Maatschappijleer samenvatting
Hoofdstuk 2
5A1
Paragraaf 1: Vrijheid of veiligheid?
Geweldsmonopolie = alleenrecht van de overheid op het legitiem gebruik van geweld
Politie heeft verschillende taken:
- handhavingstaak
- opsporingstaak
- aanhouden (arresteren) → iemand is verdacht als er een redelijk vermoeden van schuld
bestaat dat iemand de wet heeft overtreden
Rechtsstaat:
- De overheid oefent macht en gezag uit over een bepaald volk in een bepaald gebied.
- Hier is de staat gebonden aan het recht: het geheel van geldende rechtsregels = bevatten
rechten en plichten van burgers. Deze worden gemaakt door de wetgevende macht voor de
hele samenleving, dus ze tellen voor iedereen.
- Rechtsregels bevatten ook de bevoegdheden van de overheidsinstanties. Zij moeten zich ook
houden aan de wet bij het uitvoeren van hun taken.
- Rechtsregels zijn nodig om conflicten te voorkomen en de orde in de samenleving te
handhaven
Filosoof Hobbes:
- zonder hogere macht denken mensen alleen nog maar aan hun eigen belang → oorlog van
allen tegen allen. Alleen een sterke hogere macht zou een onderlinge strijd tussen mensen
kunnen voorkomen.
- sociaal contract = burgers staan individuele vrijheden af aan een soeverein (hoogste macht)
en krijgen hiervoor orde en veiligheid in de samenleving voor terug.
Om machtsmisbruik te voorkomen gelden voor bevoegdheden (zoals de politie bij criminaliteit)
strenge regels en zijn er extra controle mechanismen.
- Officier van justitie: geeft toestemming om bepaalde opsporingsmechanismen te gebruiken
en geeft bij de opsporingstaak de leiding aan de politie.
→ Alle officieren bij elkaar is het Openbaar Ministerie (OM).
- politie moet rekening houden met privacywetgeving en kunnen inschatten hoeveel geweld
etc. gebruikt mag worden van de wet.
Politiestaten = staten waarin de politie een groot aantal bevoegdheden heeft zonder verantwoording
te hoeven afleggen → geen rechtsstaten
Rechtsstaat:
- De aanwezigheid van grondrechten: beperken macht overheid
- Het legaliteitsbeginsel: beschermt burgers tegen (te veel macht) van de overheid:
- alles wat de overheid doet, moet gebaseerd zijn op de wet.
- ook kan je alleen gestraft worden van iets waarvan op dat moment in de wet staat
dat het strafbaar is. Wanneer een nieuwe wet komt kan je niet van een oude gestraft
worden.
- Machtenscheiding: de trias politica, de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht zijn
in balans.
, - Een onafhankelijke rechtspraak. Rechters moeten volgens het recht handelen en zich niet
laten beïnvloeden door andere machten. Ook moeten ze onpartijdig zijn
Rechtsbescherming = burgers worden door de overheid beschermd tegen willekeur en
machtsmisbruik van de overheid.
Rechtshandhaving: de overheid handhaaft de geldende rechtsregels.
Soorten recht:
- Burgerlijk recht/civiel recht: conflicten tussen burgers of rechtspersonen onderling
- Bestuursrecht: conflicten tussen burgers/rechtspersonen en de overheid.
- Strafrecht: als iemand verdacht wordt van een strafbaar feit.
Wat weegt zwaarder: rechtsbescherming of rechtshandhaving. Mag de overheid inbreuk maken op
individuele vrijheden ten behoeve van de veiligheid, of niet?
Paragraaf 2: Grondrechten: beperken of niet?
Etnisch profileren = een vorm van discriminatie die wettelijk verboden is.
Preventief fouilleren = de politie mag mensen die (nog) niet verdacht zijn aan hun kleding
onderzoeken, alleen als het van de officier van justitie mag en in een door de burgemeester
aangewezen veiligheidsrisicogebied.
Selectief preventief fouilleren = bepaalde bevolkingsgroepen worden wel en andere groepen niet
gefouilleerd → rechtvaardig?
In Nederland geldt een identificatieplicht, iedereen boven de 14 moet zich kunnen identificeren, als
de politie een goede reden heeft → zomaar fouilleren en naar een identificatiebewijs vragen mag
niet
Burgers hebben klassieke grondrechten = mensenrechten / fundamentele rechten:
- Gelijkheidsrechten = discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke
gezondheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook is niet toegestaan → iedereen gelijk
- Politieke rechten = actief kiesrecht (stemmen) en passief kiesrecht (verkiesbaar stellen)
- Vrijheidsrechten = vrijheid van godsdienst, -meningsuiting,- het recht op vereniging en het
recht op vergadering en betoging.
Je kan dit allemaal terugvinden in het Burgerlijk wetboek (BW) en het Wetboek van Strafrecht
(WvSr).
Sociale grondrechten = de overheid heeft een inspanningsverplichting = ze moet zorg besteden aan
onderwijs, huisvesting, volksgezondheid en bestaanszekerheid. Als burger kan je deze rechten niet
afdwingen.
Censuurverbod = je hoeft aan niemand vooraf toestemming te vragen voordat je iets zegt of
publiceert. Maar hierin staat ook dat het openbaren van gedachten of gevoelens ‘behoudens ieders
verantwoordelijkheid voor de wet’ moet gebeuren → erg onduidelijk waar de grens ligt. Waar eindigt
de vrijheid van meningsuiting en waar begint de verantwoordelijkheid voor de wet? Rechter oordeelt
of bepaalde mening wel of niet geuit mag worden.
Wetten kunnen botsen → bvb. privacywet en censuur
Hoofdstuk 2
5A1
Paragraaf 1: Vrijheid of veiligheid?
Geweldsmonopolie = alleenrecht van de overheid op het legitiem gebruik van geweld
Politie heeft verschillende taken:
- handhavingstaak
- opsporingstaak
- aanhouden (arresteren) → iemand is verdacht als er een redelijk vermoeden van schuld
bestaat dat iemand de wet heeft overtreden
Rechtsstaat:
- De overheid oefent macht en gezag uit over een bepaald volk in een bepaald gebied.
- Hier is de staat gebonden aan het recht: het geheel van geldende rechtsregels = bevatten
rechten en plichten van burgers. Deze worden gemaakt door de wetgevende macht voor de
hele samenleving, dus ze tellen voor iedereen.
- Rechtsregels bevatten ook de bevoegdheden van de overheidsinstanties. Zij moeten zich ook
houden aan de wet bij het uitvoeren van hun taken.
- Rechtsregels zijn nodig om conflicten te voorkomen en de orde in de samenleving te
handhaven
Filosoof Hobbes:
- zonder hogere macht denken mensen alleen nog maar aan hun eigen belang → oorlog van
allen tegen allen. Alleen een sterke hogere macht zou een onderlinge strijd tussen mensen
kunnen voorkomen.
- sociaal contract = burgers staan individuele vrijheden af aan een soeverein (hoogste macht)
en krijgen hiervoor orde en veiligheid in de samenleving voor terug.
Om machtsmisbruik te voorkomen gelden voor bevoegdheden (zoals de politie bij criminaliteit)
strenge regels en zijn er extra controle mechanismen.
- Officier van justitie: geeft toestemming om bepaalde opsporingsmechanismen te gebruiken
en geeft bij de opsporingstaak de leiding aan de politie.
→ Alle officieren bij elkaar is het Openbaar Ministerie (OM).
- politie moet rekening houden met privacywetgeving en kunnen inschatten hoeveel geweld
etc. gebruikt mag worden van de wet.
Politiestaten = staten waarin de politie een groot aantal bevoegdheden heeft zonder verantwoording
te hoeven afleggen → geen rechtsstaten
Rechtsstaat:
- De aanwezigheid van grondrechten: beperken macht overheid
- Het legaliteitsbeginsel: beschermt burgers tegen (te veel macht) van de overheid:
- alles wat de overheid doet, moet gebaseerd zijn op de wet.
- ook kan je alleen gestraft worden van iets waarvan op dat moment in de wet staat
dat het strafbaar is. Wanneer een nieuwe wet komt kan je niet van een oude gestraft
worden.
- Machtenscheiding: de trias politica, de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht zijn
in balans.
, - Een onafhankelijke rechtspraak. Rechters moeten volgens het recht handelen en zich niet
laten beïnvloeden door andere machten. Ook moeten ze onpartijdig zijn
Rechtsbescherming = burgers worden door de overheid beschermd tegen willekeur en
machtsmisbruik van de overheid.
Rechtshandhaving: de overheid handhaaft de geldende rechtsregels.
Soorten recht:
- Burgerlijk recht/civiel recht: conflicten tussen burgers of rechtspersonen onderling
- Bestuursrecht: conflicten tussen burgers/rechtspersonen en de overheid.
- Strafrecht: als iemand verdacht wordt van een strafbaar feit.
Wat weegt zwaarder: rechtsbescherming of rechtshandhaving. Mag de overheid inbreuk maken op
individuele vrijheden ten behoeve van de veiligheid, of niet?
Paragraaf 2: Grondrechten: beperken of niet?
Etnisch profileren = een vorm van discriminatie die wettelijk verboden is.
Preventief fouilleren = de politie mag mensen die (nog) niet verdacht zijn aan hun kleding
onderzoeken, alleen als het van de officier van justitie mag en in een door de burgemeester
aangewezen veiligheidsrisicogebied.
Selectief preventief fouilleren = bepaalde bevolkingsgroepen worden wel en andere groepen niet
gefouilleerd → rechtvaardig?
In Nederland geldt een identificatieplicht, iedereen boven de 14 moet zich kunnen identificeren, als
de politie een goede reden heeft → zomaar fouilleren en naar een identificatiebewijs vragen mag
niet
Burgers hebben klassieke grondrechten = mensenrechten / fundamentele rechten:
- Gelijkheidsrechten = discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke
gezondheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook is niet toegestaan → iedereen gelijk
- Politieke rechten = actief kiesrecht (stemmen) en passief kiesrecht (verkiesbaar stellen)
- Vrijheidsrechten = vrijheid van godsdienst, -meningsuiting,- het recht op vereniging en het
recht op vergadering en betoging.
Je kan dit allemaal terugvinden in het Burgerlijk wetboek (BW) en het Wetboek van Strafrecht
(WvSr).
Sociale grondrechten = de overheid heeft een inspanningsverplichting = ze moet zorg besteden aan
onderwijs, huisvesting, volksgezondheid en bestaanszekerheid. Als burger kan je deze rechten niet
afdwingen.
Censuurverbod = je hoeft aan niemand vooraf toestemming te vragen voordat je iets zegt of
publiceert. Maar hierin staat ook dat het openbaren van gedachten of gevoelens ‘behoudens ieders
verantwoordelijkheid voor de wet’ moet gebeuren → erg onduidelijk waar de grens ligt. Waar eindigt
de vrijheid van meningsuiting en waar begint de verantwoordelijkheid voor de wet? Rechter oordeelt
of bepaalde mening wel of niet geuit mag worden.
Wetten kunnen botsen → bvb. privacywet en censuur
