PSYCHOLOGIE
Hoofdstuk 1: Geschiedenis en onderzoeksmethoden vd psychologie
Inleiding
Psychologie = gedachten, emoties en gedrag van mensen, wetenschap vh gedrag en de mentale
processen, richt zich op het beschrijven, verklaren en voorspellen vh gedrag, gedachten en emoties v
mensen
Waarom is kennis v psychologie belangrijk voor hulpverlener?
1. Handvatten bieden om de situatie ve cliënt te verklaren en hulp te bieden
2. Geeft inzicht in eigen denken, voelen en gedrag, legt uit hoe je een beeld van iemand vormt
Psychologie:
vele specialisaties
wetenschap (onderzoek doen)
geen pseudowetenschap = elke benadering om fenomenen uit de werkelijkheid te verklaren
die geen beroep doet op de wetenschappelijke methode (bv. Astrologie,
toekomstvoorspellingen…)
1.1. De studie psychologie
Zich verplaatsen in een ander belangrijk
1879 begin psy
Kennis w op verschillende manieren toegepast:
o Reclamewereld: mensen aanzetten tot kopen
o Organisaties: juiste mensen selecteren voor een baan en ze gemotiveerd houden
o Onderwijs: lln zo goed mogelijk laten leren, IQ tests om te beoordelen
o Sociaal werk: gedrag v cliënten verklaren interventies ontwikkelen
1.1.1. Het belang van interpretatie
Zie experiment:
2 apen krijgen allebei komkommer als beloning voor dezelfde taak
daarna krijgt ene aap een druif
andere aap weigert de taak nog uit te voeren (boos om oneerlijke behandeling)
ook zo bij mensen:
o experiment waarbij 100 verdeeld wordt
o indien ongelijk verdeeld tss 2 personen (3 euro en andere 97 euro)
o 1ste persoon liever niets dan 3 euro
Objectieve werkelijkheid bepaalt niet altijd wat we doen, ook de interpretatie vd situatie speelt rol
1.1.2. De 3 thema’s vd psychologie
Variant psy: klinische psy = focus op stoornissen en w bekeken hoe emoties, gedachten en
gedrag afwijken v wat normaal is
1
, PSYCHOLOGIE
Oorsprong/grondleggers psy:
o Wilhelm Wundt (Duitsland):
reactietijden/vermogen psychologische onderwerpen voor het
(denken is geen reflex)
eerst aan wetensch onderzoek
o William James (USA):
onderwierpen
praktijktoepassingen
Verschil wetenschappelijke kennis – kennis uit dagelijkse leven:
wetensch heeft grondigere methode
bv: invloed van zwarte/witte naam onder sollicitatiebrief (blanke sollicitant meer succes)
dagelijkse leven: managers denken dat blanke mensen slimmer en gemotiveerder zijn
wetenschap: experiment: gaat onderzoeken of dit echt zo is
1.2. Het begon met filosofie
Begin psychologie: Descartes (17de eeuw)
Ging in tegen (Franse) machtige katholieke kerk
Filosoof
Wat is waarheid?
Systematische twijfel pad naar de waarheid
1.2.1 Niet alles is vrije wil: aangeboren eigenschappen en reflexen
Descartes:
dualisme: mens is combinatie van geest en lichaam
<-> katholieke kerk: ziel bepaalde al ons gedrag en die ziel was goddelijk
volgens Descartes worden sommige handelingen idd door vrije wil bepaald
reflex = automatische handeling die razendsnel plaatsvindt (NIET goddelijke ziel maar
dierlijke ziel bepaalt reflex (vallen en been uitsteken) volgens Descartes)
1.2.2 Een goddelijke ziel in een sterfelijk lichaam
2 thema’s:
1. dualisme
= ieder mens bestaat uit ziel en lichaam en ziel is in staat het lichaam aan te sturen
o sluit aan bij idee v telekinese = met gedachten voorwerpen op afstand besturen
(geen wetenschappelijk bewijs voor)
o MAAR lichaam is vocht, botten en spieren en die kan je met je gedachten laten
bewegen
1.2.3 Aangeboren eigenschappen
2. verschil tussen mens en dier: bestaan vd goddelijke ziel
o hierdoor konden mensen taken uitvoeren die voor dieren niet haalbaar waren zoals
logisch redeneren + alleen mensen hebben vrije wil
o deze kenmerken moeten aangeboren zijn (nature)
1.3 Een blanco blad
John Locke (17de eeuw)
alle kenmerken vd mens zijn door ervaring tot stand gekomen
ieder mens w geboren als blanco blad = tabula rasa
2
, PSYCHOLOGIE
eigenschappen die mensen ontwikkelen ontstaan door interactie met de omgeving
boek: an essay concerning human understanding
beschreef hierin 3 principes:
1. leren dmv associatie
2. leren dmv straffen en belonen
3. leren dmv imiteren
1.3.1 Leren door associatie
= klassieke conditionering
Associatie ook te zien bij gewoontes
o bv gezelligheidsroker heeft enkel behoefte om te roken tijdens uitgaan (associatie:
uitgaan – roken)
o bv in verslavingszorg: succesvol afkicken in kliniek maar in vertrouwde omgeving
terug beginnen
1.3.2 Leren door straffen en belonen
Operant conditioneren mens leert niet alleen van associaties maar ook vh effect dat zijn
gedrag heeft
Straffen en belonen bij het aanleren bij dieren (bv. Koekje geven als die poot geeft
Ook bij kinderen bv. Stickersysteem
Ook bij volwassenen bv. In gevangenis krijgt privilege (mag in tuin gaan wandelen)
1.3.3. Leren door imiteren
Imitatie = modeling = mensen leren ve goed/slecht voorbeeld/rolmodel = sociaal leren
Vindt plaats wanneer het onduidelijk is wat er gedaan moet worden
Of wanneer autoriteit aanwezig is
Bv leren tennissen: hoe houdt leraar zijn racket vast?
Modeling speelt ook rol in hulpverlening
o Hulpverlener als rolmodel (doet gewenste gedrag voor en cliënt kan het imiteren)
Bv moeder met verslaving
o Descartes: aangeboren eigenschappen
o Locke: invloed vd omgeving
Iemand met verslaving heeft powitieve associaties met een middel (bv
alcohol gezelligheid
Positieve effecten be middel (bv ontspannen)
Belang v rolmodellen: als veel mensen in omgeving drugs nemen is het
gebruik ervan normaal
1.3.4. De invloed van Locke
An Essay Concerning Human Understanding
Boodschap vh boek: iedereen kan alles leren, zolang de omgeving daarvoor geschikt is
Nadruk op nurture; flexibiliteit, maakbaarheid vd mens
1.4. Waar komen verschillen tussen mensen vandaan?
Vraag wordt vandaag nog onderzocht
o Intelligentie aangeboren of aangeleerd?
o Psychische stoornissen, depressie (aangeboren of aangeleerd?)
Ouders depressie kans groter voor kind
Nature-nurture discussie (nog steeds actueel)
o Nature = benadrukt belang vh aangeboren eigenschappen vd mens
Descartes
o Nurture = benadrukt belang vd omgeving
3
, PSYCHOLOGIE
Locke
1.4.1. Een blanco blad leert niets: een terugkeer naar nature
Psychologie richt zich op gedrag, gedachten en emoties v personen
Immanuel Kant benadrukt aangeboren eigenschappen (nature)
Om iets te kunnen leren moet een blanco blad bepaalde eigenschappen hebben die het
mogelijk maken om ervaringen te interpreteren
o Metafoor v 2 biljartballen: ene beweegt en botst zo tegen andere waardoor die
beweegt maar is dit zeker?
o Kant ieder mens heeft aangeboren neiging om oorzaak-gevolg relaties te zien
1.4.2. Meer dan één wereld: de objectieve en subjectieve wereld
Volgens Kant bestaat er meer dan 1 wereld
o Objectieve wereld = zaken zoals ze echt zijn, onafhankelijk vd menselijke
waarneming
Interpretatie kan voor 2 mensen verschillend zijn (oma vindt kamer niet te
warm maar jij wel)
Waarnemen via zintuigen
Nadat we objectieve werkelijkheid hebben waargenomen, ontstaat er een
subjectieve wereld
o Subjectieve wereld = verschilt per persoon en is afhankelijk van hoe onze zintuigen
werken
1.4.3. De geboorte van een nieuwe wetenschap
Hermann von Helmholtz
o Hoe kan ervaring rol spelen bij waarneming
o Experiment met proefpersonen: liet hun bril opzetten waarmee ze werkelijkheid
anders zagen en hun ogen en brein wenden hieraan
o werkelijkheid leren waarnemen door ervaring (zodat we onbewust weg vinden in
objectieve wereld)
Gustav Theodor Fechner
o Wanneer zijn mensen in staat om verschil te zien tss 2 voorwerpen
Bv. lijn van 1 en 2 centimeter gemakkelijk
Maar lijn van 181 en 182 cm moeilijk
o Ook met gewichten en volume v geluid
o Gaat om de verhouding tss verschillen
o Onderzocht hoe zintuigen functioneerden en hoe waarneming in wetmatigheden
kon worden beschreven
o Zijn werk doorbraak voor psy
o Toonde aan dat een psychologisch fenomeen (waarnemen v verschillen) objectief
valt te meten en in wiskundige verhoudingen valt te beschrijven
1879: geboortejaar psy als wetensch laboratoria geopend specifiek voor psychologisch
onderzoek
o William James
Boek: principles of psychologie
Vrije wil, bewustzijn, gewoontes, emoties,…
o Wilhelm Wundt
Gedachtenmeter: vroeg zich af of mentale processen in brein tijd kosten
Omgeving waarnemen kost tijd
1.5. Onderzoek en de empirische cyclus
4
Hoofdstuk 1: Geschiedenis en onderzoeksmethoden vd psychologie
Inleiding
Psychologie = gedachten, emoties en gedrag van mensen, wetenschap vh gedrag en de mentale
processen, richt zich op het beschrijven, verklaren en voorspellen vh gedrag, gedachten en emoties v
mensen
Waarom is kennis v psychologie belangrijk voor hulpverlener?
1. Handvatten bieden om de situatie ve cliënt te verklaren en hulp te bieden
2. Geeft inzicht in eigen denken, voelen en gedrag, legt uit hoe je een beeld van iemand vormt
Psychologie:
vele specialisaties
wetenschap (onderzoek doen)
geen pseudowetenschap = elke benadering om fenomenen uit de werkelijkheid te verklaren
die geen beroep doet op de wetenschappelijke methode (bv. Astrologie,
toekomstvoorspellingen…)
1.1. De studie psychologie
Zich verplaatsen in een ander belangrijk
1879 begin psy
Kennis w op verschillende manieren toegepast:
o Reclamewereld: mensen aanzetten tot kopen
o Organisaties: juiste mensen selecteren voor een baan en ze gemotiveerd houden
o Onderwijs: lln zo goed mogelijk laten leren, IQ tests om te beoordelen
o Sociaal werk: gedrag v cliënten verklaren interventies ontwikkelen
1.1.1. Het belang van interpretatie
Zie experiment:
2 apen krijgen allebei komkommer als beloning voor dezelfde taak
daarna krijgt ene aap een druif
andere aap weigert de taak nog uit te voeren (boos om oneerlijke behandeling)
ook zo bij mensen:
o experiment waarbij 100 verdeeld wordt
o indien ongelijk verdeeld tss 2 personen (3 euro en andere 97 euro)
o 1ste persoon liever niets dan 3 euro
Objectieve werkelijkheid bepaalt niet altijd wat we doen, ook de interpretatie vd situatie speelt rol
1.1.2. De 3 thema’s vd psychologie
Variant psy: klinische psy = focus op stoornissen en w bekeken hoe emoties, gedachten en
gedrag afwijken v wat normaal is
1
, PSYCHOLOGIE
Oorsprong/grondleggers psy:
o Wilhelm Wundt (Duitsland):
reactietijden/vermogen psychologische onderwerpen voor het
(denken is geen reflex)
eerst aan wetensch onderzoek
o William James (USA):
onderwierpen
praktijktoepassingen
Verschil wetenschappelijke kennis – kennis uit dagelijkse leven:
wetensch heeft grondigere methode
bv: invloed van zwarte/witte naam onder sollicitatiebrief (blanke sollicitant meer succes)
dagelijkse leven: managers denken dat blanke mensen slimmer en gemotiveerder zijn
wetenschap: experiment: gaat onderzoeken of dit echt zo is
1.2. Het begon met filosofie
Begin psychologie: Descartes (17de eeuw)
Ging in tegen (Franse) machtige katholieke kerk
Filosoof
Wat is waarheid?
Systematische twijfel pad naar de waarheid
1.2.1 Niet alles is vrije wil: aangeboren eigenschappen en reflexen
Descartes:
dualisme: mens is combinatie van geest en lichaam
<-> katholieke kerk: ziel bepaalde al ons gedrag en die ziel was goddelijk
volgens Descartes worden sommige handelingen idd door vrije wil bepaald
reflex = automatische handeling die razendsnel plaatsvindt (NIET goddelijke ziel maar
dierlijke ziel bepaalt reflex (vallen en been uitsteken) volgens Descartes)
1.2.2 Een goddelijke ziel in een sterfelijk lichaam
2 thema’s:
1. dualisme
= ieder mens bestaat uit ziel en lichaam en ziel is in staat het lichaam aan te sturen
o sluit aan bij idee v telekinese = met gedachten voorwerpen op afstand besturen
(geen wetenschappelijk bewijs voor)
o MAAR lichaam is vocht, botten en spieren en die kan je met je gedachten laten
bewegen
1.2.3 Aangeboren eigenschappen
2. verschil tussen mens en dier: bestaan vd goddelijke ziel
o hierdoor konden mensen taken uitvoeren die voor dieren niet haalbaar waren zoals
logisch redeneren + alleen mensen hebben vrije wil
o deze kenmerken moeten aangeboren zijn (nature)
1.3 Een blanco blad
John Locke (17de eeuw)
alle kenmerken vd mens zijn door ervaring tot stand gekomen
ieder mens w geboren als blanco blad = tabula rasa
2
, PSYCHOLOGIE
eigenschappen die mensen ontwikkelen ontstaan door interactie met de omgeving
boek: an essay concerning human understanding
beschreef hierin 3 principes:
1. leren dmv associatie
2. leren dmv straffen en belonen
3. leren dmv imiteren
1.3.1 Leren door associatie
= klassieke conditionering
Associatie ook te zien bij gewoontes
o bv gezelligheidsroker heeft enkel behoefte om te roken tijdens uitgaan (associatie:
uitgaan – roken)
o bv in verslavingszorg: succesvol afkicken in kliniek maar in vertrouwde omgeving
terug beginnen
1.3.2 Leren door straffen en belonen
Operant conditioneren mens leert niet alleen van associaties maar ook vh effect dat zijn
gedrag heeft
Straffen en belonen bij het aanleren bij dieren (bv. Koekje geven als die poot geeft
Ook bij kinderen bv. Stickersysteem
Ook bij volwassenen bv. In gevangenis krijgt privilege (mag in tuin gaan wandelen)
1.3.3. Leren door imiteren
Imitatie = modeling = mensen leren ve goed/slecht voorbeeld/rolmodel = sociaal leren
Vindt plaats wanneer het onduidelijk is wat er gedaan moet worden
Of wanneer autoriteit aanwezig is
Bv leren tennissen: hoe houdt leraar zijn racket vast?
Modeling speelt ook rol in hulpverlening
o Hulpverlener als rolmodel (doet gewenste gedrag voor en cliënt kan het imiteren)
Bv moeder met verslaving
o Descartes: aangeboren eigenschappen
o Locke: invloed vd omgeving
Iemand met verslaving heeft powitieve associaties met een middel (bv
alcohol gezelligheid
Positieve effecten be middel (bv ontspannen)
Belang v rolmodellen: als veel mensen in omgeving drugs nemen is het
gebruik ervan normaal
1.3.4. De invloed van Locke
An Essay Concerning Human Understanding
Boodschap vh boek: iedereen kan alles leren, zolang de omgeving daarvoor geschikt is
Nadruk op nurture; flexibiliteit, maakbaarheid vd mens
1.4. Waar komen verschillen tussen mensen vandaan?
Vraag wordt vandaag nog onderzocht
o Intelligentie aangeboren of aangeleerd?
o Psychische stoornissen, depressie (aangeboren of aangeleerd?)
Ouders depressie kans groter voor kind
Nature-nurture discussie (nog steeds actueel)
o Nature = benadrukt belang vh aangeboren eigenschappen vd mens
Descartes
o Nurture = benadrukt belang vd omgeving
3
, PSYCHOLOGIE
Locke
1.4.1. Een blanco blad leert niets: een terugkeer naar nature
Psychologie richt zich op gedrag, gedachten en emoties v personen
Immanuel Kant benadrukt aangeboren eigenschappen (nature)
Om iets te kunnen leren moet een blanco blad bepaalde eigenschappen hebben die het
mogelijk maken om ervaringen te interpreteren
o Metafoor v 2 biljartballen: ene beweegt en botst zo tegen andere waardoor die
beweegt maar is dit zeker?
o Kant ieder mens heeft aangeboren neiging om oorzaak-gevolg relaties te zien
1.4.2. Meer dan één wereld: de objectieve en subjectieve wereld
Volgens Kant bestaat er meer dan 1 wereld
o Objectieve wereld = zaken zoals ze echt zijn, onafhankelijk vd menselijke
waarneming
Interpretatie kan voor 2 mensen verschillend zijn (oma vindt kamer niet te
warm maar jij wel)
Waarnemen via zintuigen
Nadat we objectieve werkelijkheid hebben waargenomen, ontstaat er een
subjectieve wereld
o Subjectieve wereld = verschilt per persoon en is afhankelijk van hoe onze zintuigen
werken
1.4.3. De geboorte van een nieuwe wetenschap
Hermann von Helmholtz
o Hoe kan ervaring rol spelen bij waarneming
o Experiment met proefpersonen: liet hun bril opzetten waarmee ze werkelijkheid
anders zagen en hun ogen en brein wenden hieraan
o werkelijkheid leren waarnemen door ervaring (zodat we onbewust weg vinden in
objectieve wereld)
Gustav Theodor Fechner
o Wanneer zijn mensen in staat om verschil te zien tss 2 voorwerpen
Bv. lijn van 1 en 2 centimeter gemakkelijk
Maar lijn van 181 en 182 cm moeilijk
o Ook met gewichten en volume v geluid
o Gaat om de verhouding tss verschillen
o Onderzocht hoe zintuigen functioneerden en hoe waarneming in wetmatigheden
kon worden beschreven
o Zijn werk doorbraak voor psy
o Toonde aan dat een psychologisch fenomeen (waarnemen v verschillen) objectief
valt te meten en in wiskundige verhoudingen valt te beschrijven
1879: geboortejaar psy als wetensch laboratoria geopend specifiek voor psychologisch
onderzoek
o William James
Boek: principles of psychologie
Vrije wil, bewustzijn, gewoontes, emoties,…
o Wilhelm Wundt
Gedachtenmeter: vroeg zich af of mentale processen in brein tijd kosten
Omgeving waarnemen kost tijd
1.5. Onderzoek en de empirische cyclus
4
