I&M recht en ethiek
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Recht en gezondheid ................................................................................................................. 2
Hoofdstuk 2: Professionaliteit ........................................................................................................................ 4
Hoorcollege 1 ................................................................................................................................................. 9
Hoofdstuk 4: Het beroepsgeheim ................................................................................................................. 12
Hoofdstuk 5: De behandelingsovereenkomst ............................................................................................... 16
Hoofdstuk 6: Dossier en inzage..................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 8: De positie van ouders en hun kinderen in de behandelingsovereenkomst. .............................. 21
Hoorcollege 2 ............................................................................................................................................... 24
Hoofdstuk 9: gedwongen zorg ...................................................................................................................... 28
Hoofdstuk 13: het Nederlandse zorgstelsel................................................................................................... 33
Hoorcollege 3 ............................................................................................................................................... 35
Hoofdstuk 3: Kwaliteit van de zorg ............................................................................................................... 44
Hoofdstuk 12: Civielrechtelijke en strafrechtelijke aansprakelijkheid ........................................................... 46
Hoorcollege 4 ............................................................................................................................................... 48
Hoofdstuk 1: Brief aan de lezer..................................................................................................................... 51
Hoofdstuk 3: werken in een relatie............................................................................................................... 51
Hoofdstuk 6: professionaliteit ...................................................................................................................... 53
Hoofdstuk 7: verklaring van termen ............................................................................................................. 57
Hoorcollege 1 ............................................................................................................................................... 58
Hoofdstuk 4: werken in een organisatie ....................................................................................................... 61
Hoofdstuk 5: zorgverlenen in een samenleving ............................................................................................ 63
Hoorcollege 2 ............................................................................................................................................... 66
Hoofdstuk 2: Afhankelijkheid ....................................................................................................................... 68
Hoorcollege 3 ............................................................................................................................................... 70
1
,I&M recht en ethiek
I&M Recht
Hoofdstuk 1: Recht en gezondheid
Rechtsbronnen: vindplaats van het recht
Rechtsbronnen zijn de vindplaatsen van het recht. Er zijn er 4: wet, jurisprudentie,
internationaal verdrag en gewoonte.
Wet
De belangrijkste vindplaats van het recht is wet. Wetten zijn algemeen geldende regels
afkomstig van een overheidsorgaan, zoals bijvoorbeeld het burgerlijke wetboek.
Jurisprudentie
In lang niet gevallen is het duidelijk hoe de wet moet worden toegepast. Als de toepassing
van de wet in een concrete situatie niet duidelijk is, komt het nogal eens tot een rechtszaak.
De verzameling van rechterlijke uitspraken vormt daarmee een belangrijke rechtsbron. Deze
verzamelde rechtspraak noemt men de jurisprudentie.
Internationaal verdrag
Internationale verdragen hebben steeds meer invloed op ons nationale recht.
Gewoonte
Ook een gewoonte, die niet in een wet is vastgelegd, kan een vindplaats van recht zijn.
Rechtsgebieden
Om enige ordering aan te brengen in de enorme massa juridische regels is het recht in
gedeeld in 5 verschillende onderdelen, die rechtsgebieden worden genoemd.
Burgerlijk recht
Het burgerlijke recht geeft regels voor de rechtsverhouding tussen burgers onderling.
NB het burgerlijk wetboek beschrijft ook medische behandelingsovereenkomsten tussen de
zorgverlener en de patiënt.
Er is geen opsporingsdienst die controleert of iedereen zich wel aan de regels van het
burgerlijk recht houdt.
De rechten en plichten uit het burgerlijk recht staan in het Burgerlijk Wetboek (BW).
Bestuursrecht
Het bestuursrecht stelt de overheid in staat om te zorgen voor een goede gang van zaken in
de samenleving.
Staatsrecht
Het staatsrecht geeft regels voor een democratische organisatie van onze overheid.
Daarnaast beschrijft het de grondrechten van burgers.
Strafrecht
Het strafrecht krijgt van alle rechtsgebieden de meeste aandacht in de media. Daarom lijkt
het soms alsof al het recht strafrecht is, maar dat is niet het geval. De wetgever neemt aleen
die geboden en verboden op in het strafrecht die bij overtreding en schending van onze
rechtsorde opleveren.
De meeste strafbepalingen zijn te vinden in het Wetboek van Strafrecht.
NB Medische missers worden in de meeste gevallen niet strafrechtelijk afgedaan.
2
,I&M recht en ethiek
Internationaal recht
Dit ligt vooral vast in de internationale verdagen. Vooral de internationale verdragen waarin
mensenrechten zijn vastgelegd, zijn voor het gezondheidsrecht van belang. Als het om de
invloed van internationale verdragen op ons nationale recht, moet vooral het Europees
verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM)
worden genoemd.
Gezondheidsrecht
Rechtsregels kunnen niet alleen worden ondergebracht in rechtsgebieden, maar kunnen ook
naar onderwerp worden gerangschikt. In dit boek staat het gezondheidsrecht centraal.
Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg
De Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) geeft regels voor de
behandeling op het gebied van de individuele gezondheidszorg.
De wet BIG richt zich vooral op de kwaliteit van de individuele beroepsbeoefenaar in de
gezondheidszorg.
Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg
(Wkkgz) stelt eisen aan de zorg die zorgaanbieders bieden en geeft een regeling voor de
afhandeling van klachten.
Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst
(WGBO) geeft regels voor de hulpverleningsrelatie tussen een individuele patiënt en de
zorgverlener.
De WGBO geeft regels over het beroepsgeheim, de behandelingsovereenkomst, het dossier
en het inzagerecht, de informatieplicht en de toestemming voor een behandeling.
Wet zorg en dwang en de Wet verplichte ggz
Hoofdregel in het gezondheidsrecht is dat de patiënt zelf over zijn behandeling beslist. In
sommige gevallen, als de patiënt een gevaar vormt voor zichzelf of anderen, kan een
gedwongen opname en/of gedwongen zorg noodzakelijk zijn. De Wet zorg en dwang en de
Wet verplichte ggz geven regels voor gedwongen zorg en opname.
Rechtsbeginselen en mensenrechten als basis voor het gezondheidsrecht
Rechtsbeginselen spelen in het recht een belangrijke rol. Met rechtsbeginselen wordt
gedoeld op de algemene normen die het fundament vormen voor het recht. De 3
belangrijkste rechtsbeginselen voor het gezondheidsrecht zijn zelfbeschikking, bescherming
en gelijkheid.
Zelfbeschikking duidt op de vrijheid die iedere mens heeft om zoveel mogelijk zelf te
beslissen.
Bescherming houdt vooral in dat er verantwoordelijkheid moet worden genomen voor
mensen die hulp en zorg behoeven.
Gelijkheid en het verbod op discriminatie betekent dat iedereen in gelijke omstandigheden
aanspraak behoort te kunnen maken op goede zorg.
Moreel, ethiek en recht
Moraal is het geheel van waarden en normen dat wordt gehanteerd door een persoon of
door een groep. Ethiek is het nadenken over en het analyseren van deze moraal.
Recht wordt wel gestolde ethiek genoemd. Een recht wordt gevormd als er in de
samenleving een zekere consensus bestaat over wat moreel goed is om te doen.
3
, I&M recht en ethiek
Hoofdstuk 2: Professionaliteit
Titelbescherming door registratie
Voor negen beroepen in de gezondheidszorg ontstaat het recht op het voeren van de titel
door registratie. Pas als de beroepsbeoefenaar zich in het desbetreffende register heeft
alten inschrijven, heeft het recht om de titel uit te voeren.
Het systeem van titelbescherming door registratie geldt voor:
- Artsen
- Tandartsen
- Apothekers
- Gezondheidspsychologen
- Psychotherapeuten
- Verloskundigen
- Verpleegkundigen
- Physician assistant
Specialismen
De beroepsorganisaties mogen onder bepaalde voorwaarden zelf specialismen regelen
binnen de beroepsgroep. Er zijn 5 verpleegkundige specialismen:
- Preventieve zorg bij somatische aandoeningen
- Acute zorg somatische aandoeningen
- Intensieve zorg bij somatische aandoeningen
- Chronische zorg bij somatische aandoeningen
- Geestelijke gezondheidszorg
NB
- De registratie van het beschermende specialisme is vijf jaar geldig.
- De vier somatische specialismen voor verpleegkundigen gaan in de toekomst op in
een specialisme.
- Artsen met een bepaald specialisme kunnen zich bij de KNMG laten inschrijven.
Periodieke registratie
Om ervoor te zorgen dat ingeschreven zorgverleners over actuele kennis en vaardigheden
blijven beschikken is de inschrijving maar 5 jaar geldig. Daarnaast wordt getoetst
Opleidingseisen en deskundighiedsbeschrijving
De Wet BIG beschrijft per artikel 3-beroep welke opleidingseisen er gelden en geeft een
beschrijving van het deskundighiedsterrein.
Titelbescherming door opleiding
Andere beroepen in de individuele gezondheidszorg kennen geen titelbescherming door
registratie. De titelbescherming is gebaseerd op het afronden van een erkende opleiding.
Dit geldt voor:
- Mondhygiënisten
- Optometristen
- Verzorgende in de individuele gezondheidszorg
- Logopedisten
- Oefentherapeuten Cesar
- Oefentherapeuten Mensendieck
- Apotheekassistenten
4
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Recht en gezondheid ................................................................................................................. 2
Hoofdstuk 2: Professionaliteit ........................................................................................................................ 4
Hoorcollege 1 ................................................................................................................................................. 9
Hoofdstuk 4: Het beroepsgeheim ................................................................................................................. 12
Hoofdstuk 5: De behandelingsovereenkomst ............................................................................................... 16
Hoofdstuk 6: Dossier en inzage..................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 8: De positie van ouders en hun kinderen in de behandelingsovereenkomst. .............................. 21
Hoorcollege 2 ............................................................................................................................................... 24
Hoofdstuk 9: gedwongen zorg ...................................................................................................................... 28
Hoofdstuk 13: het Nederlandse zorgstelsel................................................................................................... 33
Hoorcollege 3 ............................................................................................................................................... 35
Hoofdstuk 3: Kwaliteit van de zorg ............................................................................................................... 44
Hoofdstuk 12: Civielrechtelijke en strafrechtelijke aansprakelijkheid ........................................................... 46
Hoorcollege 4 ............................................................................................................................................... 48
Hoofdstuk 1: Brief aan de lezer..................................................................................................................... 51
Hoofdstuk 3: werken in een relatie............................................................................................................... 51
Hoofdstuk 6: professionaliteit ...................................................................................................................... 53
Hoofdstuk 7: verklaring van termen ............................................................................................................. 57
Hoorcollege 1 ............................................................................................................................................... 58
Hoofdstuk 4: werken in een organisatie ....................................................................................................... 61
Hoofdstuk 5: zorgverlenen in een samenleving ............................................................................................ 63
Hoorcollege 2 ............................................................................................................................................... 66
Hoofdstuk 2: Afhankelijkheid ....................................................................................................................... 68
Hoorcollege 3 ............................................................................................................................................... 70
1
,I&M recht en ethiek
I&M Recht
Hoofdstuk 1: Recht en gezondheid
Rechtsbronnen: vindplaats van het recht
Rechtsbronnen zijn de vindplaatsen van het recht. Er zijn er 4: wet, jurisprudentie,
internationaal verdrag en gewoonte.
Wet
De belangrijkste vindplaats van het recht is wet. Wetten zijn algemeen geldende regels
afkomstig van een overheidsorgaan, zoals bijvoorbeeld het burgerlijke wetboek.
Jurisprudentie
In lang niet gevallen is het duidelijk hoe de wet moet worden toegepast. Als de toepassing
van de wet in een concrete situatie niet duidelijk is, komt het nogal eens tot een rechtszaak.
De verzameling van rechterlijke uitspraken vormt daarmee een belangrijke rechtsbron. Deze
verzamelde rechtspraak noemt men de jurisprudentie.
Internationaal verdrag
Internationale verdragen hebben steeds meer invloed op ons nationale recht.
Gewoonte
Ook een gewoonte, die niet in een wet is vastgelegd, kan een vindplaats van recht zijn.
Rechtsgebieden
Om enige ordering aan te brengen in de enorme massa juridische regels is het recht in
gedeeld in 5 verschillende onderdelen, die rechtsgebieden worden genoemd.
Burgerlijk recht
Het burgerlijke recht geeft regels voor de rechtsverhouding tussen burgers onderling.
NB het burgerlijk wetboek beschrijft ook medische behandelingsovereenkomsten tussen de
zorgverlener en de patiënt.
Er is geen opsporingsdienst die controleert of iedereen zich wel aan de regels van het
burgerlijk recht houdt.
De rechten en plichten uit het burgerlijk recht staan in het Burgerlijk Wetboek (BW).
Bestuursrecht
Het bestuursrecht stelt de overheid in staat om te zorgen voor een goede gang van zaken in
de samenleving.
Staatsrecht
Het staatsrecht geeft regels voor een democratische organisatie van onze overheid.
Daarnaast beschrijft het de grondrechten van burgers.
Strafrecht
Het strafrecht krijgt van alle rechtsgebieden de meeste aandacht in de media. Daarom lijkt
het soms alsof al het recht strafrecht is, maar dat is niet het geval. De wetgever neemt aleen
die geboden en verboden op in het strafrecht die bij overtreding en schending van onze
rechtsorde opleveren.
De meeste strafbepalingen zijn te vinden in het Wetboek van Strafrecht.
NB Medische missers worden in de meeste gevallen niet strafrechtelijk afgedaan.
2
,I&M recht en ethiek
Internationaal recht
Dit ligt vooral vast in de internationale verdagen. Vooral de internationale verdragen waarin
mensenrechten zijn vastgelegd, zijn voor het gezondheidsrecht van belang. Als het om de
invloed van internationale verdragen op ons nationale recht, moet vooral het Europees
verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM)
worden genoemd.
Gezondheidsrecht
Rechtsregels kunnen niet alleen worden ondergebracht in rechtsgebieden, maar kunnen ook
naar onderwerp worden gerangschikt. In dit boek staat het gezondheidsrecht centraal.
Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg
De Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) geeft regels voor de
behandeling op het gebied van de individuele gezondheidszorg.
De wet BIG richt zich vooral op de kwaliteit van de individuele beroepsbeoefenaar in de
gezondheidszorg.
Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg
(Wkkgz) stelt eisen aan de zorg die zorgaanbieders bieden en geeft een regeling voor de
afhandeling van klachten.
Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst
(WGBO) geeft regels voor de hulpverleningsrelatie tussen een individuele patiënt en de
zorgverlener.
De WGBO geeft regels over het beroepsgeheim, de behandelingsovereenkomst, het dossier
en het inzagerecht, de informatieplicht en de toestemming voor een behandeling.
Wet zorg en dwang en de Wet verplichte ggz
Hoofdregel in het gezondheidsrecht is dat de patiënt zelf over zijn behandeling beslist. In
sommige gevallen, als de patiënt een gevaar vormt voor zichzelf of anderen, kan een
gedwongen opname en/of gedwongen zorg noodzakelijk zijn. De Wet zorg en dwang en de
Wet verplichte ggz geven regels voor gedwongen zorg en opname.
Rechtsbeginselen en mensenrechten als basis voor het gezondheidsrecht
Rechtsbeginselen spelen in het recht een belangrijke rol. Met rechtsbeginselen wordt
gedoeld op de algemene normen die het fundament vormen voor het recht. De 3
belangrijkste rechtsbeginselen voor het gezondheidsrecht zijn zelfbeschikking, bescherming
en gelijkheid.
Zelfbeschikking duidt op de vrijheid die iedere mens heeft om zoveel mogelijk zelf te
beslissen.
Bescherming houdt vooral in dat er verantwoordelijkheid moet worden genomen voor
mensen die hulp en zorg behoeven.
Gelijkheid en het verbod op discriminatie betekent dat iedereen in gelijke omstandigheden
aanspraak behoort te kunnen maken op goede zorg.
Moreel, ethiek en recht
Moraal is het geheel van waarden en normen dat wordt gehanteerd door een persoon of
door een groep. Ethiek is het nadenken over en het analyseren van deze moraal.
Recht wordt wel gestolde ethiek genoemd. Een recht wordt gevormd als er in de
samenleving een zekere consensus bestaat over wat moreel goed is om te doen.
3
, I&M recht en ethiek
Hoofdstuk 2: Professionaliteit
Titelbescherming door registratie
Voor negen beroepen in de gezondheidszorg ontstaat het recht op het voeren van de titel
door registratie. Pas als de beroepsbeoefenaar zich in het desbetreffende register heeft
alten inschrijven, heeft het recht om de titel uit te voeren.
Het systeem van titelbescherming door registratie geldt voor:
- Artsen
- Tandartsen
- Apothekers
- Gezondheidspsychologen
- Psychotherapeuten
- Verloskundigen
- Verpleegkundigen
- Physician assistant
Specialismen
De beroepsorganisaties mogen onder bepaalde voorwaarden zelf specialismen regelen
binnen de beroepsgroep. Er zijn 5 verpleegkundige specialismen:
- Preventieve zorg bij somatische aandoeningen
- Acute zorg somatische aandoeningen
- Intensieve zorg bij somatische aandoeningen
- Chronische zorg bij somatische aandoeningen
- Geestelijke gezondheidszorg
NB
- De registratie van het beschermende specialisme is vijf jaar geldig.
- De vier somatische specialismen voor verpleegkundigen gaan in de toekomst op in
een specialisme.
- Artsen met een bepaald specialisme kunnen zich bij de KNMG laten inschrijven.
Periodieke registratie
Om ervoor te zorgen dat ingeschreven zorgverleners over actuele kennis en vaardigheden
blijven beschikken is de inschrijving maar 5 jaar geldig. Daarnaast wordt getoetst
Opleidingseisen en deskundighiedsbeschrijving
De Wet BIG beschrijft per artikel 3-beroep welke opleidingseisen er gelden en geeft een
beschrijving van het deskundighiedsterrein.
Titelbescherming door opleiding
Andere beroepen in de individuele gezondheidszorg kennen geen titelbescherming door
registratie. De titelbescherming is gebaseerd op het afronden van een erkende opleiding.
Dit geldt voor:
- Mondhygiënisten
- Optometristen
- Verzorgende in de individuele gezondheidszorg
- Logopedisten
- Oefentherapeuten Cesar
- Oefentherapeuten Mensendieck
- Apotheekassistenten
4
