Psychologie cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind 0-12 jaar
Hoofdstuk 14 en 15 en 17 van psychologie for nurses
Hoofdstuk 1 leerboek kinderverpleegkunde
Ontwikkelingslijnen
- Lichamelijke ontwikkeling
- Cognitieve ontwikkeling
- Taalontwikkeling
- Sociaal-emotionele ontwikkeling
- Ontwikkeling van het zelf
- Morele ontwikkeling
Leerdoel; normale cognitieve ontwikkeling van een kind 0-12 jaar herkennen + beschrijven en
normale sociaal-emotionele ontwikkeling van een kind 0-12 jaar beschrijven + herkennen
Ontwikkelingsfase
1. Baby (0-1,5 jaar)
Lichamelijke ontwikkeling
De groei die het mens in het eerste levensjaar meemaakt wordt nooit meer herhaald. Per week
neemt het gewicht met 150 gram toe en groeit het een halve centimeter. De omvang van de
borstkas neem toe, waardoor er een verschuiving is in hartslag, ademhalingsfrequentie en de
bloeddruk. De samenstelling van het bloed verandert. Het maagdarmstelsel is nog niet volgroeid.
De eerste tanden komen ongeveer door bij de 6e/7e maand. Het skelet wordt harder. De mature-
theorie beschrijft dat bij de geboorte het zenuwstelsel nog niet voltooid is. Eerst grijpt het kind
reflexmatig. Het gehoor heeft een belangrijke functie bij de ontwikkeling van taal (zie tabel 1).
Baby’s kunnen smaken onderscheiden. Ze kunnen goed ruiken.
Vitale functies Geboorte 6 maanden 12 maanden
Ademhalingsfrequentie p/m 30-50 25-40 25-30
Hartslagfrequentie p/m 120-140 100-130 100-120
Bloeddruk mmHg 70/50 90/60 95/60
1
,Sociaal-emotionele ontwikkeling
Door een liefdevol contact krijgt de baby een eerste besef van de mensen om zich heen. Door het
reageren op de baby ontstaat interactie tussen ouders en kind. Hierdoor ontwikkelt
hechtingsgedrag.
Hechting
De hechting tussen het kind en de verzorger. Het gaat om de duurzame relatie tussen het kind en
één of meer opvoeders. Het ontwikkelt zich door
- Sensitiviteit: de mate waarin de moeder vanuit het perspectief van een kind kan denken.
- Responsiviteit: mate waarin moeder bij behoefte van een kind kan aansluiten.
o Oogcontact
o Lachen
o Praten
o Gezamenlijke plezier
o Knuffelen
Hechting is belangrijk omdat het helpt bij het ontwikkelen van het zelfvertrouwen en de
veerkracht, en het helpt om de emoties te reguleren. Kinderen die meer zelfvertrouwen hebben
weten dat ze kunnen rekenen op de steun van de primaire opvoeders. Kinderen kunnen zich
daardoor ook hechten aan anderen en leren ze anderen te vertrouwen.
Hechtingfases
- Voorhechting (0-3 maanden)
Bij jongen baby’s zie je dat ze voorkeur hebben voor mensen niet naar dingen. Het kind
herkent de stem van de ouder en begint reflexmatig te lachen als ze een gezicht zien.
2
, - Beginnende voorkeur (3-7 maanden)
Het kind ontwikkelt een beginnende voorkeur. Het kind begint te herkennen. Het kind
maakt nog geen onderscheidt tussen figuren.
- Sterke voorkeur en scheidingsangst (7-12 maanden)
er ontstaat een sterkere voorkeur. Het kind kan onderscheid maken tussen mensen. Er
ontstaat een angst voor onbekenden (scheidingsangst).
- Afnemende scheidingsangst (12-48 maanden)
De scheidingsangst neemt af. Er blijft voorkeur voor de eerste verzorger (vaak de
moeder). Het kind gaan ook aan andere mensen hun voorkeur geven bijv. leiders van de
kinderopvang.
Gehechtheidrelatie
Mary Ainsworth heeft een theorie bedacht waarin onderscheid wordt gemaakt in vier
hechtingslijnen. De vier verschillende stijlen kunnen worden verdeeld in de georganiseerde
hechtingsstijl en de ongeorganiseerde hechtingstijl.
- Veilige hechting à er bestaat een evenwicht bij het kind tussen nabijheid zoeken met de
ouder en exploratie.
- Vermijdende hechting à er is een minimaal contact tussen ouder en kind. Het kind
vermijdt het contact met de ouder, omdat hij geleerd heeft dat de ouders hem
structureel afwijzen, verwaarlozen of niet reageren.
- Ambivalente hechting à er is maximaal contact tussen de ouder en zijn kind. Het kind
blijft dicht bij zin ouder omdat hij onzeker is over hoe en of de ouder reageert. De ouder
stemt zijn gedrag vaak niet af op zijn kinderen, maar op zijn eigen behoeften.
- Gedesorganiseerde hechting à een kind voelt zich machteloos in het contact met zijn
ouder en heeft geleerd dat het contact met zijn ouder onvoorspelbaar is en bij vlagen
zeer beangstigend en zelf gevaarlijk. Dee vorm van hechting is sterk gerelateerd aan
ongunstige omstandigheden waarin het kind opgroeit en aan de ontwikkeling van
psychopathologie. Deze kinderen hebben geen coping strategie om met separatie van de
ouder om te gaan.
Cognitieve ontwikkeling
Dit ontwikkelt zich vanuit reflexen. Na de rijping van de hersenen gaan de handelingen onder
bewustzijn en verdwijnen reflexen. De zuigeling ontwikkelt zijn eigen gedrag en karakter. Er zijn drie
typen gedrag te onderscheiden.
I. Drukke, beweeglijke zuigeling die continu in de weer is. De motorische ontwikkeling verloopt
snel en gaat meestal vroeg staan en lopen.
II. Slaperige, langzaam reagerende zuigeling is vaak goedlachs en vriendelijk, tenzij hij geen eten
krijgt. Door veel eten en weinig beweging is dit een stevig kindje. Ontwikkelingen verlopen
langzamer.
III. Prikkelgevoelige zuigeling staat open voor indrukken. Kind hoort en ziet alles maar kan ervan
schrikken. Het is snel afgeleid. Spanningen en emoties voelt het goed aan en raakt gauw van
de kook. De lichaamsbouw is lang en smal met een groot hoofd.
Cognitieve ontwikkeling; Piaget.
Piaget is een ontwikkelingspsycholoog. Hij observeerde schoolkinderen. Hij maakte een indeling naar
wat het kind cognitief kan. Hij ging ervan uit dat kinderen leren door uit bestaande schema’s, nieuwe
schema’s te vormen. Met schema bedoelt hij; het gedrag wat optreedt bij het aandienen van een
bepaalde stimulus.
3
, Bijv. zuigen als melk wordt aangeboden. Bij het eerste schema leren kinderen een zuigreflex bij melk.
In een later stadium krijgen kinderen vast voedsel aangeboden. Kinderen moeten bij vast voedsel niet
meer zuigen maar kauwen, hierbij leren ze dus een nieuw schema; kauwen.
- Assimilatie: nieuwe ervaringen interpreteren vanuit bestaande schema’s. Het schema dat
je al hebt gebruiken in een andere situatie.
- Accommodatie: aanpassen aan omgeving à verandering schema’s. Een nieuw schema
gebruiken voor het eten.
Equilibrium; nieuwe informatie past in oude schema.
Disequilibirum; nieuwe informatie past niet in oude schema.
Stadia van cognitieve ontwikkeling volgens Piaget
- Sensomotorische fase (0-2 jaar)
Het kind handelt vooral op basis van zintuigelijk indrukken. Het kind leert
objectpermanentie; een kind snapt niet dat dingen ook bestaan als ze niet in het
gezichtsveld zijn. Het symbolische spel ontwikkel (doen alsof), de taal ontwikkelt en het
kind begint zich te herkennen in de spiegel.
- Pre operationele fase (2-7 jaar)
Het taalgebruik ontwikkelt nog verder. Het kind gaat vooral uit van wat hij ziet, maar past
nog geen logische principes toe. Wat kenmerkend is voor deze fase
o Egocentrisme: het kind gaat vooral uit van zijn eigen beleving.
o Animisme; het idee dat levenloze dingen wel als levend gezien wordt door een
kind. Kinderen hebben nog last van
o Conserveren; kinderen denken dat in een lang glas limonade meer zit dan in een
breed glas limonade, terwijl er evenveel inzit omdat het glas groter lijkt. Ze zien
niet dat er eigenlijk geen verschil in zit.
o Ordenen; het kind kan wel ordenen maar nog geen verbanden trekken.
- Concreet operationele fase (7-11 jaar)
Het kind kan al beter logisch nadenken. Het egocentrisme neemt af. Het kind leert om
het perspectief van een ander in te nemen. Het kind leert een droom en realiteit te
onderscheiden. Het lange termijn geheugen ontwikkelt zich zodat ze dingen beter
kunnen onthouden.
- Formeel operationele fase (11 en ouder)
Kinderen kunnen logisch redeneren zonder voorwerpen. Kinderen kunnen hypotheses
maken. Dit ontwikkelt zich verder.
Kritiek op Piaget
De ontwikkeling gaat niet zo stapsgewijs als het gezegd wordt. Bij ieder kind is de ontwikkeling
anders. Bij sommige kinderen zitten in een ander stadium dan hun leeftijd is. Op vroege leeftijd
kunnen kinderen zich ook al in anderen inleven.
4
Hoofdstuk 14 en 15 en 17 van psychologie for nurses
Hoofdstuk 1 leerboek kinderverpleegkunde
Ontwikkelingslijnen
- Lichamelijke ontwikkeling
- Cognitieve ontwikkeling
- Taalontwikkeling
- Sociaal-emotionele ontwikkeling
- Ontwikkeling van het zelf
- Morele ontwikkeling
Leerdoel; normale cognitieve ontwikkeling van een kind 0-12 jaar herkennen + beschrijven en
normale sociaal-emotionele ontwikkeling van een kind 0-12 jaar beschrijven + herkennen
Ontwikkelingsfase
1. Baby (0-1,5 jaar)
Lichamelijke ontwikkeling
De groei die het mens in het eerste levensjaar meemaakt wordt nooit meer herhaald. Per week
neemt het gewicht met 150 gram toe en groeit het een halve centimeter. De omvang van de
borstkas neem toe, waardoor er een verschuiving is in hartslag, ademhalingsfrequentie en de
bloeddruk. De samenstelling van het bloed verandert. Het maagdarmstelsel is nog niet volgroeid.
De eerste tanden komen ongeveer door bij de 6e/7e maand. Het skelet wordt harder. De mature-
theorie beschrijft dat bij de geboorte het zenuwstelsel nog niet voltooid is. Eerst grijpt het kind
reflexmatig. Het gehoor heeft een belangrijke functie bij de ontwikkeling van taal (zie tabel 1).
Baby’s kunnen smaken onderscheiden. Ze kunnen goed ruiken.
Vitale functies Geboorte 6 maanden 12 maanden
Ademhalingsfrequentie p/m 30-50 25-40 25-30
Hartslagfrequentie p/m 120-140 100-130 100-120
Bloeddruk mmHg 70/50 90/60 95/60
1
,Sociaal-emotionele ontwikkeling
Door een liefdevol contact krijgt de baby een eerste besef van de mensen om zich heen. Door het
reageren op de baby ontstaat interactie tussen ouders en kind. Hierdoor ontwikkelt
hechtingsgedrag.
Hechting
De hechting tussen het kind en de verzorger. Het gaat om de duurzame relatie tussen het kind en
één of meer opvoeders. Het ontwikkelt zich door
- Sensitiviteit: de mate waarin de moeder vanuit het perspectief van een kind kan denken.
- Responsiviteit: mate waarin moeder bij behoefte van een kind kan aansluiten.
o Oogcontact
o Lachen
o Praten
o Gezamenlijke plezier
o Knuffelen
Hechting is belangrijk omdat het helpt bij het ontwikkelen van het zelfvertrouwen en de
veerkracht, en het helpt om de emoties te reguleren. Kinderen die meer zelfvertrouwen hebben
weten dat ze kunnen rekenen op de steun van de primaire opvoeders. Kinderen kunnen zich
daardoor ook hechten aan anderen en leren ze anderen te vertrouwen.
Hechtingfases
- Voorhechting (0-3 maanden)
Bij jongen baby’s zie je dat ze voorkeur hebben voor mensen niet naar dingen. Het kind
herkent de stem van de ouder en begint reflexmatig te lachen als ze een gezicht zien.
2
, - Beginnende voorkeur (3-7 maanden)
Het kind ontwikkelt een beginnende voorkeur. Het kind begint te herkennen. Het kind
maakt nog geen onderscheidt tussen figuren.
- Sterke voorkeur en scheidingsangst (7-12 maanden)
er ontstaat een sterkere voorkeur. Het kind kan onderscheid maken tussen mensen. Er
ontstaat een angst voor onbekenden (scheidingsangst).
- Afnemende scheidingsangst (12-48 maanden)
De scheidingsangst neemt af. Er blijft voorkeur voor de eerste verzorger (vaak de
moeder). Het kind gaan ook aan andere mensen hun voorkeur geven bijv. leiders van de
kinderopvang.
Gehechtheidrelatie
Mary Ainsworth heeft een theorie bedacht waarin onderscheid wordt gemaakt in vier
hechtingslijnen. De vier verschillende stijlen kunnen worden verdeeld in de georganiseerde
hechtingsstijl en de ongeorganiseerde hechtingstijl.
- Veilige hechting à er bestaat een evenwicht bij het kind tussen nabijheid zoeken met de
ouder en exploratie.
- Vermijdende hechting à er is een minimaal contact tussen ouder en kind. Het kind
vermijdt het contact met de ouder, omdat hij geleerd heeft dat de ouders hem
structureel afwijzen, verwaarlozen of niet reageren.
- Ambivalente hechting à er is maximaal contact tussen de ouder en zijn kind. Het kind
blijft dicht bij zin ouder omdat hij onzeker is over hoe en of de ouder reageert. De ouder
stemt zijn gedrag vaak niet af op zijn kinderen, maar op zijn eigen behoeften.
- Gedesorganiseerde hechting à een kind voelt zich machteloos in het contact met zijn
ouder en heeft geleerd dat het contact met zijn ouder onvoorspelbaar is en bij vlagen
zeer beangstigend en zelf gevaarlijk. Dee vorm van hechting is sterk gerelateerd aan
ongunstige omstandigheden waarin het kind opgroeit en aan de ontwikkeling van
psychopathologie. Deze kinderen hebben geen coping strategie om met separatie van de
ouder om te gaan.
Cognitieve ontwikkeling
Dit ontwikkelt zich vanuit reflexen. Na de rijping van de hersenen gaan de handelingen onder
bewustzijn en verdwijnen reflexen. De zuigeling ontwikkelt zijn eigen gedrag en karakter. Er zijn drie
typen gedrag te onderscheiden.
I. Drukke, beweeglijke zuigeling die continu in de weer is. De motorische ontwikkeling verloopt
snel en gaat meestal vroeg staan en lopen.
II. Slaperige, langzaam reagerende zuigeling is vaak goedlachs en vriendelijk, tenzij hij geen eten
krijgt. Door veel eten en weinig beweging is dit een stevig kindje. Ontwikkelingen verlopen
langzamer.
III. Prikkelgevoelige zuigeling staat open voor indrukken. Kind hoort en ziet alles maar kan ervan
schrikken. Het is snel afgeleid. Spanningen en emoties voelt het goed aan en raakt gauw van
de kook. De lichaamsbouw is lang en smal met een groot hoofd.
Cognitieve ontwikkeling; Piaget.
Piaget is een ontwikkelingspsycholoog. Hij observeerde schoolkinderen. Hij maakte een indeling naar
wat het kind cognitief kan. Hij ging ervan uit dat kinderen leren door uit bestaande schema’s, nieuwe
schema’s te vormen. Met schema bedoelt hij; het gedrag wat optreedt bij het aandienen van een
bepaalde stimulus.
3
, Bijv. zuigen als melk wordt aangeboden. Bij het eerste schema leren kinderen een zuigreflex bij melk.
In een later stadium krijgen kinderen vast voedsel aangeboden. Kinderen moeten bij vast voedsel niet
meer zuigen maar kauwen, hierbij leren ze dus een nieuw schema; kauwen.
- Assimilatie: nieuwe ervaringen interpreteren vanuit bestaande schema’s. Het schema dat
je al hebt gebruiken in een andere situatie.
- Accommodatie: aanpassen aan omgeving à verandering schema’s. Een nieuw schema
gebruiken voor het eten.
Equilibrium; nieuwe informatie past in oude schema.
Disequilibirum; nieuwe informatie past niet in oude schema.
Stadia van cognitieve ontwikkeling volgens Piaget
- Sensomotorische fase (0-2 jaar)
Het kind handelt vooral op basis van zintuigelijk indrukken. Het kind leert
objectpermanentie; een kind snapt niet dat dingen ook bestaan als ze niet in het
gezichtsveld zijn. Het symbolische spel ontwikkel (doen alsof), de taal ontwikkelt en het
kind begint zich te herkennen in de spiegel.
- Pre operationele fase (2-7 jaar)
Het taalgebruik ontwikkelt nog verder. Het kind gaat vooral uit van wat hij ziet, maar past
nog geen logische principes toe. Wat kenmerkend is voor deze fase
o Egocentrisme: het kind gaat vooral uit van zijn eigen beleving.
o Animisme; het idee dat levenloze dingen wel als levend gezien wordt door een
kind. Kinderen hebben nog last van
o Conserveren; kinderen denken dat in een lang glas limonade meer zit dan in een
breed glas limonade, terwijl er evenveel inzit omdat het glas groter lijkt. Ze zien
niet dat er eigenlijk geen verschil in zit.
o Ordenen; het kind kan wel ordenen maar nog geen verbanden trekken.
- Concreet operationele fase (7-11 jaar)
Het kind kan al beter logisch nadenken. Het egocentrisme neemt af. Het kind leert om
het perspectief van een ander in te nemen. Het kind leert een droom en realiteit te
onderscheiden. Het lange termijn geheugen ontwikkelt zich zodat ze dingen beter
kunnen onthouden.
- Formeel operationele fase (11 en ouder)
Kinderen kunnen logisch redeneren zonder voorwerpen. Kinderen kunnen hypotheses
maken. Dit ontwikkelt zich verder.
Kritiek op Piaget
De ontwikkeling gaat niet zo stapsgewijs als het gezegd wordt. Bij ieder kind is de ontwikkeling
anders. Bij sommige kinderen zitten in een ander stadium dan hun leeftijd is. Op vroege leeftijd
kunnen kinderen zich ook al in anderen inleven.
4
