Samenvatting Gedrag in evolutie en ontwikkeling

PSYCHOLOGIE: GEDRAG IN EVOLUTIE EN ONTWIKKELING
Hoofdstuk 1: Over eenvoud en complexiteit (11-16)
Ethologisch-evolutionair denkkader
= vele gedragingen zijn erfelijk bepaald vanuit de oorspronkelijke functionaliteit voor overleving en
voortplanting
 Titel: “Gedrag in evolutie en ontwikkeling”
 Het gedrag van de zich ontwikkelende mens begrijpen zonder de historische evolutie van de mens in
rekening te nemen, zou getuigen van kortzichtigheid
 Individuele ontwikkeling = ontogenese
 Soortelijke ontwikkeling = fylogenese
 Dogmatische religie => maakte het de wetenschappers lastig om op een objectieve wijze en de wereld te
bestuderen en hierover te publiceren
 Galileo Galilei werd verbannen door de Roomse kerk door zijn theorie van het heliocentrisme (1616)
 Pas in 1835 werden zijn boeken van de censurerende kerkelijke index gehaald
 Het evolutionaire denken heeft tot in de 19e eeuw tegenkanting gekend
 Geen boeken biologie in katholieke scholen
 Enkel toelaatbare verwijzingen van de evolutieleer mochten erin
 Creationisme = de mens is niet het product van evolutie doorheen een fylogenese (soortelijke
ontwikkeling), maar wel een product van God als schepper
o Nu zelfs nog felle aanhangers in de VS
 Gedragsgenetica = gedrag wordt bepaald door interactie van verschillende genen
 Veel van ons gedrag wordt in sterke mate bepaald door menselijke overerving
 Biologische determinatie van ons gedrag = DYNAMISCH geven binnen de individuele levensloop
 Genetica= meer dan overerven van bestaande, gemuteerde of toevallig opgetreden kenmerken
 Epigenetica = niet het DNA op zich reguleert de overerving, maar epigenomen bepalen, op basis van
interactie met de omgeving (bijv. op basis van voedingsgewoonten) of bepaalde genen worden aan- of
uitgeschakeld of gedempt

Invloed van taal op gedrag
Multimodale ervaring = ervaring waarbij verschillende zintuigen betrokken zijn
 Neurofysiologie: taal helpt om herinneringen beter te verankeren in de hersenen
 Neurofysiologische componenten vormen niet altijd een verklaring voor het gedrag
 Veel betekenisvol en complex gedrag kan men niet op neurofysiologisch vlak definiëren/stimuleren
 Onder woorden brengen van een ervaring -> ervaring als herinnering blijft langer hangen
o Leidt tot het sneller aanleren + langer onthouden als herinnering
 Hersenstructuren die instaan voor taalbegrip en communicatie hebben sterke connecties met
o geheugenstructuren in het centrum van de hersenen
o structuren in de frontale cortex -> nadenken, fantaseren en anticiperen
 via taal kunnen we in het …
o semantisch geheugen: herinneringen vastleggen
o procedureel geheugen: vaardigheden, handelen aansturen/aanleren
o episodisch geheugen: gebeurtenissen makkelijker herinneren
 onze taalcapaciteiten ontwikkelen zich pas na de eerste 3 levensjaren
o men herinnert zich dingen die zich voordeden vanaf het 4de levensjaar

Psychoanalyse
= denken dat kinderen vroege ervaringen verdringen omdat ze seksueel geladen zijn (betwistbaar)
 Basisideeën die wel overeind blijven:
 Vroegkinderlijke ervaringen kunnen opstapelen en een diepgewortelde invloed uitoefenen
o Hoeft niet noodzakelijk een opvallende gebeurtenis zijn
o kleine, maar betekenisvolle ervaringen kunnen zich bewust/onbewust in het geheugen
nestelen
 vb. rozenknopje (dubbelzinnige betekenis: verwijst naar de afbeelding op zijn ijsslee
voor hij door zijn ouders ongewild op internaat werd gestuurd + in het Engels een

, seksuele betekenis)
 Invloed van seksualiteit
o Seksuele driften zoeken een uitlaatklep als ze niet op een ‘gewone’ manier bevredigd
worden
 Het bewuste en het onbewuste zijn beide talig gestructureerd
o Taalspelletjes, taalhumor

Eenvoudige en complexe modellen
DE WETENSCHAP
 Recente vooruitgang in de neurowetenschap
 Focus op de hersenen (centraal zenuwstelsel)
o Rudimentaire beelden die men zich voorstelt -> zichtbaar maken via registratie van activiteit
in de hersenzones
 Kan illusie wekken dat alles perfect is te vatten in formules en voorspellingen
 Door de complexiteit van het menselijk gedrag hebben we de neiging om dit gedrag vereenvoudigd voor
te stellen
 Ook gedragsmodellen zelf worden vaak te vereenvoudigd voorgesteld, terwijl de auteurs zelf wel
genuanceerde antwoorden zochten
 Typisch de mens én de wetenschapper
 Nativisme = alles ligt vast door genetische factoren en rijping
 Empirisme = omgevingsstimulatie speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling
 Modellen die de complexiteit benadrukken
o !!Dynamic systems visie
o Transactioneel ontwikkelingsmodel
 Mechanismen van gedragsverandering
o Kind beschikt over:
 Buffer (nonlineaire effecten): sommige invloeden hebben pas een effect als ze een
drempelwaarde overschrijden
 Synergetisch/katalyserend interactie-effect: invloeden hebben pas echt effect als
er tegelijkertijd ook een andere invloed aanwezig is
 Multifactoriële interactie-effecten: het effect van een factor is afhankelijk van een
andere
 Indirecte causaliteit: de indruk hebben dat een gedrag door een specifieke invloed
veroorzaakt wordt, maar eigenlijk wordt beïnvloed door een tussenliggend effect,
waardoor het gevolg tot stand komt
 Multilevel-analysemethoden
 Proberen de dynamiek van de ontwikkeling in cijfers te vatten
 Beperkt
o Kan nooit alle relevante aspecten in onderling verband omvatten
o Zegt niets over de individuele gedragsontwikkeling/ levensloop
o Kleine individuele ervaringen/kenmerken kunnen een bel angrijke invloed hebben
Bijvoorbeeld: oogcontact
 Ouders zijn gevoeliger voor signaalgedrag
 Stimulatie voor de taalontwikkeling
 Indicatie voor ouderlijke sensitiviteit en kindgerichtheid
 Padanalyse als specifieke vorm van structural equation modeling: verbale en non-
verbale cognitieve ontwikkeling hangen samen met een verbaal begeleidingsgedrag
van de ouder
o Onze perceptie van gedrag van de andere bepaalt ons handelen tegenover die persoon
o => impact van vele gedragsaspecten zijn niet om te zetten in cijfers, statistieken, formules




Hoofdstuk 2: Kind en levensloop in de kijker (17-20)

,Aandacht voor ontwikkeling
 Perioden in de menselijke levensloop onderwerp van wetenschapper en individu op maatschappelijk,
technologisch vlak en methodologisch vlak
 20ste eeuw: instituten voor kindergezondheidszorg en kinderwelzijn
 Vb. National institute of child health and human development (VS)
 Kind en gezin (België)
 Kindertijd als onderwerp van vele studies
 Gezondheidszorg laat preventie toe
 Industrie nood aan geschoolde jongeren -> kindersterfte vermijden en scholing stimuleren
 Tijd van opkomst van
 Preventieve Gezondheidszorg
 Epidemiologie
 Afbouw kinderarbeid
 Invoer leerplicht
 Uitbouw onderwijsinstellingen
 John Watson
 Vader van behaviorisme
 Psychological care of infant and child
 Basis idee: opvoeding is almachtig + ouders moeten leer- en conditioneringsprocessen efficiënt
gebruiken
 “Give me a dozen healthy infants and I'll guarantee to take any one at random and train him to
become any type of specialist I might select”
 Burrhus Skinner
 Leerprincipes belonen en straffen
 Behaviorisme als leer van veranderbaarheid en maakbaarheid van het menselijk gedrag -> empirisme
 ’60- ’70: gezins-, maatschappijfactoren hebben invloed op ontwikkeling
 ’80- ’90: gedrag in aanleg aanwezig
 In kaart brengen van genetische factoren
 Bloei van neurocognitieve en neurofysiologische stromingen
 Late interesse voor verstandelijke, sociale en emotionele ontwikkeling
 School voor 6 jaar = bewaarschool
 Nu: vaardigheden inoefenen in kleuterscholen
 Nationaal Werk voor Kinderwelzijn (NWK) omgedoopt tot Kind en Gezin: meer gericht op
taalontwikkeling, verstandelijke en emotionele ontwikkeling
 Studie van ontwikkeling van kinderen voor ze kunnen praten
 Ontwikkeling fysiologische registratiemogelijkheden
o Hartslagveranderingen
o Sensorische en verstandelijke vaardigheden al vroeg aanwezig
 Onderzoek bij baby’s (infancy research)
o Vroegtijdig opsporen van ontwikkelingsrisico’s
 Studie andere perioden
 Afhankelijk van vooroordelen, maatschappelijke interesses en techniek
 vb: prenatale gedrag studie
 Adolescentie (’70)
o Jongeren langer naar school
o Langere sociale afhankelijkheid
 Ouderdom
o Verlenging van de levensverwachting
o Psychogerontologie: normaal geestelijke verouderingsproces

De bril van de ontwikkelingspsychologen
 Hanteren van impliciet denkkader
 Jean Piaget
 Beschrijving van onderliggende structuur in verstandelijke vermogens en kennisopbouw bij kinderen
 Originele, interessante en controversiële theorie
 Bril van de auteurs

,  Onderliggende mens en wereldbeelden
 Connectivisme = alles hangt met elkaar samen
 Holisme = brede kijk
 Associationisme = toevallige samenhang en gelijkenissen
 Organismisch wereldbeeld = groei van systemen en voorgeprogrammeerd gedrag
 Mechanistische visie = analogie van de motor: onderdelen blijven het zelfde en de motor draait maar
als er iemand de startsleutel aandraait of er brandstof in pompt
 Freud: dynamisch en persoons- en ontwikkelingsmodel (thermodynamica in de fysica)
 Cybernetica = regelsystemen
 Wohlwill
 Ontwikkelingstheorie
 Interactie tussen individu en omgeving
o Ziekbed: passief omgevingsfactoren ondergaan
o Zwemwedstijd: zoveel mogelijk presteren in 1 rechte lijn
o Tennis: ontwikkeling afhankelijk van interactie met andere speler
 Auteur bepaald door onderliggende wereldbeelden, culturele invloeden en wetenschappelijke modellen
 Ontwikkelingstheorie: vanuit een gezichtspunt in de tijd
 Retrospectief = van eindpunt naar beginpunt
 Prospectief = vanaf beginpunt naar verder in de tijd, geen eindpunt
o Jean Piaget:
 Retrospectieve theorie
 Op basis van volwassenen denkstructuren wordt afgeleid welke denkpatronen een
kind op een bepaalde leeftijd al dan niet bezit
o Behaviorisme
 Welke leerprocessen verantwoordelijk voor welk gedrag
 In dit boek:
 Transactionele visie: van start naar eindpunt op een dynamische manier
 Ethiologisch-evolutionaire visie: gedragsontwikkeling van de mens breed bekijken in zijn huidige en
historische omgeving




Hoofdstuk 3: Gedragsontwikkeling onder de loep (21-28)
Onderzoeksmethoden
 Idiografische methode = Individuele levenslopen worden als studieobject genomen om er interessante