft
gedaan, zijn bewuste reacties. Bv. ik kies ervoor op jou te reageren door jou na te
doen of door op dezelfde manier te spelen als jij.
• Begint al na 6 maanden.
• Voorbeeld: dyadische verschillen bij aanraking. Raken bv. eerst hun schouder aan
en dan de voet. Of in dezelfde volgorde speelgoed aanraken.
Prosociaal gedrag (Eisenberg &Mussen, 1989)
: Vrijwillige acties die bedoeld zijn om een ander individu of een groep individuen te
helpen of ten goede te komen.
3
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Ontwikkeling van Persoonlijke relaties
IndyJacobs
Reacties op angst (Sgi & Hoffman, 1976) (Lamb & Zakhireh, 1997)
• Poging om in te grijpen voor een slachtoffer, om de situatie te veranderen of de
distress te verminderen.
• Pasgeborenen: huilen als reactie op het huilen van anderen.
• 8 M.O.: reageren met: Kijken > Affect > Fysieke reactie > Eigen angst. Dit werd
onderzocht door baby’s in een driehoek te zetten, dan wachten tot eentje begint
te huilen en dan kijken hoe de andere baby’s reageren (Liddle, Bradley & McGarth,
2015).
• 2 Y.O.:
o Individuele verschillen beginnen → https://youtu.be/X8yg4YO3CFI
o Probleem oplossen, agressie, amusement.
Delen (Brownell et al., 2013)
• 12 M.O. Affiliatief delen: Delen met het doel om samen te gaan spelen.
o Focus van niet-delen: Sommige zijn vooral op zichzelf gericht en anderen
weigeren om te spelen.
• 18 M.O. Delen als gevraagd: Begrip van eigenaarschap. Bv. het verschil tussen dit
is een jas en dit is mama’s jas. Op het moment dat ze deze ontwikkeling, dit
begrip hebben dan gaan ze meer delen, hier is een sterke correlatie van 0.7
tussen. Op het moment dat het gevraagd wordt dan wordt er gedeeld.
• 24 M.O. (het is niet zo dat als een kind op deze leeftijd niet deelt dat er meteen
iets mis mee is):
o Kinderen delen spontaan en beginnen onderling te delen.
o Relatie met gevoeligheid voor angst van anderen (distress).
o Maar: niet-delen komt ook heel vaak voor.
• 48+ M.O.: Delen neemt nog meer toe en wordt een standaard onderdeel voor het
spelen, is gerelateerd aan ToM = Theory of Mind: Vermogen om ideeën (theorieën)
te vormen over de mentale wereld van jezelf en die van anderen en gedrag te
kunnen uitleggen in mentale termen (intenties, verlangens, verwachtingen).
Samenwerken (Brownell et al., 2013; Brownell, Ramani, & Zerwas, 2006)
• 1 Y.O. kan al samenwerken. Gaat echt om de beurt nemen, dingen herhalen etc.
• 2+ Y.O.: complexere samenwerking, voorbeeld →
Tegelijkertijd of omste beurt aan de hendel trekken. Hierin zie je de acties. Bv. “1 2 trek”.
Op moment van trekken beweegt de pop. Kinderen die meer bezig zijn met wat doet de
ander zijn beter in dit soort taakjes. Kinderen die verder ontwikkeld zijn in hun taal zijn
beter in het samenwerken.
• Voorbeeld -> Samenwerking versus competitie: als er beperkte bronnen zijn
moeten kinderen een keuze maken of ze gaan samenwerken of concurreren. Bv.
er is 1 trein dan gaan samenwerken of 1 mag maar met de trein spelen. Hier
ontstaan al geslachtsverschillen.
Conflict (Caplan et al., 1991; Hay et al., 2011; Hay & Ross, 1982)
• Conflict is functioneel!
4
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
