Week 3: Causaliteit (22 t/m 26 februari)
Hoorcollege 3 Causaliteit
causaliteit is onderdeel van de objectieve zijde van het strafbare feit = de gedraging
= wat is er gebeurt? = bewijsvraag (ziet op vraag 1 art. 350 Sv -> geen causaal
verband —> vrijspraak)
causaliteit is voorwaarde voor strafbaarheid bij:
• alle materieel omschreven delicten
• kan zijn door handelen of nalaten
• door het gevolg gekwalificeerde delicten
• andere delicten; bijvoorbeeld oplichting (“bewegen tot”), witwassen
Complexe causale ketens
• medische complicatie
• keuze van het slachtoffer
• causaliteit bij nalaten
• alternatieve causaliteit = is het verdachte handeling geweest of een andere
causaliteitstheorieën
causaliteit = is een feitelijke en normatieve vraag
- doel is causaliteit afbakenen en zorgen dat er wenselijke uitkomsten zijn =
wenselijkheidscriterium
- doel is met enige zekerheid kunnen zeggen = helderheidscriterium
mede beïnvloed door causaliteitstheorieën uit civiele recht
conditio sine qua non
• gebeurtenis zonder welke niet
• noodzakelijke factor voor het intreden van het gevolg
• als gedraging niet kan worden weggedacht dan conditio sine qua non en sprake
van causaal verband
• heel ver terug redeneren = nadeel => heel veel gebeurtenissen kunnen conditio
sine qua non
• we willen niet alle conditio’s onderdeel laten uitmaken van strafrechtelijke
causaliteit
• heel aselect middel
• moeite met causaliteit bij nalaten en alternatieve causaliteit
causa proxima-theorie
• in de keten van gebeurtenissen is de gedraging van de verdachte de laatste factor
geweest voor het intreden van het ten laste gelegde gevolg
• naaste oorzaak aan het gevolg
• beperkt de causaliteit te veel
adequate veroorzaking/voorzienbaarheid
,• in de keten van gebeurtenissen heeft de gedraging van de verdachte de kans op
het intreden van het ten laste gelegde gevolg in relevante mate verhoogd
• was voorzienbaar dat de ten laste gelegde gedraging tot het gevolg heeft geleid
• subjectieve voorzienbaarheid = wat kon verdachte in zijn situatie voorzien als
gevolgen?
• objectieve voorzienbaarheid = wat is in het algemeen te voorzien als gevolgen?
• eierschedel-arrest
leer van de redelijke toerekening
• tot aan leer van redelijke toerekening; redenering van oorzaak naar gevolg
• vanaf leer van redelijke toerekening; redenering van gevolg naar oorzaak
• HR Lethale Longembolie
• gedraging = verkeersongeval
• gevolg = dood slachtoffer
• complicatie = slachtoffer overlijdt niet aan de opgelopen letsels zelf, maar aan
een longembolie
• tenlastelegging = dood door schuld
• HR = ja redelijkerwijze toerekening aan gedraging/handelen van verdachte
• causaal verband indien het ten laste gelegde gevolg redelijkerwijze is toe te
rekenen aan de gedraging van de verdachte
• bij uitstek een normatieve benadering
• HR aortaperforatie
• gedraging = steken in buik met mes
• gevolg = dood slachtoffer
• complicatie = (mogelijk) sprake van medische misser; aortaperforaties gemist
• tenlastelegging = zware mishandeling met dood ten gevolge (naar gevolg
gekwalificeerd delict)
• HR = ja redelijkerwijze toe te rekenen
• HR Dwarslaesie
• gedraging = schieten in hals
• gevolg = dood slachtoffer
• complicatie = slachtoffer volledig dwarslaesie en moet aan beademing, mogelijk
ook kortere levensduur, slachtoffer overlijdt aan longinfectie waaraan zij niet
behandeld wil worden
• tenlastelegging = doodslag
• HR = ja redelijkerwijze toe te rekenen
wanneer is toerekening redelijk
• aard van de gedraging = is gedraging naar aard geschikt om gevolg in het leven te
roepen of kans voor intreden van het gevolg significant te verhogen
• dan redelijker om toe te rekenen
• aan auto-ongeluk overlijden mensen —> dus redelijk om toe te rekenen
• opzet/schuld
• bij culpoos heeft iemand dat niet gewild
• bij opzet heeft iemand het gewild
• in door het gevolg gekwalificeerde delicten zit een zekere erkenning dat dingen
soms anders lopen dan dat je had gewild
• ratio van de delictsomschrijving
, • expliciet gericht op bescherming van leven/gezondheid —> dan sneller
toerekenbaar
• complexe causale keten: afweging tussen verschillende in aanmerking komende
oorzaken
• relatieve gewicht van tussenliggende factoren en zijn deze voldoende de causale
keten te doorbreken
• oude theorieën = conditio sine qua non en adequatie/voorzienbaarheid
Complexe causale ketens
• tussenkomende gebeurtenissen (zelfde keten, maar gebeurtenis tussen gedraging
verdachte en intreden gevolg)
• alternatieve causaliteit (keten a of keten b)
• HR Groningse HIV-zaak
• gedraging = slachtoffers injecteren met HIV-geïnfecteerd bloed
• gevolg = HIV-besmetting slachtoffers
• complicatie = andere oorzaak HIV besmetting kan niet met zekerheid worden
uitgesloten; complicatie is dat niet was uit te sluiten dat partijen al HIV hadden
voor gedraging van verdachten want ook onveilig seksueel contact gehad
• tenlastelegging = zware mishandeling met voorbedachte rade
• HR = in beginsel is een conditio sine qua non-verband, je wil op zijn minst
kunnen vaststellen dat het handelen van de verdachte een onmisbare
gedraging is geweest in de causale keten —> als dat er niet is, dan kan alsnog
causaal verband worden aangenomen —> gezichtspunten =
• kan handelen van verdachte het gevolg in het leven roepen
• is het ook waarschijnlijk dat door handelen van verdachte zo heeft
plaatsgevonden
• aard van gedraging geschikt gevolg in leven te roepen?
• naar algemene ervaringsregels ook waarschijnlijk?
• afweging van aard van gedraging en regels van ervaring
• conclusie = ja redelijke toerekening
• nalaten
• HR Shaken baby
• gedraging = nalaten inroepen medische hulp
• gevolg = dood slachtoffer
• complicatie = onduidelijk of slachtoffer bij inroepen medische hulp wel zou
hebben overleefd
• tenlastelegging = opzettelijk in een hulpeloze toestand laten met de dood ten
gevolge
• HR = onduidelijkheid over conditio sine qua non “als hij niet had nagelaten had
baby het dan overleefd?”
• HR = ja redelijke toerekening want nalaten heeft kans op gevolg in significante
mate verhoogd en vader/verdachte had plicht te handelen
• conditio is minimale causaliteit
• conditio moeilijk vast te stellen bij nalaten & bij alternatieve causaliteit
enkele vuistregels
• in beginsel conditio sine qua non verband vereist, maar niet voldoende
Hoorcollege 3 Causaliteit
causaliteit is onderdeel van de objectieve zijde van het strafbare feit = de gedraging
= wat is er gebeurt? = bewijsvraag (ziet op vraag 1 art. 350 Sv -> geen causaal
verband —> vrijspraak)
causaliteit is voorwaarde voor strafbaarheid bij:
• alle materieel omschreven delicten
• kan zijn door handelen of nalaten
• door het gevolg gekwalificeerde delicten
• andere delicten; bijvoorbeeld oplichting (“bewegen tot”), witwassen
Complexe causale ketens
• medische complicatie
• keuze van het slachtoffer
• causaliteit bij nalaten
• alternatieve causaliteit = is het verdachte handeling geweest of een andere
causaliteitstheorieën
causaliteit = is een feitelijke en normatieve vraag
- doel is causaliteit afbakenen en zorgen dat er wenselijke uitkomsten zijn =
wenselijkheidscriterium
- doel is met enige zekerheid kunnen zeggen = helderheidscriterium
mede beïnvloed door causaliteitstheorieën uit civiele recht
conditio sine qua non
• gebeurtenis zonder welke niet
• noodzakelijke factor voor het intreden van het gevolg
• als gedraging niet kan worden weggedacht dan conditio sine qua non en sprake
van causaal verband
• heel ver terug redeneren = nadeel => heel veel gebeurtenissen kunnen conditio
sine qua non
• we willen niet alle conditio’s onderdeel laten uitmaken van strafrechtelijke
causaliteit
• heel aselect middel
• moeite met causaliteit bij nalaten en alternatieve causaliteit
causa proxima-theorie
• in de keten van gebeurtenissen is de gedraging van de verdachte de laatste factor
geweest voor het intreden van het ten laste gelegde gevolg
• naaste oorzaak aan het gevolg
• beperkt de causaliteit te veel
adequate veroorzaking/voorzienbaarheid
,• in de keten van gebeurtenissen heeft de gedraging van de verdachte de kans op
het intreden van het ten laste gelegde gevolg in relevante mate verhoogd
• was voorzienbaar dat de ten laste gelegde gedraging tot het gevolg heeft geleid
• subjectieve voorzienbaarheid = wat kon verdachte in zijn situatie voorzien als
gevolgen?
• objectieve voorzienbaarheid = wat is in het algemeen te voorzien als gevolgen?
• eierschedel-arrest
leer van de redelijke toerekening
• tot aan leer van redelijke toerekening; redenering van oorzaak naar gevolg
• vanaf leer van redelijke toerekening; redenering van gevolg naar oorzaak
• HR Lethale Longembolie
• gedraging = verkeersongeval
• gevolg = dood slachtoffer
• complicatie = slachtoffer overlijdt niet aan de opgelopen letsels zelf, maar aan
een longembolie
• tenlastelegging = dood door schuld
• HR = ja redelijkerwijze toerekening aan gedraging/handelen van verdachte
• causaal verband indien het ten laste gelegde gevolg redelijkerwijze is toe te
rekenen aan de gedraging van de verdachte
• bij uitstek een normatieve benadering
• HR aortaperforatie
• gedraging = steken in buik met mes
• gevolg = dood slachtoffer
• complicatie = (mogelijk) sprake van medische misser; aortaperforaties gemist
• tenlastelegging = zware mishandeling met dood ten gevolge (naar gevolg
gekwalificeerd delict)
• HR = ja redelijkerwijze toe te rekenen
• HR Dwarslaesie
• gedraging = schieten in hals
• gevolg = dood slachtoffer
• complicatie = slachtoffer volledig dwarslaesie en moet aan beademing, mogelijk
ook kortere levensduur, slachtoffer overlijdt aan longinfectie waaraan zij niet
behandeld wil worden
• tenlastelegging = doodslag
• HR = ja redelijkerwijze toe te rekenen
wanneer is toerekening redelijk
• aard van de gedraging = is gedraging naar aard geschikt om gevolg in het leven te
roepen of kans voor intreden van het gevolg significant te verhogen
• dan redelijker om toe te rekenen
• aan auto-ongeluk overlijden mensen —> dus redelijk om toe te rekenen
• opzet/schuld
• bij culpoos heeft iemand dat niet gewild
• bij opzet heeft iemand het gewild
• in door het gevolg gekwalificeerde delicten zit een zekere erkenning dat dingen
soms anders lopen dan dat je had gewild
• ratio van de delictsomschrijving
, • expliciet gericht op bescherming van leven/gezondheid —> dan sneller
toerekenbaar
• complexe causale keten: afweging tussen verschillende in aanmerking komende
oorzaken
• relatieve gewicht van tussenliggende factoren en zijn deze voldoende de causale
keten te doorbreken
• oude theorieën = conditio sine qua non en adequatie/voorzienbaarheid
Complexe causale ketens
• tussenkomende gebeurtenissen (zelfde keten, maar gebeurtenis tussen gedraging
verdachte en intreden gevolg)
• alternatieve causaliteit (keten a of keten b)
• HR Groningse HIV-zaak
• gedraging = slachtoffers injecteren met HIV-geïnfecteerd bloed
• gevolg = HIV-besmetting slachtoffers
• complicatie = andere oorzaak HIV besmetting kan niet met zekerheid worden
uitgesloten; complicatie is dat niet was uit te sluiten dat partijen al HIV hadden
voor gedraging van verdachten want ook onveilig seksueel contact gehad
• tenlastelegging = zware mishandeling met voorbedachte rade
• HR = in beginsel is een conditio sine qua non-verband, je wil op zijn minst
kunnen vaststellen dat het handelen van de verdachte een onmisbare
gedraging is geweest in de causale keten —> als dat er niet is, dan kan alsnog
causaal verband worden aangenomen —> gezichtspunten =
• kan handelen van verdachte het gevolg in het leven roepen
• is het ook waarschijnlijk dat door handelen van verdachte zo heeft
plaatsgevonden
• aard van gedraging geschikt gevolg in leven te roepen?
• naar algemene ervaringsregels ook waarschijnlijk?
• afweging van aard van gedraging en regels van ervaring
• conclusie = ja redelijke toerekening
• nalaten
• HR Shaken baby
• gedraging = nalaten inroepen medische hulp
• gevolg = dood slachtoffer
• complicatie = onduidelijk of slachtoffer bij inroepen medische hulp wel zou
hebben overleefd
• tenlastelegging = opzettelijk in een hulpeloze toestand laten met de dood ten
gevolge
• HR = onduidelijkheid over conditio sine qua non “als hij niet had nagelaten had
baby het dan overleefd?”
• HR = ja redelijke toerekening want nalaten heeft kans op gevolg in significante
mate verhoogd en vader/verdachte had plicht te handelen
• conditio is minimale causaliteit
• conditio moeilijk vast te stellen bij nalaten & bij alternatieve causaliteit
enkele vuistregels
• in beginsel conditio sine qua non verband vereist, maar niet voldoende
