SAMENVATTING VIJF EEUWEN OPVOEDEN IN NEDERLAND
Hoofdstuk 1; Humanisme, Hervorming en verlichting
Moderne pedagogische wetenschap empirische sociale wetenschap van het
opvoedingsproces.
Plato (427-347) eerste ‘grote’ pedagoog.
1.1 Renaissance en Humanisme
De brede culturele vernieuwingsbeweging die weldra Renaissance (wedergeboorte) zou worden
genoemd, ontstond in de Italiaanse steden van de vijftiende eeuw. In de loop van de zestiende eeuw
zou de stroming zich verbreiden door heel Europa.
In de beeldende kunst is de Renaissance een stroming waarin de waardering van de natuur en vooral
de mens prominent aanwezig is. De idealen van de Renaissance worden het best belichaamd in het
figuur van Leonardo da Vinci, kunstenaar, wetenschapsman, dichter en uitvinder. Geniaal in aanleg
en in staat om de wereld met de rede te doorvorsen, werd hij door opvoeding het prototype van de
universele mens, de uomo universale (wordt bedoeld die al zijn faculteiten en vaardigheden
ontwikkelt, dus bijvoorbeeld een goed ontwikkeld atletisch lichaam, maar ook een
scherp verstand en bekwaamheden op veel gebieden, met name in de kunsten).
Het Humanisme heeft zich ontwikkeld tot een fundament van de moderne culturele traditie. Deze
traditie wordt gekenmerkt door een hoge waardering van de mens en zijn mogelijkheden.
Ontwikkeling en opvoeding zijn centrale categorieën in het humanistisch denken. Zij legden de
grondslag voor de klassieke filologie, de wetenschappelijke studie van de letteren uit de oudheid.
Erasmus, Rotterdam (1469-1536)
Desiderius Erasmus was een van de invloedrijkste humanisten in deze periode. Hij had een
uitgesproken aandacht voor opvoeding en onderwijs. Op 14-jarige leeftijd werd hij wees en belande
in een klooster. Hij studeerde aan de Parijse Universiteit. Hier groeide zijn bewondering voor een
nieuwe generatie humanisten. Erasmus was er beslist van overtuigd dat het verval van zeden, de
misstanden in de kerk, zo goed als achterlijkheid en dogmatisme het gevolg waren van een gebrek
aan cultuur. Daarom was de klassieke culturele vorming voor hem de kern van alle echte opvoeding.
Dat vereiste een radicale onderwijshervorming
De onderwijzer moest liefde hebben voor zijn vak.
De leraar moest kinderen stimuleren door in te spelen op hun eergevoel.
Het zou vooral aantrekkelijk worden door een liefdevolle verhouding tussen leraar en
leerling.
Het onderwijs was voor Erasmus zo belangrijk dat het uit handen zou moeten worden genomen van
de kerk en moest worden overgedragen aan de wereldlijke overheid.
Montaigne (1533-1592)
Michel de Montaigne was beïnvloed door Erasmus, maar diens ideaal van geletterdheid was toch niet
zo aan hem besteed. Hij is het meest bekend om zijn werk de Essais, waarin hij reflecteert over vele
Hoofdstuk 1; Humanisme, Hervorming en verlichting
Moderne pedagogische wetenschap empirische sociale wetenschap van het
opvoedingsproces.
Plato (427-347) eerste ‘grote’ pedagoog.
1.1 Renaissance en Humanisme
De brede culturele vernieuwingsbeweging die weldra Renaissance (wedergeboorte) zou worden
genoemd, ontstond in de Italiaanse steden van de vijftiende eeuw. In de loop van de zestiende eeuw
zou de stroming zich verbreiden door heel Europa.
In de beeldende kunst is de Renaissance een stroming waarin de waardering van de natuur en vooral
de mens prominent aanwezig is. De idealen van de Renaissance worden het best belichaamd in het
figuur van Leonardo da Vinci, kunstenaar, wetenschapsman, dichter en uitvinder. Geniaal in aanleg
en in staat om de wereld met de rede te doorvorsen, werd hij door opvoeding het prototype van de
universele mens, de uomo universale (wordt bedoeld die al zijn faculteiten en vaardigheden
ontwikkelt, dus bijvoorbeeld een goed ontwikkeld atletisch lichaam, maar ook een
scherp verstand en bekwaamheden op veel gebieden, met name in de kunsten).
Het Humanisme heeft zich ontwikkeld tot een fundament van de moderne culturele traditie. Deze
traditie wordt gekenmerkt door een hoge waardering van de mens en zijn mogelijkheden.
Ontwikkeling en opvoeding zijn centrale categorieën in het humanistisch denken. Zij legden de
grondslag voor de klassieke filologie, de wetenschappelijke studie van de letteren uit de oudheid.
Erasmus, Rotterdam (1469-1536)
Desiderius Erasmus was een van de invloedrijkste humanisten in deze periode. Hij had een
uitgesproken aandacht voor opvoeding en onderwijs. Op 14-jarige leeftijd werd hij wees en belande
in een klooster. Hij studeerde aan de Parijse Universiteit. Hier groeide zijn bewondering voor een
nieuwe generatie humanisten. Erasmus was er beslist van overtuigd dat het verval van zeden, de
misstanden in de kerk, zo goed als achterlijkheid en dogmatisme het gevolg waren van een gebrek
aan cultuur. Daarom was de klassieke culturele vorming voor hem de kern van alle echte opvoeding.
Dat vereiste een radicale onderwijshervorming
De onderwijzer moest liefde hebben voor zijn vak.
De leraar moest kinderen stimuleren door in te spelen op hun eergevoel.
Het zou vooral aantrekkelijk worden door een liefdevolle verhouding tussen leraar en
leerling.
Het onderwijs was voor Erasmus zo belangrijk dat het uit handen zou moeten worden genomen van
de kerk en moest worden overgedragen aan de wereldlijke overheid.
Montaigne (1533-1592)
Michel de Montaigne was beïnvloed door Erasmus, maar diens ideaal van geletterdheid was toch niet
zo aan hem besteed. Hij is het meest bekend om zijn werk de Essais, waarin hij reflecteert over vele
