MODERNE GESCHIEDENIS
HET TIJDPERK VAN REVOLUTIES, 1789-1815
In september 1792 hadden de Franse burgerlegers voor het eerst een leger van een buitenlandse monarch aan
de grens verslagen, die daar was om de revolutie de grond in te slaan. De overwinning werd gevierd met
symbolen van de revolutie: de driekleur (vlag) en driekleurige onderscheidingstekens. De Franse Revolutie
wordt gezien als het begin van moderne Europese geschiedenis. De machtigste monarch van Europa werd door
zijn onderdanen (overtuigd van hun rechten) gedwongen om grondwettelijke beperkingen van zijn macht te
accepteren. Uiteindelijk werd de koning omvergeworpen en geëxecuteerd en werd de monarchie afgeschaft.
De gebeurtenissen vormden een bedreiging voor koningen in andere Europese staten. De revolutionaire
hartstocht van de gewone soldaten zorgden ervoor dat de Franse legers hun tegenstanders onverwacht
konden verslaan. In de late jaren 1790 werden zij geleid door een getalenteerde generaal: Napoleon
Bonaparte. Europa werd getransformeerd door de verschuivende machtsbalans én de verspreiding van
revolutionaire ideeën. Wat was de significantie van de Franse Revolutie? Het uitdagen van de macht van de
koning was niet iets nieuws, maar de koning omverwerpen was revolutionair. Er kwam een nieuw begrip van
burgers; zij waren de natie en als burgers hadden zij het recht op vertegenwoordiging in de regering. De
revolutie was een complex proces waarin een publieke opinie werd gevormd, en die op zijn beurt ook de
gebeurtenissen vormde. De veranderingen werden gedreven door de macht van symbolen (de vlag
bijvoorbeeld).
DE OORSPRONG VAN DE REVOLUTIE, 1775-1789
Toen John Paul Jones (een Schot) schreef dat hij een ‘citizen of the world’ was, bedoelde hij hiermee twee
dingen. Hij was een van de duizenden kosmopolitische Europeanen die bekend waren met de Europese
culturen aan beide kanten van de Atlantische Oceaan. Dus de eerste betekenis was dat hij de wereld in
letterlijke zin goed kende. Een tweede betekenis was dat hij voelde dat hij behoorde tot een internationale
society van gentlemen die bepaalde Verlichtingsprincipes aangaande rechtvaardige en rationele regering
erkende. De Atlantische wereld in de late 18 e eeuw werd verenigd via praktische handelsbindingen en door
gedeelde idealen van vrijheid. Ook speelden strategische belangen van Europese grootmachten een rol. Toen
de Amerikaanse kolonisten de Britse regering begonnen te weigeren en in 1776 hun onafhankelijkheid
uitriepen, waren er dan ook veel consequenties: de Britse handelsbelangen werden uitgedaagd, de Fransen
zagen juist kansen en de denkbeeldige noties van vrijheid leken veel aannemelijker. De Amerikaanse
onafhankelijkheidsstrijd leidde tot pogingen tot liberale hervormingen in veel staten (bv. Ierland, Nederland en
Polen), maar had de grootste consequenties in Frankrijk.
REVOLUTIONAIRE BEWEGINGEN IN EUROPA
Veel Britten hadden verdeelde loyaliteiten, en velen vonden dat de oorlog tegen de Amerikanen niet goed
werd aangepakt (waren voor een aanpak met wapens); zij eisten hervormingen in de ministeriële regering. In
Ierland zorgde de Amerikaanse rebellie voor een hervormingsbeweging in 1779. De hervormers eisten een
grotere autonomie van Groot-Brittannië. De Ierse elite voelden zich (net als de Amerikanen) als benadeelde
junior partners van het Britse Rijk. Ze maakten bezwaar tegen beleid dat de voorkeur gaf aan Britse imperiale
belangen in plaats van die van de Ierse heersende klasse. De hervormers uitten hun oppositie tegen het Britse
beleid niet alleen via parlementaire debatten, maar ook via militair verzet. Er ontstond een systeem van lokale
vrijwillige milities. De Volunteer Movement werd opgeheven toen Ierland grotere parlementaire autonomie
kreeg in 1782. De Ierse elite had te maken gekregen met interne uitdagingen van hun eigen autoriteit (door de
katholieken, die sinds kort politieke rechten hadden gekregen), waardoor ze gedwongen waren om concessies
te doen aan de Britse regering.
Ondertussen was Nederland ook beïnvloed door de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. De Republiek der
Zeven Verenigde Nederlanden werd bestuurd door een kleine oligarchie van oude koopliedenfamilies (vooral in
Amsterdam) en door een militaire gouverneur, de stadhouder, van het Huis van Oranje. De belangen van de
kooplieden en de stadhouders botsten vaak met elkaar. Dit werd erger gedurende de Amerikaanse revolutie,
want de kooplieden wilden de handel met de kolonisten bevorderen, en de stadhouder wilde juist het Engelse
bondgenootschap beschermen. De vertegenwoordigers van verscheidene steden, de Patriotten, begonnen hun
positie te verdedigen, op gronde van traditionele politieke invloed én claims van Amerikaanse vrijheid. Deze
Patriotten werden al snel uitgedaagd door een nieuwe groep: recentelijk rijk geworden handelaren en
professionals die werden buitengesloten door de oligarchie, die ook vrijheid eisten. Deze nieuwe groep nam de
Patriottenbeweging even over. Daarom hielden de patriottische oligarchen (de originele Patriotten) een invasie
,in 1787 die de macht van de stadhouder herstelde dan ook niet tegen; dit betekende namelijk ook het einde
van de uitdagingen van hun eigen macht in de stedelijke regeringen.
Overeenkomsten tussen de Ierse vrijwilligers en de Nederlandse Patriotten:
- Ze imiteerden beide op praktische en ideologische manieren de Amerikaanse rebellen.
- Beide waren beïnvloed door de economische en politieke consequenties van de Britse relatie met haar
koloniën.
- Beide waren geïnspireerd door het succes van de Amerikaanse rebellen en hun verregaande claims
voor politiek zelfbeschikkingsrecht.
Ook in Polen kwam er een verlangen naar hervormingen in deze periode. Na de eerste Poolse delingen in 1772
bleef Polen achter met een staat die een aantal van haar rijkste gebieden was kwijtgeraakt. Daarom werden
regeringshervormingen geaccepteerd als noodzakelijk door de Poolse leiders. In 1788 ging de hervormende
lage adel in de Sejm (vertegenwoordigende vergadering) verder; zij stelden een commissie aan die een
grondwet moest schrijven naar het Amerikaanse voorbeeld. Het resultaat op 3 mei 1791 was de eerst
gecodificeerde grondwet in Europa. De Polen ontwikkelden dus een constitutionele monarchie waarin
vertegenwoordigers van grote steden, de lage adel en de adel konden dienen als afgevaardigden. Het
individuele vetorecht (waarin grote nobellieden de koninklijke autoriteit konden belemmeren) werd afgeschaft.
Echter, Catherina de Grote (keizer van Rusland) kon een constitutionele regering niet tolereren als die zo dicht
bij haar eigen autocratische regime bestond. Dus gaf ze de opdracht tot een invasie van Polen in 1792, waar
tegen het Poolse verzet o.l.v. een veteraan van de Amerikaanse Revolutie, Kosciuszko, niks tegen kon doen. De
tweede, verdergaande Poolse deling volgde, waarna een wijdverspreide opstand van de Polen tegen de
Russische heerschappij volgde, weer geleid door Kosciuszko. Deze opstand werd keihard neergeslagen door
een bondgenootschap van Russische en Pruisische troepen.
DE AMERIKAANSE REVOLUTIE EN HET KONINKRIJK FRANKRIJK
Frankrijk was de grootste commerciële en politieke rivaal van Groot-Brittannië, waardoor zij natuurlijk het
conflict tussen Groot-Brittannië en haar Noord-Amerikaanse kolonies in werd gezogen. De Fransen hadden in
de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) veel koloniale nederzettingen en handelsposten aan de Engelsen verloren,
waardoor bepaalde Franse hovelingen en ministers voor een agressief koloniaal beleid waren, om wat van die
handelsrijkdommen terug te krijgen. De Amerikaanse Revolutie was een uitgelegen mogelijkheid; in het begin
(1775) bood Frankrijk heimelijke hulp aan de Amerikanen. Nadat de Amerikanen een eerste grote slag (bij
Saratoga) hadden gewonnen in 1777 erkende Frankrijk ze als een onafhankelijke Verenigde Staten. Ze boden
troepen en fondsen aan, en de Franse hulp bleek doorslaggevend. De Amerikaanse overwinning bij Yorktown
eindigde de oorlog; de onafhankelijkheid werd formeel erkend in 1783 bij het Verdrag van Parijs. De
consequenties voor Frankrijk waren ernstig; de hulp aan de Amerikanen gaf ze een schuld van zo’n 1 miljard
livres. Een minder tastbare impact in de Amerikaanse Revolutie kwam van de directe participatie van zo’n 9000
Franse soldaten, zeemannen en aristocraten (bekendste: Marquis de Lafayette).
Aan het Franse hof was de impact van het Amerikaanse conflict ook merkbaar. Vanaf 1775 was er een
permanente Amerikaanse missie bij Versailles om te lobbyen voor hulp; de belangrijkste afgezant was
Benjamin Franklin. Zijn talenten zorgde voor een idealisering van Amerika aan het Franse hof. De grondwetten
van de VS en verscheidene staten in de VS werden gepubliceerd en besproken in salons en aan hoven. Hier gold
al langer een levendig debat over hervormingen van de Franse instituties. Amerika werd gezien als het
prototype van een rationale republiek, een voorbeeld om te volgen. In het midden van de jaren 1780 was het
niet langer de vraag of er Franse hervormingen kwamen, maar hoe deze eruit zouden zien. De koninklijke
regering was bijna bankroet en een significante minderheid van de politiek actieve elite was overtuigd dat het
Franse regeringssysteem irrationeel was.
DE CRISIS VAN HET OUDE REGIME
Het oude regime bevond zich in crisis in de late jaren 1780 door 3 factoren:
1. Grote schulden en een verouderd systeem voor het innen van inkomsten;
2. Institutionele beperkingen op de monarchie die de geprivilegieerde belangen verdedigde;
3. De publieke opinie die verregaande hervormingen voor ogen had en de monarchie in die richting
duwde.
Ook de ongepastheid van de koning, Lodewijk XVI (r. 1774-1793) speelde een rol. Hij was een vriendelijke,
goedbedoelde man die niet geschikt was om koning te zijn. Zijn vrouw, Marie Antoinette, was dat ook niet. De
fiscale crisis zat er al een tijdje aan te komen en was het resultaat van een systeem waarbij de grootste rijkdom
werd beschermd door traditionele privileges. In Frankrijk werd namelijk de adel uitgezonderd van het betalen
van belasting. De instituties die dit systeem beschermde waren ook uitzonderlijk sterk. De parlementen
(koninklijke gerechtshoven) bestonden uit advocaten en rechters die technisch gezien tot de adel behoorden
,en dus de traditionele privileges van deze adel beschermden. Lodewijk XIV had al eens geprobeerd het fiscale
systeem te hervormen, maar was toen uiteindelijk teruggevallen op de verkoop van ambten. In de late jaren
1780, onder Lodewijk XVI, was 1/4 e deel van de jaarlijkse kosten geleend; de helft van de uitgaves van de
regering ging naar het betalen van de rente boven op de schuld. De koning huurde geschikte financiële
ministers in die de fundamentele hervormingen moesten doorvoeren, maar er kwam veel tegenstand tegen dit
nieuwe beleid, door de parlementen, vele hovelingen en aristocraten, maar ook door het gewone volk. Boeren
en stedelingen vertrouwde de vrije markt niet op het gebied van graan; ze waren bang dat de graanvoorraad
opgekocht zou worden en dat mensen zouden verhongeren. Het proberen door te voeren van deze
hervormingen in tijden van een graantekort garandeerde het falen al. Echter, niet alle leden van de elite waren
tegen de hervormingen. Het spoor van de ‘verlichte’ publieke opinie was zichtbaar in het denken van bepaalde
hovelingen en duizenden opgeleide burgers die geloofden dat de regering en de economie moesten
veranderen. In 1787 riep de koning een Assembly of Notables bijeen, een ad hoc elitegroep die hem moesten
steunen in het overbluffen van de parlementen en sommige veranderingen door te voeren. Maar, hij vond
weinig steun. Ironisch genoeg vonden zelfs de nobellieden en geestelijken die tegen hervormingen waren het
nodig om de Staten-Generaal bijeen te roepen (ze waren namelijk zeker dat zij het overleg konden
controleren). De drie standen kwamen samen en stemden gescheiden; eerst de geestelijken (1 e stand), dan de
adel (2e stand) en daarna de burger (3e stand).
DE STATEN-GENERAAL
In 1788 moest Lodewijk de Staten-Generaal wel bijeenroepen (druk van burgers en hovelingen). De
afgevaardigden werden gekozen door lokale vergaderingen, die weer verkozen waren via mannelijk kiesrecht.
Lodewijk dacht (verkeerd) dat hij een wijdverspreide steun had in de provincies. Hij besloot ook de Derde Stand
twee keer zo groot te maken als de andere twee standen. De koning hoopte dat het schrikbeeld van drastische
voorstellen van de derde stand de aristocraten en geestelijken zou afschrikken om enkele van zijn
hervormingen te aanvaarden. Een vloedgolf van gevoelens in Frankrijk bevestigde de legitimiteit van de Staten-
Generaal en de autoriteit van de Derde Stand om verandering vast te stellen. Politieke pamfletten circuleerden
waarin men beargumenteerde dat de Derde Stand meer macht verdiende omdat hij het mandaat van de
mensen droeg. Joseph Emannuel Sieyès schreef in zijn pamflet What Is the Third Estate? dat de Derde Stand de
natie representeerde omdat het geen speciale privileges reflecteerde.
Onder de afgevaardigden van de eerste twee Standen waren mannen zoals de Marquis de Lafayette, die
sympathiek stonden tegenover hervormingen. In de Derde Stand werden radicale politieke gedachten
gedragen door veel van haar afgevaardigden. De meesten waren advocaten en rechters, functionarissen in de
regering maar met een lage sociale status. Ze bezochten vaak provinciale academies, salons en politieke
maatschappijen. Ze waren vastberaden om te hervormen. Toen dit groepje samenkwam en met verzet te
maken kreeg van de Eerste en Tweede Stand en van de koning, namen zij de regering over en begon de
revolutie.
1789: EEN REVOLUTIE BEGINT
Zodra de drie Standen samenkwamen in het koninklijke paleis bij Versailles, werden de conflicten zichtbaar. De
ongeschiktheid van de Kroon werd meteen duidelijk: op de eerste dag van hun ontmoetingen in mei faalden
Lodewijk en zijn ministers erin om een hervormingsprogramma te introduceren waar de afgevaardigden over
na konen denken. Hierdoor ontstond er meteen twijfels over de monarchie zijn betrokkenheid bij de
hervormingen. Belangrijker nog, hierdoor kreeg de Derde Stand het politieke initiatief. Zij daagden het idee uit
dat de drie Standen gescheiden moesten samenkomen en stemmen en afgevaardigden van de Derde Stand
weigerden te worden erkend als leden van de Derde Stand (want ze vonden dat ze leden van de Staten-
Generaal in het algemeen waren). Zes weken lang konden de Staten-Generaal niet officieel samenkomen, en de
koning deed hier niks aan. In deze zes weken groeide de vastberadenheid van de Derde Stand, en steeds meer
afgevaardigden werden overwonnen tot het idee dat de Drie Standen moesten beginnen in de meest
systematische manier: Frankrijk moest een geschreven grondwet krijgen.
DE NATIONALE VERGADERING
In het midden van juni hadden zich al meer dan dertig reformistische leden van de geestelijkheid zich
aangesloten bij de Derde Stand, die alle afgevaardigden van alle standen hadden uitgenodigd om samen te
komen en gecertifieerd te worden. Op 17 juni verklaarde de Derde Stand zichzelf als de Nationale Vergadering
van Frankrijk. Eerst deed de koning niks, maar toen de afgevaardigden arriveerden op 20 juni, werden ze
buitengesloten uit de zaal. Ze besloten naar een tennisveld te gaan en produceerden daar een document: de
Eed op de Kaatsbaan. Dit was een belofte dat ze elkaar zouden blijven ontmoeten tot er een geschreven
grondwet was ontstaan. Terwijl steeds meer afgevaardigden van de Eerste en Tweede Stand zich aansloten bij
, de Nationale Vergadering, gaf Lodewijk ‘de opdracht’ aan de overgebleven loyale afgevaardigden om zich ook
aan te sluiten. Tegelijkertijd stuurde hij troepen naar Parijs. Dit zorgde voor achterdocht bij de Parijzenaren. De
stad was zeer wispelturig én extreem belangrijk in de stabiliteit van de koninklijke macht.
HET BESTORMEN VAN DE BASTILLE
Er was niet veel nodig (het nieuws dat een reformistische financiële minister was weggestuurd) voor Parijs om
los te barsten in demonstraties en plunderingen. Een menigte bestormde het gemeentehuis en de koninklijke
wapenkamer, waarbij ze duizenden wapens meenamen. Een volksmilitie vormde zich van bewapende burgers.
Bewapende menigtes vielen andere plekken van koninklijke autoriteit aan, zoals de gevangenis de Bastille (14
juli). De Bastille was een machtig symbool van koninklijke macht. Veel van de mannen van het garnizoen
mochten vrijuit gaan, maar de commandant en een aantal officiers werden vermoord door de menigte. De
overwinning van het volk was gênant voor de koning, hij besloot onmiddellijk de volksbeweging te omarmen.
Hij kwam naar Parijs en noemde de het onderscheidingsteken gedragen door de militie en het volk een badge
van vastberadenheid en opstandigheid. Deze symbolische actie signaleerde een omkering in het Oude Regime:
politiek zou vanaf nu gebaseerd worden op nieuwe principes.
Aangemoedigd door gebeurtenissen in Parijs vonden er ook in andere steden en dorpen in Frankrijk opstanden
plaats. In veel gebieden werd de machinerie van de koninklijke regering compleet omvergeworpen.
Tegelijkertijd vond er op het platteland ook een golf van opstanden plaats, veelal veroorzaakt door
voedseltekorten.
NAAR EEN CONSTITUTIONELE REGERING
Deze gebeurtenissen dwongen de leden van de Nationale Vergadering om energiek te werken aan de grondwet
en om wetgeving door te voeren die de burgers tevreden zouden stellen die protesteerden tegen economische
en politieke privileges. Horigheid werd (grotendeels symbolisch) afgeschaft en de tiend (1/10 e van iemands
inkomen ging voorheen naar de kerk) ook. De Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger werd eind
augustus ingesteld. In september debatteerden de afgevaardigden over de rol van de koning in de nieuwe
constitutionele regering. Uiteindelijk kreeg de koning een driejarig opschortend veto (de macht om wetgeving
op te schorten in de vergadering van twee wetgevende machten).
DE VROUWENMARS NAAR VERSAILLES
Opnieuw zette Lodewijk zijn troepen in; dit keer stuurde hij ze direct naar Versailles, waar de Vergadering zich
bevond. Het nieuws dat de troepen eraan kwamen zorgde voor enorme woede, die versterkt werd door een
bedreiging van nog een graantekort. Op 5 oktober gingen vrouwen de straat op, roepend ‘Wij willen brood’, en
ze trokken naar het gemeentehuis. Omdat zij verantwoordelijk waren voor het verzorgen van het voedsel voor
hun families, waren broodprotesten vaak geleid door vrouwen. Dit protest was echter bijzonder want ze
besloten met duizenden naar Versailles te lopen, begeleid door een volksmilitie (genaamd de Nationale Garde),
om de koning te smeken voor voedsel. Lodewijk gaf het bevel om opgeslagen graanvoorraden uit te delen in
Parijs; hij accepteerde ook de constitutionele rol die de Vergadering voor hem bedacht had. Er was veel
dramatisch veranderd. De koning werd nog steeds gezien als de vaderlijke bewaker van het welzijn van zijn
volk, maar zijn macht was nu beperkt en zijn autoriteit aangetast. De Vergadering begon nu te regeren in naam
van de natie; tot nu toe hadden ze de steun van het volk.
DE FASEN VAN DE REVOLUTIE, 1789-1799
De Franse Revolutie was complex: het was een serie van veranderingen, gedreven door meerdere groepen. De
mensen in Parijs bleven een belangrijke drijfkracht voor verandering. De mensen op het platteland werden ook
actief, vooral in het zich verzetten tegen veranderingen die hen werden opgedwongen door de centrale
regering. Ook het buitenland speelde een rol; het verdedigen van de revolutie tegen buitenlandse vijanden
werd routinewerk voor de fragiele revolutionaire regeringen. Verder moesten ze ook nog omgaan met de
problemen die al voor de Revolutie speelden, zoals de chronische schuld van de regering of de regelmatige
graantekorten.
DE EERSTE FASE VOLTOOID, 1789-1791
Aan het eind van 1789 was Parijs nog steeds het centrum van levendig politiek debat. Salons, academiën en
private sociëteiten floreerden. Afgevaardigden van de Vergadering voegden zich bij bestaande sociëteiten of
hielpen nieuwe te stichten. Een hele belangrijke was de Jakobijnse Club. Deze clubs representeerde het hele
scala van revolutionaire meningen. In het begin waren de salons en debatverenigingen vergelijkbaar aan die
van de tijd van de Verlichting, maar ze werden al snel bronnen van politieke druk op de regering. Kranten
speelden ook een rol in het politieke leven in Parijs. Het brede front voor revolutionaire consensus begon af te
brokkelen toen de Vergadering besluiten namen over de grondwet en over het beleid om de financiële situatie
HET TIJDPERK VAN REVOLUTIES, 1789-1815
In september 1792 hadden de Franse burgerlegers voor het eerst een leger van een buitenlandse monarch aan
de grens verslagen, die daar was om de revolutie de grond in te slaan. De overwinning werd gevierd met
symbolen van de revolutie: de driekleur (vlag) en driekleurige onderscheidingstekens. De Franse Revolutie
wordt gezien als het begin van moderne Europese geschiedenis. De machtigste monarch van Europa werd door
zijn onderdanen (overtuigd van hun rechten) gedwongen om grondwettelijke beperkingen van zijn macht te
accepteren. Uiteindelijk werd de koning omvergeworpen en geëxecuteerd en werd de monarchie afgeschaft.
De gebeurtenissen vormden een bedreiging voor koningen in andere Europese staten. De revolutionaire
hartstocht van de gewone soldaten zorgden ervoor dat de Franse legers hun tegenstanders onverwacht
konden verslaan. In de late jaren 1790 werden zij geleid door een getalenteerde generaal: Napoleon
Bonaparte. Europa werd getransformeerd door de verschuivende machtsbalans én de verspreiding van
revolutionaire ideeën. Wat was de significantie van de Franse Revolutie? Het uitdagen van de macht van de
koning was niet iets nieuws, maar de koning omverwerpen was revolutionair. Er kwam een nieuw begrip van
burgers; zij waren de natie en als burgers hadden zij het recht op vertegenwoordiging in de regering. De
revolutie was een complex proces waarin een publieke opinie werd gevormd, en die op zijn beurt ook de
gebeurtenissen vormde. De veranderingen werden gedreven door de macht van symbolen (de vlag
bijvoorbeeld).
DE OORSPRONG VAN DE REVOLUTIE, 1775-1789
Toen John Paul Jones (een Schot) schreef dat hij een ‘citizen of the world’ was, bedoelde hij hiermee twee
dingen. Hij was een van de duizenden kosmopolitische Europeanen die bekend waren met de Europese
culturen aan beide kanten van de Atlantische Oceaan. Dus de eerste betekenis was dat hij de wereld in
letterlijke zin goed kende. Een tweede betekenis was dat hij voelde dat hij behoorde tot een internationale
society van gentlemen die bepaalde Verlichtingsprincipes aangaande rechtvaardige en rationele regering
erkende. De Atlantische wereld in de late 18 e eeuw werd verenigd via praktische handelsbindingen en door
gedeelde idealen van vrijheid. Ook speelden strategische belangen van Europese grootmachten een rol. Toen
de Amerikaanse kolonisten de Britse regering begonnen te weigeren en in 1776 hun onafhankelijkheid
uitriepen, waren er dan ook veel consequenties: de Britse handelsbelangen werden uitgedaagd, de Fransen
zagen juist kansen en de denkbeeldige noties van vrijheid leken veel aannemelijker. De Amerikaanse
onafhankelijkheidsstrijd leidde tot pogingen tot liberale hervormingen in veel staten (bv. Ierland, Nederland en
Polen), maar had de grootste consequenties in Frankrijk.
REVOLUTIONAIRE BEWEGINGEN IN EUROPA
Veel Britten hadden verdeelde loyaliteiten, en velen vonden dat de oorlog tegen de Amerikanen niet goed
werd aangepakt (waren voor een aanpak met wapens); zij eisten hervormingen in de ministeriële regering. In
Ierland zorgde de Amerikaanse rebellie voor een hervormingsbeweging in 1779. De hervormers eisten een
grotere autonomie van Groot-Brittannië. De Ierse elite voelden zich (net als de Amerikanen) als benadeelde
junior partners van het Britse Rijk. Ze maakten bezwaar tegen beleid dat de voorkeur gaf aan Britse imperiale
belangen in plaats van die van de Ierse heersende klasse. De hervormers uitten hun oppositie tegen het Britse
beleid niet alleen via parlementaire debatten, maar ook via militair verzet. Er ontstond een systeem van lokale
vrijwillige milities. De Volunteer Movement werd opgeheven toen Ierland grotere parlementaire autonomie
kreeg in 1782. De Ierse elite had te maken gekregen met interne uitdagingen van hun eigen autoriteit (door de
katholieken, die sinds kort politieke rechten hadden gekregen), waardoor ze gedwongen waren om concessies
te doen aan de Britse regering.
Ondertussen was Nederland ook beïnvloed door de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. De Republiek der
Zeven Verenigde Nederlanden werd bestuurd door een kleine oligarchie van oude koopliedenfamilies (vooral in
Amsterdam) en door een militaire gouverneur, de stadhouder, van het Huis van Oranje. De belangen van de
kooplieden en de stadhouders botsten vaak met elkaar. Dit werd erger gedurende de Amerikaanse revolutie,
want de kooplieden wilden de handel met de kolonisten bevorderen, en de stadhouder wilde juist het Engelse
bondgenootschap beschermen. De vertegenwoordigers van verscheidene steden, de Patriotten, begonnen hun
positie te verdedigen, op gronde van traditionele politieke invloed én claims van Amerikaanse vrijheid. Deze
Patriotten werden al snel uitgedaagd door een nieuwe groep: recentelijk rijk geworden handelaren en
professionals die werden buitengesloten door de oligarchie, die ook vrijheid eisten. Deze nieuwe groep nam de
Patriottenbeweging even over. Daarom hielden de patriottische oligarchen (de originele Patriotten) een invasie
,in 1787 die de macht van de stadhouder herstelde dan ook niet tegen; dit betekende namelijk ook het einde
van de uitdagingen van hun eigen macht in de stedelijke regeringen.
Overeenkomsten tussen de Ierse vrijwilligers en de Nederlandse Patriotten:
- Ze imiteerden beide op praktische en ideologische manieren de Amerikaanse rebellen.
- Beide waren beïnvloed door de economische en politieke consequenties van de Britse relatie met haar
koloniën.
- Beide waren geïnspireerd door het succes van de Amerikaanse rebellen en hun verregaande claims
voor politiek zelfbeschikkingsrecht.
Ook in Polen kwam er een verlangen naar hervormingen in deze periode. Na de eerste Poolse delingen in 1772
bleef Polen achter met een staat die een aantal van haar rijkste gebieden was kwijtgeraakt. Daarom werden
regeringshervormingen geaccepteerd als noodzakelijk door de Poolse leiders. In 1788 ging de hervormende
lage adel in de Sejm (vertegenwoordigende vergadering) verder; zij stelden een commissie aan die een
grondwet moest schrijven naar het Amerikaanse voorbeeld. Het resultaat op 3 mei 1791 was de eerst
gecodificeerde grondwet in Europa. De Polen ontwikkelden dus een constitutionele monarchie waarin
vertegenwoordigers van grote steden, de lage adel en de adel konden dienen als afgevaardigden. Het
individuele vetorecht (waarin grote nobellieden de koninklijke autoriteit konden belemmeren) werd afgeschaft.
Echter, Catherina de Grote (keizer van Rusland) kon een constitutionele regering niet tolereren als die zo dicht
bij haar eigen autocratische regime bestond. Dus gaf ze de opdracht tot een invasie van Polen in 1792, waar
tegen het Poolse verzet o.l.v. een veteraan van de Amerikaanse Revolutie, Kosciuszko, niks tegen kon doen. De
tweede, verdergaande Poolse deling volgde, waarna een wijdverspreide opstand van de Polen tegen de
Russische heerschappij volgde, weer geleid door Kosciuszko. Deze opstand werd keihard neergeslagen door
een bondgenootschap van Russische en Pruisische troepen.
DE AMERIKAANSE REVOLUTIE EN HET KONINKRIJK FRANKRIJK
Frankrijk was de grootste commerciële en politieke rivaal van Groot-Brittannië, waardoor zij natuurlijk het
conflict tussen Groot-Brittannië en haar Noord-Amerikaanse kolonies in werd gezogen. De Fransen hadden in
de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) veel koloniale nederzettingen en handelsposten aan de Engelsen verloren,
waardoor bepaalde Franse hovelingen en ministers voor een agressief koloniaal beleid waren, om wat van die
handelsrijkdommen terug te krijgen. De Amerikaanse Revolutie was een uitgelegen mogelijkheid; in het begin
(1775) bood Frankrijk heimelijke hulp aan de Amerikanen. Nadat de Amerikanen een eerste grote slag (bij
Saratoga) hadden gewonnen in 1777 erkende Frankrijk ze als een onafhankelijke Verenigde Staten. Ze boden
troepen en fondsen aan, en de Franse hulp bleek doorslaggevend. De Amerikaanse overwinning bij Yorktown
eindigde de oorlog; de onafhankelijkheid werd formeel erkend in 1783 bij het Verdrag van Parijs. De
consequenties voor Frankrijk waren ernstig; de hulp aan de Amerikanen gaf ze een schuld van zo’n 1 miljard
livres. Een minder tastbare impact in de Amerikaanse Revolutie kwam van de directe participatie van zo’n 9000
Franse soldaten, zeemannen en aristocraten (bekendste: Marquis de Lafayette).
Aan het Franse hof was de impact van het Amerikaanse conflict ook merkbaar. Vanaf 1775 was er een
permanente Amerikaanse missie bij Versailles om te lobbyen voor hulp; de belangrijkste afgezant was
Benjamin Franklin. Zijn talenten zorgde voor een idealisering van Amerika aan het Franse hof. De grondwetten
van de VS en verscheidene staten in de VS werden gepubliceerd en besproken in salons en aan hoven. Hier gold
al langer een levendig debat over hervormingen van de Franse instituties. Amerika werd gezien als het
prototype van een rationale republiek, een voorbeeld om te volgen. In het midden van de jaren 1780 was het
niet langer de vraag of er Franse hervormingen kwamen, maar hoe deze eruit zouden zien. De koninklijke
regering was bijna bankroet en een significante minderheid van de politiek actieve elite was overtuigd dat het
Franse regeringssysteem irrationeel was.
DE CRISIS VAN HET OUDE REGIME
Het oude regime bevond zich in crisis in de late jaren 1780 door 3 factoren:
1. Grote schulden en een verouderd systeem voor het innen van inkomsten;
2. Institutionele beperkingen op de monarchie die de geprivilegieerde belangen verdedigde;
3. De publieke opinie die verregaande hervormingen voor ogen had en de monarchie in die richting
duwde.
Ook de ongepastheid van de koning, Lodewijk XVI (r. 1774-1793) speelde een rol. Hij was een vriendelijke,
goedbedoelde man die niet geschikt was om koning te zijn. Zijn vrouw, Marie Antoinette, was dat ook niet. De
fiscale crisis zat er al een tijdje aan te komen en was het resultaat van een systeem waarbij de grootste rijkdom
werd beschermd door traditionele privileges. In Frankrijk werd namelijk de adel uitgezonderd van het betalen
van belasting. De instituties die dit systeem beschermde waren ook uitzonderlijk sterk. De parlementen
(koninklijke gerechtshoven) bestonden uit advocaten en rechters die technisch gezien tot de adel behoorden
,en dus de traditionele privileges van deze adel beschermden. Lodewijk XIV had al eens geprobeerd het fiscale
systeem te hervormen, maar was toen uiteindelijk teruggevallen op de verkoop van ambten. In de late jaren
1780, onder Lodewijk XVI, was 1/4 e deel van de jaarlijkse kosten geleend; de helft van de uitgaves van de
regering ging naar het betalen van de rente boven op de schuld. De koning huurde geschikte financiële
ministers in die de fundamentele hervormingen moesten doorvoeren, maar er kwam veel tegenstand tegen dit
nieuwe beleid, door de parlementen, vele hovelingen en aristocraten, maar ook door het gewone volk. Boeren
en stedelingen vertrouwde de vrije markt niet op het gebied van graan; ze waren bang dat de graanvoorraad
opgekocht zou worden en dat mensen zouden verhongeren. Het proberen door te voeren van deze
hervormingen in tijden van een graantekort garandeerde het falen al. Echter, niet alle leden van de elite waren
tegen de hervormingen. Het spoor van de ‘verlichte’ publieke opinie was zichtbaar in het denken van bepaalde
hovelingen en duizenden opgeleide burgers die geloofden dat de regering en de economie moesten
veranderen. In 1787 riep de koning een Assembly of Notables bijeen, een ad hoc elitegroep die hem moesten
steunen in het overbluffen van de parlementen en sommige veranderingen door te voeren. Maar, hij vond
weinig steun. Ironisch genoeg vonden zelfs de nobellieden en geestelijken die tegen hervormingen waren het
nodig om de Staten-Generaal bijeen te roepen (ze waren namelijk zeker dat zij het overleg konden
controleren). De drie standen kwamen samen en stemden gescheiden; eerst de geestelijken (1 e stand), dan de
adel (2e stand) en daarna de burger (3e stand).
DE STATEN-GENERAAL
In 1788 moest Lodewijk de Staten-Generaal wel bijeenroepen (druk van burgers en hovelingen). De
afgevaardigden werden gekozen door lokale vergaderingen, die weer verkozen waren via mannelijk kiesrecht.
Lodewijk dacht (verkeerd) dat hij een wijdverspreide steun had in de provincies. Hij besloot ook de Derde Stand
twee keer zo groot te maken als de andere twee standen. De koning hoopte dat het schrikbeeld van drastische
voorstellen van de derde stand de aristocraten en geestelijken zou afschrikken om enkele van zijn
hervormingen te aanvaarden. Een vloedgolf van gevoelens in Frankrijk bevestigde de legitimiteit van de Staten-
Generaal en de autoriteit van de Derde Stand om verandering vast te stellen. Politieke pamfletten circuleerden
waarin men beargumenteerde dat de Derde Stand meer macht verdiende omdat hij het mandaat van de
mensen droeg. Joseph Emannuel Sieyès schreef in zijn pamflet What Is the Third Estate? dat de Derde Stand de
natie representeerde omdat het geen speciale privileges reflecteerde.
Onder de afgevaardigden van de eerste twee Standen waren mannen zoals de Marquis de Lafayette, die
sympathiek stonden tegenover hervormingen. In de Derde Stand werden radicale politieke gedachten
gedragen door veel van haar afgevaardigden. De meesten waren advocaten en rechters, functionarissen in de
regering maar met een lage sociale status. Ze bezochten vaak provinciale academies, salons en politieke
maatschappijen. Ze waren vastberaden om te hervormen. Toen dit groepje samenkwam en met verzet te
maken kreeg van de Eerste en Tweede Stand en van de koning, namen zij de regering over en begon de
revolutie.
1789: EEN REVOLUTIE BEGINT
Zodra de drie Standen samenkwamen in het koninklijke paleis bij Versailles, werden de conflicten zichtbaar. De
ongeschiktheid van de Kroon werd meteen duidelijk: op de eerste dag van hun ontmoetingen in mei faalden
Lodewijk en zijn ministers erin om een hervormingsprogramma te introduceren waar de afgevaardigden over
na konen denken. Hierdoor ontstond er meteen twijfels over de monarchie zijn betrokkenheid bij de
hervormingen. Belangrijker nog, hierdoor kreeg de Derde Stand het politieke initiatief. Zij daagden het idee uit
dat de drie Standen gescheiden moesten samenkomen en stemmen en afgevaardigden van de Derde Stand
weigerden te worden erkend als leden van de Derde Stand (want ze vonden dat ze leden van de Staten-
Generaal in het algemeen waren). Zes weken lang konden de Staten-Generaal niet officieel samenkomen, en de
koning deed hier niks aan. In deze zes weken groeide de vastberadenheid van de Derde Stand, en steeds meer
afgevaardigden werden overwonnen tot het idee dat de Drie Standen moesten beginnen in de meest
systematische manier: Frankrijk moest een geschreven grondwet krijgen.
DE NATIONALE VERGADERING
In het midden van juni hadden zich al meer dan dertig reformistische leden van de geestelijkheid zich
aangesloten bij de Derde Stand, die alle afgevaardigden van alle standen hadden uitgenodigd om samen te
komen en gecertifieerd te worden. Op 17 juni verklaarde de Derde Stand zichzelf als de Nationale Vergadering
van Frankrijk. Eerst deed de koning niks, maar toen de afgevaardigden arriveerden op 20 juni, werden ze
buitengesloten uit de zaal. Ze besloten naar een tennisveld te gaan en produceerden daar een document: de
Eed op de Kaatsbaan. Dit was een belofte dat ze elkaar zouden blijven ontmoeten tot er een geschreven
grondwet was ontstaan. Terwijl steeds meer afgevaardigden van de Eerste en Tweede Stand zich aansloten bij
, de Nationale Vergadering, gaf Lodewijk ‘de opdracht’ aan de overgebleven loyale afgevaardigden om zich ook
aan te sluiten. Tegelijkertijd stuurde hij troepen naar Parijs. Dit zorgde voor achterdocht bij de Parijzenaren. De
stad was zeer wispelturig én extreem belangrijk in de stabiliteit van de koninklijke macht.
HET BESTORMEN VAN DE BASTILLE
Er was niet veel nodig (het nieuws dat een reformistische financiële minister was weggestuurd) voor Parijs om
los te barsten in demonstraties en plunderingen. Een menigte bestormde het gemeentehuis en de koninklijke
wapenkamer, waarbij ze duizenden wapens meenamen. Een volksmilitie vormde zich van bewapende burgers.
Bewapende menigtes vielen andere plekken van koninklijke autoriteit aan, zoals de gevangenis de Bastille (14
juli). De Bastille was een machtig symbool van koninklijke macht. Veel van de mannen van het garnizoen
mochten vrijuit gaan, maar de commandant en een aantal officiers werden vermoord door de menigte. De
overwinning van het volk was gênant voor de koning, hij besloot onmiddellijk de volksbeweging te omarmen.
Hij kwam naar Parijs en noemde de het onderscheidingsteken gedragen door de militie en het volk een badge
van vastberadenheid en opstandigheid. Deze symbolische actie signaleerde een omkering in het Oude Regime:
politiek zou vanaf nu gebaseerd worden op nieuwe principes.
Aangemoedigd door gebeurtenissen in Parijs vonden er ook in andere steden en dorpen in Frankrijk opstanden
plaats. In veel gebieden werd de machinerie van de koninklijke regering compleet omvergeworpen.
Tegelijkertijd vond er op het platteland ook een golf van opstanden plaats, veelal veroorzaakt door
voedseltekorten.
NAAR EEN CONSTITUTIONELE REGERING
Deze gebeurtenissen dwongen de leden van de Nationale Vergadering om energiek te werken aan de grondwet
en om wetgeving door te voeren die de burgers tevreden zouden stellen die protesteerden tegen economische
en politieke privileges. Horigheid werd (grotendeels symbolisch) afgeschaft en de tiend (1/10 e van iemands
inkomen ging voorheen naar de kerk) ook. De Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger werd eind
augustus ingesteld. In september debatteerden de afgevaardigden over de rol van de koning in de nieuwe
constitutionele regering. Uiteindelijk kreeg de koning een driejarig opschortend veto (de macht om wetgeving
op te schorten in de vergadering van twee wetgevende machten).
DE VROUWENMARS NAAR VERSAILLES
Opnieuw zette Lodewijk zijn troepen in; dit keer stuurde hij ze direct naar Versailles, waar de Vergadering zich
bevond. Het nieuws dat de troepen eraan kwamen zorgde voor enorme woede, die versterkt werd door een
bedreiging van nog een graantekort. Op 5 oktober gingen vrouwen de straat op, roepend ‘Wij willen brood’, en
ze trokken naar het gemeentehuis. Omdat zij verantwoordelijk waren voor het verzorgen van het voedsel voor
hun families, waren broodprotesten vaak geleid door vrouwen. Dit protest was echter bijzonder want ze
besloten met duizenden naar Versailles te lopen, begeleid door een volksmilitie (genaamd de Nationale Garde),
om de koning te smeken voor voedsel. Lodewijk gaf het bevel om opgeslagen graanvoorraden uit te delen in
Parijs; hij accepteerde ook de constitutionele rol die de Vergadering voor hem bedacht had. Er was veel
dramatisch veranderd. De koning werd nog steeds gezien als de vaderlijke bewaker van het welzijn van zijn
volk, maar zijn macht was nu beperkt en zijn autoriteit aangetast. De Vergadering begon nu te regeren in naam
van de natie; tot nu toe hadden ze de steun van het volk.
DE FASEN VAN DE REVOLUTIE, 1789-1799
De Franse Revolutie was complex: het was een serie van veranderingen, gedreven door meerdere groepen. De
mensen in Parijs bleven een belangrijke drijfkracht voor verandering. De mensen op het platteland werden ook
actief, vooral in het zich verzetten tegen veranderingen die hen werden opgedwongen door de centrale
regering. Ook het buitenland speelde een rol; het verdedigen van de revolutie tegen buitenlandse vijanden
werd routinewerk voor de fragiele revolutionaire regeringen. Verder moesten ze ook nog omgaan met de
problemen die al voor de Revolutie speelden, zoals de chronische schuld van de regering of de regelmatige
graantekorten.
DE EERSTE FASE VOLTOOID, 1789-1791
Aan het eind van 1789 was Parijs nog steeds het centrum van levendig politiek debat. Salons, academiën en
private sociëteiten floreerden. Afgevaardigden van de Vergadering voegden zich bij bestaande sociëteiten of
hielpen nieuwe te stichten. Een hele belangrijke was de Jakobijnse Club. Deze clubs representeerde het hele
scala van revolutionaire meningen. In het begin waren de salons en debatverenigingen vergelijkbaar aan die
van de tijd van de Verlichting, maar ze werden al snel bronnen van politieke druk op de regering. Kranten
speelden ook een rol in het politieke leven in Parijs. Het brede front voor revolutionaire consensus begon af te
brokkelen toen de Vergadering besluiten namen over de grondwet en over het beleid om de financiële situatie
