Elise Salemans Lerarenopleiding Nederlands
Samenvatting Handboek taalgericht vakonderwijs (M. Hajer, T.
Meestringa) H2
Hoofdstuk 2: het ontwerpen van taalgerichte lessen
2.1 Relevante talige leerprocessen
Taalgericht vakonderwijs is gebaseerd op inzichten in taalontwikkeling en het leren van
leerlingen. Leerlingen leren in alle vakken denken in taal. Ze beginnen vanuit hun alledaagse
kennis en taal en bouwen dat in de loop van de tijd op naar ‘schooltaal’. Daarnaast
ontwikkelen ze vakkennis en kennis van de wereld die nodig zijn om zich in verschillende
contexten steeds preciezer uit te drukken en steeds meer in vaktaal te schrijven. Leerlingen
hierin begeleiden is de kern van taalgericht onderwijs.
Relevante talige leerprocessen die een rol spelen bij TVO:
- Interactie voegt iets wezenlijks toe aan het leerproces
o Transmissiemodel: kennis zit als het ware in de tekst zelf en hoeft alleen nog
maar via teksten en opdrachten overgedragen te worden. Van leerlingen
wordt niks anders verwacht dan lezen en luisteren. → zo werkt het juist niet,
deze opvatting is onjuist.
o Veel leerprocessen vinden juist plaats in interactie, niet in je eentje.
→ sociaalconstructivisme: kennis is er niet, maar komt juist tot stand in
contact met anderen.
o Betekenisonderhandeling: De leraar geeft niet zomaar een betekenis van een
woord, maar probeert er al pratend samen met de klas achter te komen.
Iedereen brengt zijn eigen kennis in om samen verder te komen en na te
denken over de betekenis van het begrip.
o Praten over de leerstof voegt iets wezenlijks toe aan het lezen van een boek
en het luisteren naar een leraar.
- Nieuwe leerstof moet aansluiten bij voorkennis
o Voorkennis: begrippen en veronderstellingen waarover de leerling al beschikt
en waar de leraar gebruik van kan maken door daar bij het aanbieden van de
nieuwe leerstof bij aan te sluiten.
o Het activeren van bestaande voorkennis is noodzakelijk. De stof krijgt anders
maar weinig betekenis voor de leerlingen.
o Open opdrachten -waarbij leerlingen uitdrukkelijk eigen kennis, vragen en
ervaringen mogen inbrengen- vergroten de motivatie en betrokkenheid
van leerlingen. Vakinhoud
- Taal ondersteunt het leren en denken
‘De intellectuele groei van een kind loopt gelijk op met zijn beheersing van het sociale
middel voor het denken, dat is, de taal.’ (Vygotsky, 1986)
3 uitgangspunten van het sociaalconstructivisme:
o Vakinhoud, denken en taal vormen samen een eenheid.
Dat wil zeggen dat de vakinhoud, de taal waarmee je over de
, Elise Salemans Lerarenopleiding Nederlands
vakinhoud spreekt en het denken/leren over de vakinhoud een eenheid
vormen.
o Taal gebruiken en taal leren zijn contextgebonden. Andersom is ook de
betekenis afhankelijk van de context waarin de taal wordt gebruikt.
o Leren is een sociaal proces. Het vindt plaats in een driehoek,
Taal Denken
namelijk leerling-leraar-leerstof.
Het kwadraat van Cummins:
De moeilijkheidsgraad van taalgebruik in het
onderwijs wordt door twee dimensies
beïnvloed:
- De cognitieve complexiteit
- De context waarin de leerstof wordt
aangeboden (concreet of abstract)
De DAT (dagelijkse algemene taalvaardigheid)
hoort bij nummer 1 in het schema. Zo is er veel steun uit de context en is het cognitief
meestal niet veeleisend. Veel theoretische activiteiten op school, dus de CAT (cognitief
academische taalvaardigheid), horen bij nummer 4. Er is vaak weinig contextuele steun en
het is cognitief veeleisend.
De context biedt de steun en aanknopingspunten voor het begrijpen en beklijven van de
gebruikte taal. Dat biedt mogelijkheden om tijdens de lessen te spelen met de parameters
context en veeleisendheid. Als de activiteiten op school te moeilijk zijn voor de leerling, kun
je de eisen (tijdelijk) verlagen. Je gaat dan meer richting nummer 2. Je kunt er ook voor
kiezen om de context wat meer te concretiseren, dus richting nummer 3.
Het is beter om meer contextuele steun te bieden bij een ingewikkeld begrip, dan een
vereenvoudiging maken van het begrip, dus een verlaging van de cognitieve eisen.
Pygmalioneffect:
Individuele leerlingen en klassen zullen zich gedragen naar de eisen die door de leraar aan
hen worden gesteld.
(Taal)leerstrategie:
Specifieke handelingen die de leerling onderneemt om zijn leren gemakkelijker, sneller,
aangenamer, zelfstandiger, effectiever en met meer transfer naar andere situaties te maken.
Een leerstrategie is probleemgeoriënteerd, dat wil zeggen dat het een middel is om een
specifiek probleem op te lossen, taak uit te voeren of doel te halen, en door dat te doen die je
ervaringen op.
- Strategieën kunnen leren direct en indirect ondersteunen
Samenvatting Handboek taalgericht vakonderwijs (M. Hajer, T.
Meestringa) H2
Hoofdstuk 2: het ontwerpen van taalgerichte lessen
2.1 Relevante talige leerprocessen
Taalgericht vakonderwijs is gebaseerd op inzichten in taalontwikkeling en het leren van
leerlingen. Leerlingen leren in alle vakken denken in taal. Ze beginnen vanuit hun alledaagse
kennis en taal en bouwen dat in de loop van de tijd op naar ‘schooltaal’. Daarnaast
ontwikkelen ze vakkennis en kennis van de wereld die nodig zijn om zich in verschillende
contexten steeds preciezer uit te drukken en steeds meer in vaktaal te schrijven. Leerlingen
hierin begeleiden is de kern van taalgericht onderwijs.
Relevante talige leerprocessen die een rol spelen bij TVO:
- Interactie voegt iets wezenlijks toe aan het leerproces
o Transmissiemodel: kennis zit als het ware in de tekst zelf en hoeft alleen nog
maar via teksten en opdrachten overgedragen te worden. Van leerlingen
wordt niks anders verwacht dan lezen en luisteren. → zo werkt het juist niet,
deze opvatting is onjuist.
o Veel leerprocessen vinden juist plaats in interactie, niet in je eentje.
→ sociaalconstructivisme: kennis is er niet, maar komt juist tot stand in
contact met anderen.
o Betekenisonderhandeling: De leraar geeft niet zomaar een betekenis van een
woord, maar probeert er al pratend samen met de klas achter te komen.
Iedereen brengt zijn eigen kennis in om samen verder te komen en na te
denken over de betekenis van het begrip.
o Praten over de leerstof voegt iets wezenlijks toe aan het lezen van een boek
en het luisteren naar een leraar.
- Nieuwe leerstof moet aansluiten bij voorkennis
o Voorkennis: begrippen en veronderstellingen waarover de leerling al beschikt
en waar de leraar gebruik van kan maken door daar bij het aanbieden van de
nieuwe leerstof bij aan te sluiten.
o Het activeren van bestaande voorkennis is noodzakelijk. De stof krijgt anders
maar weinig betekenis voor de leerlingen.
o Open opdrachten -waarbij leerlingen uitdrukkelijk eigen kennis, vragen en
ervaringen mogen inbrengen- vergroten de motivatie en betrokkenheid
van leerlingen. Vakinhoud
- Taal ondersteunt het leren en denken
‘De intellectuele groei van een kind loopt gelijk op met zijn beheersing van het sociale
middel voor het denken, dat is, de taal.’ (Vygotsky, 1986)
3 uitgangspunten van het sociaalconstructivisme:
o Vakinhoud, denken en taal vormen samen een eenheid.
Dat wil zeggen dat de vakinhoud, de taal waarmee je over de
, Elise Salemans Lerarenopleiding Nederlands
vakinhoud spreekt en het denken/leren over de vakinhoud een eenheid
vormen.
o Taal gebruiken en taal leren zijn contextgebonden. Andersom is ook de
betekenis afhankelijk van de context waarin de taal wordt gebruikt.
o Leren is een sociaal proces. Het vindt plaats in een driehoek,
Taal Denken
namelijk leerling-leraar-leerstof.
Het kwadraat van Cummins:
De moeilijkheidsgraad van taalgebruik in het
onderwijs wordt door twee dimensies
beïnvloed:
- De cognitieve complexiteit
- De context waarin de leerstof wordt
aangeboden (concreet of abstract)
De DAT (dagelijkse algemene taalvaardigheid)
hoort bij nummer 1 in het schema. Zo is er veel steun uit de context en is het cognitief
meestal niet veeleisend. Veel theoretische activiteiten op school, dus de CAT (cognitief
academische taalvaardigheid), horen bij nummer 4. Er is vaak weinig contextuele steun en
het is cognitief veeleisend.
De context biedt de steun en aanknopingspunten voor het begrijpen en beklijven van de
gebruikte taal. Dat biedt mogelijkheden om tijdens de lessen te spelen met de parameters
context en veeleisendheid. Als de activiteiten op school te moeilijk zijn voor de leerling, kun
je de eisen (tijdelijk) verlagen. Je gaat dan meer richting nummer 2. Je kunt er ook voor
kiezen om de context wat meer te concretiseren, dus richting nummer 3.
Het is beter om meer contextuele steun te bieden bij een ingewikkeld begrip, dan een
vereenvoudiging maken van het begrip, dus een verlaging van de cognitieve eisen.
Pygmalioneffect:
Individuele leerlingen en klassen zullen zich gedragen naar de eisen die door de leraar aan
hen worden gesteld.
(Taal)leerstrategie:
Specifieke handelingen die de leerling onderneemt om zijn leren gemakkelijker, sneller,
aangenamer, zelfstandiger, effectiever en met meer transfer naar andere situaties te maken.
Een leerstrategie is probleemgeoriënteerd, dat wil zeggen dat het een middel is om een
specifiek probleem op te lossen, taak uit te voeren of doel te halen, en door dat te doen die je
ervaringen op.
- Strategieën kunnen leren direct en indirect ondersteunen
