Literatuur dag 3 , Basiscursus Cognitieve Gedragstherapie Kind &
Jeugd- Forta opleidingen
Inhoudsopgave
Boek: Inleiding tot de gedragstherapie (Hermans, Raes & Orlemans, 2018)..............................................................2
Hoofdstuk 8, De holistische theorie en de probleemselectie...........................................................................................2
8.1. Inleiding.....................................................................................................................................................................................................2
8.2. De holistische theorie......................................................................................................................................................................2
8.3. Probleemselectie................................................................................................................................................................................5
8.4. Meten.........................................................................................................................................................................................................5
8.5. Tot besluit................................................................................................................................................................................................5
Boek: Geïntegreerde cognitieve gedragstherapie. Handboek voor theorie en praktijk (Korrelboom &
Ten Broeke, 2014)..................................................................................................................................................................................................7
Hoofdstuk 11, Diagnostiek van aangrijpingspunten (IV); registraties..........................................................................7
11.1. Inleiding.....................................................................................................................................................................................................7
11.2. Algemene kenmerken van registratieopdrachten....................................................................................................7
11.3. Frequentie- en tijdsduurregistraties....................................................................................................................................7
11.4. Registraties rond vóórkomen en bezinning...................................................................................................................7
11.5. Het gedachterapport (fase 1).....................................................................................................................................................8
11.6. Keuze van de registratiemethode.........................................................................................................................................9
11.7. Conclusies...............................................................................................................................................................................................9
Boek: Methoden en technieken van gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen (Prins, Bosch &
Braet, 2018)..............................................................................................................................................................................................................10
Hoofdstuk 1, Gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen: geschiedenis, kenmerken en
overwegingen bij het gedragstherapeutische proces........................................................................................................10
1.1. Inleiding....................................................................................................................................................................................................10
1.2. Kenmerken............................................................................................................................................................................................10
1.3. Indicatie: gedragstherapie of niet?........................................................................................................................................11
1.4. Overwegingen bij het gedragstherapeutische proces...........................................................................................11
1.5. Gedragstherapie als experiment en de N=1 studie....................................................................................................13
1.6. Tot besluit................................................................................................................................................................................................13
Factsheet: VGCT Factsheet Holistische Theorie............................................................................................................................14
Artikel: Betekenisgevende Gedragstherapie. Een nieuw model van probleemsamenhang (In: Kind &
Adolescent Praktijk, Wispelwey)..............................................................................................................................................................14
Theorie over de probleemsamenhang......................................................................................................................................14
Boek: Helpen veranderen. Motiveringsstrategieën in de psychotherapie (Keijsers, Vossen & Keijsers,
2012)..............................................................................................................................................................................................................................15
Hoofdstuk 1, Motivering.............................................................................................................................................................................15
1.1. Evidence-based behandelen......................................................................................................................................................15
1.2. De patiënt verricht het werk......................................................................................................................................................15
1.3. Hindernissen bij veranderen......................................................................................................................................................15
1.4. Principes van motiverende interventies...........................................................................................................................16
1.5. Motivering en behandelfases....................................................................................................................................................17
1.6. Conclusie.................................................................................................................................................................................................17
, Boek: Inleiding tot de gedragstherapie (Hermans, Raes & Orlemans,
2018)
Hoofdstuk 8, De holistische theorie en de probleemselectie
8.1. Inleiding
De eerste fase van het gedragstherapeutische proces is verkennend van aard (kennismaken,
informatie verzamelen, werkrelatie opbouwen). De volgende fase is het niveau van verklaring. Als
therapeut stel je een ‘theorie’ op over de wijze waarop problemen of klachten samenhangen (HT) en
over de factoren die de klachten in stand houden (functieanalyse).
8.2. De holistische theorie
De probleemanalyse in een gedragstherapeutische behandeling bestaat uit 2 delen:
1. De holistische theorie (HT): macroniveau van de probleemanalyse. Het is een model van
probleemsamenhang dat de relatie tussen meerdere aanwezige probleemgebieden
beschrijft, terwijl de FA zich focust op 1 bepaald probleemgebied.
2. De functieanalyse (FA): microniveau van de probleemanalyse. Als therapeut zoom je in op
het voor de behandeling geselecteerde probleemgebied of probleemgedrag en spoor je de
cruciale antecedenten en bekrachtigers op n de betekeniscontext waarin het gedrag
optreedt.
8.2.1. Opstellen van de holistische theorie: een empirische cyclus
De holistische theorie verduidelijkt de onderlinge relaties tussen verschillende probleemgebieden.
Het biedt een gestructureerde samenvatting van de informatie die is verzameld. Er zijn 2 belangrijke
redenen om een holistische theorie uit te werken:
1. Een goede probleemselectie
2. Het aanscherpen van het behandelplan.
Het opstellen van een holistische theorie is meer dan het tekenen van wat kaders en pijlen ertussen.
Het risico bestaat dat de therapeut al snel een visie ontwikkelt op
de aard en samenhang van de problemen en deze zienswijze
vervolgens maar moeilijk kan loslaten. Het opstellen van een
holistische theorie betreft dus vooral het kritisch toetsen van de
eigen klinische oordelen. Dit gaat middels verschillende versies,
ook wel een voorlopige probleemsamenhang (VPS) genoemd. Pas
wanneer de VPS op zijn houdbaarheid is getoetst, spreken we van
een holistische theorie. Eigenlijk gaat dit middels een empirische
cyclus (zie hiernaast).
Opstellen van de probleemsamenhang: Het omschrijven van de
probleemgebieden en het beschrijven van de relaties tussen de
probleemgebieden.
Toetsen van de probleemsamenhang: Zowel op macroniveau (HT) als op het microniveau (FA) kun
je minstens delen van de hypothesen toetsen alvorens je aan het behandelen slaat.
Het toetsen van de VPS kent 2 fasen:
Onderkennende fase: De aparte probleemgebieden waarvan sprake is wordt expliciet in
kaart gebracht. Gedrag krijgt vaak al een etiket om het clusteren.
Verklarende fase: De verbanden nagaan tussen de gedefinieerde probleemdomeinen. De
veronderstelde verbanden zet je vervolgens om in toetsbare hypothesen die vervolgens
onderzocht kunnen worden a.d.h.v. experimentele manipulatie, correlationele aanpak,
bevraging van patiënt via topografische analyse of observatie door anderen. Beoordelen van
een causaal verband:
- Betrouwbare covariatie: Indien A een oorzaak is van B, hebben wijzigingen in A een
effect op B.
, Moderne variabelen= toestanden of omstandigheden die op zich geen causale
invloed hebben op het probleemgedrag, maar de sterkte van een causale relatie
kunnen beïnvloeden.
- De causale variabele komt eerst in de tijd: Er is een tijdelijke opvolging van oorzaak en
gevolg.
- Uitsluiting van alternatieve verklaringen: Alternatieve verklaringen moet uitgesloten
kunnen worden.
Mediatoren= variabelen die verwijzen naar het causale mechanisme dat de
relatie tussen oorzaak en gevolg verklaart.
- Logisch verband tussen de variabelen.
- Functionele verbanden.
Het is belangrijk dat je een disconfirmerende aanpak hebt. Dit betekent dat je jezelf vooral keer op
keer de vraag stelt ‘welke informatie zou betekenen dat mijn idee of hypothese niet klopt?.
8.2.2. Bespreken van de holistische theorie
Het is erg belangrijk om de opgestelde holistische theorie te bespreken met de patiënt. Zet de
holistische theorie op papier en zorg dat de patiënt ook een kopie heeft. Bespreek het stap voor stap
8.2.3. Illustratie 2: casus Anna
Anna (8 jaar) plast in bed en vertoont laatste tijd wat vreemd gedrag (afzonderen op kamer,
zwijgzaam aan tafel of in de auto, vroeg gaan slapen, weigeren nog langer naar de jeugdbeweging
te gaan, plots in huilen uitbarsten, onverwachts kwaad reageren, klas uitlopen na opmerking juf,
verscheuren ongeopende brieven van vriendin). De eerste gedragingen interpreteert zich
terugtrekken uit sociale contacten en de andere gedragingen als ongecontroleerde emotionele
reacties. In sessie 5 wordt de HT gepresenteerd en worden de eerste behandeldoelen geformuleerd.
De therapeut laat Anna een simpelere HT zien (zie links hieronder) en houdt de originele in het
dossier (zie rechts hieronder). De speculaties zijn met stippellijnen weergegeven.
8.2.4. Illustratie 3: casus Paul
Paul (42 jaar) heeft stressklachten. Hij voelt zich erg angstig, 2 jaar geleden is de ziekte van Crohn bij
hem vastgesteld, hij heeft zeer veel last van diarree, heeft een depressieve stemming, is in zijn
jeugdjaren enkele malen seksueel misbruikt door een oudere jongen uit de buurt, heeft af en toe
conflicten op zijn werk en hij vermijdt veel.
De VPS wordt geschetst:
Na de tweede sessie wordt de VPS aangepast:
Jeugd- Forta opleidingen
Inhoudsopgave
Boek: Inleiding tot de gedragstherapie (Hermans, Raes & Orlemans, 2018)..............................................................2
Hoofdstuk 8, De holistische theorie en de probleemselectie...........................................................................................2
8.1. Inleiding.....................................................................................................................................................................................................2
8.2. De holistische theorie......................................................................................................................................................................2
8.3. Probleemselectie................................................................................................................................................................................5
8.4. Meten.........................................................................................................................................................................................................5
8.5. Tot besluit................................................................................................................................................................................................5
Boek: Geïntegreerde cognitieve gedragstherapie. Handboek voor theorie en praktijk (Korrelboom &
Ten Broeke, 2014)..................................................................................................................................................................................................7
Hoofdstuk 11, Diagnostiek van aangrijpingspunten (IV); registraties..........................................................................7
11.1. Inleiding.....................................................................................................................................................................................................7
11.2. Algemene kenmerken van registratieopdrachten....................................................................................................7
11.3. Frequentie- en tijdsduurregistraties....................................................................................................................................7
11.4. Registraties rond vóórkomen en bezinning...................................................................................................................7
11.5. Het gedachterapport (fase 1).....................................................................................................................................................8
11.6. Keuze van de registratiemethode.........................................................................................................................................9
11.7. Conclusies...............................................................................................................................................................................................9
Boek: Methoden en technieken van gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen (Prins, Bosch &
Braet, 2018)..............................................................................................................................................................................................................10
Hoofdstuk 1, Gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen: geschiedenis, kenmerken en
overwegingen bij het gedragstherapeutische proces........................................................................................................10
1.1. Inleiding....................................................................................................................................................................................................10
1.2. Kenmerken............................................................................................................................................................................................10
1.3. Indicatie: gedragstherapie of niet?........................................................................................................................................11
1.4. Overwegingen bij het gedragstherapeutische proces...........................................................................................11
1.5. Gedragstherapie als experiment en de N=1 studie....................................................................................................13
1.6. Tot besluit................................................................................................................................................................................................13
Factsheet: VGCT Factsheet Holistische Theorie............................................................................................................................14
Artikel: Betekenisgevende Gedragstherapie. Een nieuw model van probleemsamenhang (In: Kind &
Adolescent Praktijk, Wispelwey)..............................................................................................................................................................14
Theorie over de probleemsamenhang......................................................................................................................................14
Boek: Helpen veranderen. Motiveringsstrategieën in de psychotherapie (Keijsers, Vossen & Keijsers,
2012)..............................................................................................................................................................................................................................15
Hoofdstuk 1, Motivering.............................................................................................................................................................................15
1.1. Evidence-based behandelen......................................................................................................................................................15
1.2. De patiënt verricht het werk......................................................................................................................................................15
1.3. Hindernissen bij veranderen......................................................................................................................................................15
1.4. Principes van motiverende interventies...........................................................................................................................16
1.5. Motivering en behandelfases....................................................................................................................................................17
1.6. Conclusie.................................................................................................................................................................................................17
, Boek: Inleiding tot de gedragstherapie (Hermans, Raes & Orlemans,
2018)
Hoofdstuk 8, De holistische theorie en de probleemselectie
8.1. Inleiding
De eerste fase van het gedragstherapeutische proces is verkennend van aard (kennismaken,
informatie verzamelen, werkrelatie opbouwen). De volgende fase is het niveau van verklaring. Als
therapeut stel je een ‘theorie’ op over de wijze waarop problemen of klachten samenhangen (HT) en
over de factoren die de klachten in stand houden (functieanalyse).
8.2. De holistische theorie
De probleemanalyse in een gedragstherapeutische behandeling bestaat uit 2 delen:
1. De holistische theorie (HT): macroniveau van de probleemanalyse. Het is een model van
probleemsamenhang dat de relatie tussen meerdere aanwezige probleemgebieden
beschrijft, terwijl de FA zich focust op 1 bepaald probleemgebied.
2. De functieanalyse (FA): microniveau van de probleemanalyse. Als therapeut zoom je in op
het voor de behandeling geselecteerde probleemgebied of probleemgedrag en spoor je de
cruciale antecedenten en bekrachtigers op n de betekeniscontext waarin het gedrag
optreedt.
8.2.1. Opstellen van de holistische theorie: een empirische cyclus
De holistische theorie verduidelijkt de onderlinge relaties tussen verschillende probleemgebieden.
Het biedt een gestructureerde samenvatting van de informatie die is verzameld. Er zijn 2 belangrijke
redenen om een holistische theorie uit te werken:
1. Een goede probleemselectie
2. Het aanscherpen van het behandelplan.
Het opstellen van een holistische theorie is meer dan het tekenen van wat kaders en pijlen ertussen.
Het risico bestaat dat de therapeut al snel een visie ontwikkelt op
de aard en samenhang van de problemen en deze zienswijze
vervolgens maar moeilijk kan loslaten. Het opstellen van een
holistische theorie betreft dus vooral het kritisch toetsen van de
eigen klinische oordelen. Dit gaat middels verschillende versies,
ook wel een voorlopige probleemsamenhang (VPS) genoemd. Pas
wanneer de VPS op zijn houdbaarheid is getoetst, spreken we van
een holistische theorie. Eigenlijk gaat dit middels een empirische
cyclus (zie hiernaast).
Opstellen van de probleemsamenhang: Het omschrijven van de
probleemgebieden en het beschrijven van de relaties tussen de
probleemgebieden.
Toetsen van de probleemsamenhang: Zowel op macroniveau (HT) als op het microniveau (FA) kun
je minstens delen van de hypothesen toetsen alvorens je aan het behandelen slaat.
Het toetsen van de VPS kent 2 fasen:
Onderkennende fase: De aparte probleemgebieden waarvan sprake is wordt expliciet in
kaart gebracht. Gedrag krijgt vaak al een etiket om het clusteren.
Verklarende fase: De verbanden nagaan tussen de gedefinieerde probleemdomeinen. De
veronderstelde verbanden zet je vervolgens om in toetsbare hypothesen die vervolgens
onderzocht kunnen worden a.d.h.v. experimentele manipulatie, correlationele aanpak,
bevraging van patiënt via topografische analyse of observatie door anderen. Beoordelen van
een causaal verband:
- Betrouwbare covariatie: Indien A een oorzaak is van B, hebben wijzigingen in A een
effect op B.
, Moderne variabelen= toestanden of omstandigheden die op zich geen causale
invloed hebben op het probleemgedrag, maar de sterkte van een causale relatie
kunnen beïnvloeden.
- De causale variabele komt eerst in de tijd: Er is een tijdelijke opvolging van oorzaak en
gevolg.
- Uitsluiting van alternatieve verklaringen: Alternatieve verklaringen moet uitgesloten
kunnen worden.
Mediatoren= variabelen die verwijzen naar het causale mechanisme dat de
relatie tussen oorzaak en gevolg verklaart.
- Logisch verband tussen de variabelen.
- Functionele verbanden.
Het is belangrijk dat je een disconfirmerende aanpak hebt. Dit betekent dat je jezelf vooral keer op
keer de vraag stelt ‘welke informatie zou betekenen dat mijn idee of hypothese niet klopt?.
8.2.2. Bespreken van de holistische theorie
Het is erg belangrijk om de opgestelde holistische theorie te bespreken met de patiënt. Zet de
holistische theorie op papier en zorg dat de patiënt ook een kopie heeft. Bespreek het stap voor stap
8.2.3. Illustratie 2: casus Anna
Anna (8 jaar) plast in bed en vertoont laatste tijd wat vreemd gedrag (afzonderen op kamer,
zwijgzaam aan tafel of in de auto, vroeg gaan slapen, weigeren nog langer naar de jeugdbeweging
te gaan, plots in huilen uitbarsten, onverwachts kwaad reageren, klas uitlopen na opmerking juf,
verscheuren ongeopende brieven van vriendin). De eerste gedragingen interpreteert zich
terugtrekken uit sociale contacten en de andere gedragingen als ongecontroleerde emotionele
reacties. In sessie 5 wordt de HT gepresenteerd en worden de eerste behandeldoelen geformuleerd.
De therapeut laat Anna een simpelere HT zien (zie links hieronder) en houdt de originele in het
dossier (zie rechts hieronder). De speculaties zijn met stippellijnen weergegeven.
8.2.4. Illustratie 3: casus Paul
Paul (42 jaar) heeft stressklachten. Hij voelt zich erg angstig, 2 jaar geleden is de ziekte van Crohn bij
hem vastgesteld, hij heeft zeer veel last van diarree, heeft een depressieve stemming, is in zijn
jeugdjaren enkele malen seksueel misbruikt door een oudere jongen uit de buurt, heeft af en toe
conflicten op zijn werk en hij vermijdt veel.
De VPS wordt geschetst:
Na de tweede sessie wordt de VPS aangepast:
