Aardrijkskunde samenvatting periode 2
Hoofdstuk 2 platentektoniek (havo 5)
2.1 opbouw van de aarde
We kunnen er tegenwoordig makkelijk vanuit gaan hoe de aarde er vroeger uit heeft gezien. Hierbij
maken we gebruik van het actualiteitsbeginsel.
Endogene processen = krachten uit het binnenste van de aarde die zorgen voor de opbouw van de
aardkorst.
Bv. Vulkaan, aardbeving
Exogene processen = krachten die van buitenaf op de aarde inwerken en die zorgen voor de afbraak
van de aardkorst.
Bv. Wind, erosie, neerslag, verwering
Aarde bestaat uit:
- De aardkorst
- De mantel
- De aardkern
Lithosfeer = aardkorst + vaste buitenmantel
De lithosfeer drijft op de asthenosfeer = deel van de mantel wat
vloeibaar is en beweegt in een kringloop. Deze bewegende
kringloop van gesteente noem je de convectiestroom. De aardkern geeft warmte af, die de
convectiestromen in beweging zetten.
2 soorten lithosfeerplaten:
- De continentale plaat (lichter)
- De oceanische plaat (zwaarder)
1. De aardkern geeft geothermische energie af
2. Ontstaan van convectiestromen in de asthenosfeer
3. Drijven van de lithosfeerplaten = platentektoniek
2.2 platentektoniek
Bewijzen voor de platentektoniek:
- De continenten passen in elkaar
- Steenkool gevonden in Nederland (komt alleen voor bij
tropische regenwouden)
- Dezelfde fossielen gevonden aan 2 kanten van de oceaan
- Metingen vanuit de ruimte
3 hoofdbegrenzingsmogelijkheden bij de randzones:
- Divergentie = platen gaan uit elkaar
- Convergentie = platen gaan naar elkaar toe
- Transforme breuken = platen bewegen langs elkaar
Naast deze 3 hoofdbegrenzingsmogelijkheden zijn er
- Hotspots = één plaat beweegt over een mantelpluim
,Divergentie
Door de opstijgende convectiestromen
scheurt de aardkorst en ontstaat er een
slenk (laagte) = opening in de aardkorst
waar magma naar buiten stroomt.
Vanuit de slenk groeien lithosfeerplaten
aan met basalt (= magma dat is gestold
en de basis vormt van de oceanische
korst). En bewegen de platen weg van de
slenk.
Verschillen oudere en jongere vulkanen:
- Jonge vulkanen bij de slenk zijn actief, oudere vulkanen zijn niet actief.
- Bij de slenk zijn de vulkanen hoog en verder van de slenk af zijn ze wat lager.
1. De aardkorst scheurt en er ontstaat een slenk waaruit basalt gaat stromen en er ontstaan
meren.
2. De platen bewegen verder weg van elkaar en er ontstaat een zee.
3. De platen bewegen zich nog verder weg van de slenk en er ontstaat een oceaan.
Dichterbij de slenk heel erg jong, hoe verder weg van de slenk hoe ouder.
Dit patroon ontstaat doordat platen divergeren.
Voorbeeld 1: IJsland
De MOR (mid-oceanische rug) ligt precies op
IJsland, dat dus op 2 platen ligt, namelijk:
- De Euraziatische plaat, oceanische plaat en
beweegt naar rechts.
- De Noord Amerikaanse plaat, oceanische
plaat en beweegt naar links.
Als platen bewegen ontstaan er aardbevingen.
Als de convectiestromen magma omhoog duwen
ontstaan er vulkanen.
Op IJsland komen regelmatig vulkanische
uitbarstingen voor, deze zijn effusief = rustige
erupties.
IJsland wordt steeds groter, omdat er steeds meer
magma uit de slenk komt.
Dicht onder het aardoppervlak ligt heet magma. De mens kan hier gebruik van maken voor:
- Warmte en energie
- Toerisme (vulkanen trekken mensen aan)
, Voorbeeld 2: De Afrikaanse slenk + de Roze zee
Het oostelijk deel van Afrika gaat losscheuren van de
rest van Afrika door de opstijgende
convectiestromen. Hier ontstaat een slenk.
Langs en in deze slenk vind je:
- Vulkanen
- Aardbevingen
- Meren
De Arabische plaat en de Afrikaanse plaat zijn van
elkaar losgescheurd. In de ontstane slenk heeft zich
langzamerhand een zee gevormd: de Rode zee.
In deze zone/gordel vind je:
- Jonge actieve vulkanen
- Aardbevingen
Convergentie
Bij convergentie gaan platen naar elkaar toe. Wat er in deze zone gebeurt wordt bepaald door de
soort platen die convergeren.
1. Een oceanische plaat botst met een continentale plaat
2. 2 continentale platen botsen
3. 2 oceanische platen botsen
Het gaat om de randen van de platen dus een oceanische plaat is aan de rand oceanisch.
1. Subductiezone, convergentie tussen een oceanische plaat en continentale plaat.
In de subductiezone vinden we de volgende verschijnselen:
o Subductie = de zwaardere oceanische plaat duikt weg onder de lichtere continentale
plaat.
o Trog = diepste deel van de oceaanbodem waar subductie plaatsvindt.
o Magmahaard = omgesmolten oceanische korst en sedimenten van de continentale
korst.
o Vulkaanvormen zijn stratovulkaan of caldera
o Eruptie = uitbarsting van de vulkaan waarbij materiaal naar buiten komt.
o Diepe en ondiepe hypocentra = aardbevingshaarden
Fasen bij het ontstaan van een magmahaard:
- De zware oceanische plaat duikt onder de lichte
continentale plaat/er vindt subductie plaats
- De oceanische plaat smelt in de mantel
- Het magma zoekt een weg naar boven en komt eruit
als een vulkaan.
De ligging van de vulkanen is opvallend:
- Want de vulkanen liggen niet op de breuklijn
De verklaring hiervoor is:
- Het duurt even voordat de plaat is gesmolten
Hoofdstuk 2 platentektoniek (havo 5)
2.1 opbouw van de aarde
We kunnen er tegenwoordig makkelijk vanuit gaan hoe de aarde er vroeger uit heeft gezien. Hierbij
maken we gebruik van het actualiteitsbeginsel.
Endogene processen = krachten uit het binnenste van de aarde die zorgen voor de opbouw van de
aardkorst.
Bv. Vulkaan, aardbeving
Exogene processen = krachten die van buitenaf op de aarde inwerken en die zorgen voor de afbraak
van de aardkorst.
Bv. Wind, erosie, neerslag, verwering
Aarde bestaat uit:
- De aardkorst
- De mantel
- De aardkern
Lithosfeer = aardkorst + vaste buitenmantel
De lithosfeer drijft op de asthenosfeer = deel van de mantel wat
vloeibaar is en beweegt in een kringloop. Deze bewegende
kringloop van gesteente noem je de convectiestroom. De aardkern geeft warmte af, die de
convectiestromen in beweging zetten.
2 soorten lithosfeerplaten:
- De continentale plaat (lichter)
- De oceanische plaat (zwaarder)
1. De aardkern geeft geothermische energie af
2. Ontstaan van convectiestromen in de asthenosfeer
3. Drijven van de lithosfeerplaten = platentektoniek
2.2 platentektoniek
Bewijzen voor de platentektoniek:
- De continenten passen in elkaar
- Steenkool gevonden in Nederland (komt alleen voor bij
tropische regenwouden)
- Dezelfde fossielen gevonden aan 2 kanten van de oceaan
- Metingen vanuit de ruimte
3 hoofdbegrenzingsmogelijkheden bij de randzones:
- Divergentie = platen gaan uit elkaar
- Convergentie = platen gaan naar elkaar toe
- Transforme breuken = platen bewegen langs elkaar
Naast deze 3 hoofdbegrenzingsmogelijkheden zijn er
- Hotspots = één plaat beweegt over een mantelpluim
,Divergentie
Door de opstijgende convectiestromen
scheurt de aardkorst en ontstaat er een
slenk (laagte) = opening in de aardkorst
waar magma naar buiten stroomt.
Vanuit de slenk groeien lithosfeerplaten
aan met basalt (= magma dat is gestold
en de basis vormt van de oceanische
korst). En bewegen de platen weg van de
slenk.
Verschillen oudere en jongere vulkanen:
- Jonge vulkanen bij de slenk zijn actief, oudere vulkanen zijn niet actief.
- Bij de slenk zijn de vulkanen hoog en verder van de slenk af zijn ze wat lager.
1. De aardkorst scheurt en er ontstaat een slenk waaruit basalt gaat stromen en er ontstaan
meren.
2. De platen bewegen verder weg van elkaar en er ontstaat een zee.
3. De platen bewegen zich nog verder weg van de slenk en er ontstaat een oceaan.
Dichterbij de slenk heel erg jong, hoe verder weg van de slenk hoe ouder.
Dit patroon ontstaat doordat platen divergeren.
Voorbeeld 1: IJsland
De MOR (mid-oceanische rug) ligt precies op
IJsland, dat dus op 2 platen ligt, namelijk:
- De Euraziatische plaat, oceanische plaat en
beweegt naar rechts.
- De Noord Amerikaanse plaat, oceanische
plaat en beweegt naar links.
Als platen bewegen ontstaan er aardbevingen.
Als de convectiestromen magma omhoog duwen
ontstaan er vulkanen.
Op IJsland komen regelmatig vulkanische
uitbarstingen voor, deze zijn effusief = rustige
erupties.
IJsland wordt steeds groter, omdat er steeds meer
magma uit de slenk komt.
Dicht onder het aardoppervlak ligt heet magma. De mens kan hier gebruik van maken voor:
- Warmte en energie
- Toerisme (vulkanen trekken mensen aan)
, Voorbeeld 2: De Afrikaanse slenk + de Roze zee
Het oostelijk deel van Afrika gaat losscheuren van de
rest van Afrika door de opstijgende
convectiestromen. Hier ontstaat een slenk.
Langs en in deze slenk vind je:
- Vulkanen
- Aardbevingen
- Meren
De Arabische plaat en de Afrikaanse plaat zijn van
elkaar losgescheurd. In de ontstane slenk heeft zich
langzamerhand een zee gevormd: de Rode zee.
In deze zone/gordel vind je:
- Jonge actieve vulkanen
- Aardbevingen
Convergentie
Bij convergentie gaan platen naar elkaar toe. Wat er in deze zone gebeurt wordt bepaald door de
soort platen die convergeren.
1. Een oceanische plaat botst met een continentale plaat
2. 2 continentale platen botsen
3. 2 oceanische platen botsen
Het gaat om de randen van de platen dus een oceanische plaat is aan de rand oceanisch.
1. Subductiezone, convergentie tussen een oceanische plaat en continentale plaat.
In de subductiezone vinden we de volgende verschijnselen:
o Subductie = de zwaardere oceanische plaat duikt weg onder de lichtere continentale
plaat.
o Trog = diepste deel van de oceaanbodem waar subductie plaatsvindt.
o Magmahaard = omgesmolten oceanische korst en sedimenten van de continentale
korst.
o Vulkaanvormen zijn stratovulkaan of caldera
o Eruptie = uitbarsting van de vulkaan waarbij materiaal naar buiten komt.
o Diepe en ondiepe hypocentra = aardbevingshaarden
Fasen bij het ontstaan van een magmahaard:
- De zware oceanische plaat duikt onder de lichte
continentale plaat/er vindt subductie plaats
- De oceanische plaat smelt in de mantel
- Het magma zoekt een weg naar boven en komt eruit
als een vulkaan.
De ligging van de vulkanen is opvallend:
- Want de vulkanen liggen niet op de breuklijn
De verklaring hiervoor is:
- Het duurt even voordat de plaat is gesmolten
