Samenvatting Sociaal Recht
Week 1A: historische ontwikkelingen en karakteristieken
Definitie
- Sociaal Recht: geheel van rechtsregels die betrekking hebben op arbeid en inkomen van de
onzelfstandige beroepsbevolking (werkzaam op arbeidsovereenkomst of in een
sociaaleconomisch vergelijkbare arbeidsverhouding)
- Onderdelen:
o (Individueel en collectief) arbeidsrecht
o Socialezekerheidsrecht
o Pensioenrecht
In het nieuws
- Deliveroo-koerier wil geen zekerheid: ‘Als ik in dienst moet, stop ik ermee’
o De Volkskrant, 15 februari 2019
- In coronatijd maakt de baas wel even uit wanneer jij vrij bent
o NRC, 30 april 2020
- Ontslagvergoeding vaak niet uitbetaald
o Telegraaf, 24 september 2020
- Apeldoornse zorgreus zet vakbond de deur uit: FNV zint op acties
o De Stentor, 4 maart 2021
- Nederland beseft: het flexwerk is doorgeslagen
o De Tijd, 27 november 2021
Historische ontwikkeling sociaal Recht
- 19e eeuw: klassieke economische leer geen staatsinterventie
o Vrijheid van eigendom, contractsvrijheid stonden centraal
o Samenleving bestaat uit vrije en gelijke burgers die voor hun eigen belang konden
opkomen
- Gevolgen industrialisatie:
o Arbeid in grote fabrieken: werknemers kregen slechte arbeidsvoorwaarden
o Verpaupering, slechte woon- en werkomstandigheden de ‘sociale quaestie’
o Antwoord op deze problemen in de samenleving: sociaal recht
- Arbeidsbescherming: regels voor de arbeidsomstandigheden en -tijden
o Arbeidswet 1890: verbod voor bepaalde vormen van kinder- en vrouwenarbeid,
nieuw toezichthouderorgaan
o Veiligheidswet 1895: betrekking op alle arbeidsomstandigheden in fabrieken (dus
niet alleen vrouwen en kinderen)
- Sociale verzekering
o Ongevallenwet 1901: uitkering voor mensen werkzaam in gevaarlijke
omstandigheden uitgebreid naar alle bedrijven
o Invaliditeitswet 1913: langdurige arbeidsongeschiktheid voor bedrijfsongevallen en
ouderdomsrente
- Arbeidsovereenkomstenrecht: regels over individuele arbeidsovereenkomst
o Art. 1637a-1639x oud BW: zijn vervangen door veel meer artikelen in Titel 7.10 BW
- Collectief arbeidsrecht
o Wet Cao, Wet AVV, WOR:
- NB De Inspectie SZW heet sinds 1 januari 2022 weer ‘Nederlandse Arbeidsinspectie’
Arbeidsovereenkomstenrecht
- Voorbeelden van wetten arbeidsovereenkomstenrecht:
o Kern is te vinden in art. 7:610-7:692a BW
o Wet Minimumloon en Minimumvakantiebijslag
o Wetten gelijke behandeling: AWGB, WGBMV, WGBHCZ, WGBLA e.a.
1
,Samenvatting Sociaal Recht
o Wet Arbeid en Zorg
o Wet flexibel werken
o Wet melding collectief ontslag
o enz.
- Gezamenlijke kenmerken: ‘ongelijkheidscompensatie’ als het wordt overlaten door de
markt zonder regulering zal de werknemer genoegen moeten nemen met slechte
arbeidsomstandigheden
o Uitschakelen concurrentie op arbeidsvoorwaarden
Ongelijkheidscompensatie
1. Beperking van de contractsvrijheid
o Volledig dwingend recht (elke afwijking nietig of vernietigbaar): bijv. art. 7:652 lid 8
BW (proeftijd)
o 3/4-dwingend recht (afwijking slechts bij CAO): bijv. 7:628 lid 7 BW (vakorganisaties
moeten akkoord gaan)
o 5/8-dwingend recht (afwijking bij CAO of collectieve regeling): niet in Titel 7.10 BW
maar wel in bijv. de arbeidstijdenwet
o Semi-dwingend recht (afwijking slechts bij geschrift): bijv. 7:628 lid 5 BW
(doorbetalingsverplichting loon)
2. Rechtsvermoedens/verlichting bewijslast
o Bijv. art. 7:610a en 7:610b BW
o Bijv. in gelijke behandelingswetgeving (art. 10 AWGB)
3. Toedelen rol aan vakorganisaties of medezeggenschapsorganen
o Bijv. Wet collectief ontslag melden bij vakorganisaties en overleggen over de
noodzaak van ontslag en totstandkoming van sociaal plan
2
,Samenvatting Sociaal Recht
Week 1B: definitie en afbakening arbeidsovereenkomst
Wanneer is sprake van een arbeidsovereenkomst?
- Entreebiljet tot bescherming van titel 7.10 BW
- Definitie arbeidsovereenkomst (art. 7:610 lid 1 BW)
o Overeenkomst: aanbod en aanvaarding (art. 6:217 BW)
Mondeling of schriftelijk
o Werknemer verbindt zich:
(Gedurende zekere tijd)
Persoonlijk arbeid te verrichten
In dienst van de werkgever
o Werkgever verbindt zich loon te betalen
Loon in de zin van het BW
- Loon als definitie van de Hoge Raad (betreft alleen het BW)
o De door de werkgever verschuldigde tegenprestatie (in geld of in natura)
Maakt niet uit hoe hoog het loon is
o Ter zake van de bedongen arbeid
- NB andere wetten, andere loonbegrippen
o (Zie bijv. art. 6 Wmm, art. 14 e.v. Zw)
Arbeid
- Arbeid als ruim begrip: beschikbaarheid voor de werkgever (bijv. slaapdiensten) moet
persoonlijk verricht zijn
- Niet in de eerste plaats gericht op uitbreiding eigen kennis en ervaring werkende (zoals
stage)
- Niet (volledig) vrij zich te laten vervangen (zie ook art. 7:659 BW): werknemer moet zelf de
arbeid verrichten
o Uitgangspunt: alleen natuurlijke personen kunnen een arbeidsovereenkomst hebben
In dienst
- In dienst: gezagsverhouding/ondergeschiktheid
o Bevoegdheid aanwijzingen/bindende instructies te geven (‘leiding en toezicht’)
- Moet sprake zijn van instructies die zowel inhoud van het werk kunnen betreffen, als de
organisatie van het werk/orde binnen de onderneming hoeft niet individueel (zie ook art.
7:660 BW)
- Máár ook bij overeenkomst van opdracht zijn aanwijzingen mogelijk (art. 7:402 BW):
onderscheid is lastig
Aanneming van werk
- Aanneming van werk (art. 7:750 lid 1 BW):
o ‘Aanneming van werk is de overeenkomst waarbij de ene partij, de aannemer, zich
jegens de andere partij, de opdrachtgever, verbindt om buiten dienstbetrekking een
werk van stoffelijke aard tot stand te brengen en op te leveren, tegen een door de
opdrachtgever te betalen prijs in geld’
- Eerst kijken of het een arbeidsovereenkomst is, als dat het niet is kan het wellicht aanneming
van werk zijn
Overeenkomst van opdracht
- Overeenkomst van opdracht (art. 7:400 lid 1 BW):
o ‘De overeenkomst van opdracht is de overeenkomst waarbij de ene partij, de
opdrachtnemer, zich jegens de andere partij, de opdrachtgever, verbindt anders dan
op grond van een arbeidsovereenkomst werkzaamheden te verrichten die in iets
3
, Samenvatting Sociaal Recht
anders bestaan dan het tot stand brengen van een werk van stoffelijke aard, het
bewaren van zaken, het uitgeven van werken of het vervoeren of doen vervoeren
van personen of zaken’
- Als het geen arbeidsovereenkomst en geen aanneming van werk is, is het wellicht een
overeenkomst van opdracht
Afbakening
- Afbakening arbeidsovereenkomst van de overeenkomst van opdracht
o Stel de inhoud van de overeenkomst vast aan de hand van hetgeen partijen bij het
aangaan daarvan voor ogen stond (staat meestal in de overeenkomst) en de
feitelijke uitvoering van de overeenkomst (Groen/Schoevers)
Niet een enkel kenmerk is beslissend; rekening houden met alle
omstandigheden van het geval (‘holistische benadering/weging’),
waaronder ook de maatschappelijke positie van betrokkene
o ECLI:NL:HR:2020:1746 (X/Gemeente Amsterdam): de bedoeling van partijen
(inclusief de uitvoering) is slechts van belang voor het vaststellen van de inhoud van
de overeenkomst, niet voor de kwalificatie (óf sprake is van een
arbeidsovereenkomst of niet)
Relevante omstandigheden van het geval
- Wijze van beloning en betaling
o Via een factuur of niet?
- Mate van ondernemingsrisico
- Doen van investeringen
- Het beschikken over eigen bedrijfsmiddelen
- Duurzaamheid van de arbeidsprestatie
o Incidenteel: minder snel arbeidsovereenkomst
- De mate van zelfstandigheid
o Hoeveel instructies zijn er mogelijk?
- Aard van de werkzaamheden
o Behoort het tot de kernactiviteiten van de bedrijfsvoering: sneller sprake van een
arbeidsovereenkomst
- Maatschappelijke positie werkende
o Is er sprake van een ondernemer of is iemand altijd werknemer is geweest?
- De mate van afhankelijkheid van de betreffende opdrachtgever
o Economische afhankelijkheid: hoe lang doe je het werk en voor hoeveel uur?
Koeriers Deliveroo
- Hof A’dam (ECLI:NL:GHAMS:2021:392): koeriers zijn werkzaam op arbeidsovereenkomst, ook
al zei Deliveroo dat ze alleen ZZP’ers inhuurden
o Wordt onderhandeld over het tarief of wordt dit bepaald door het platform?
o Wordt de vergoeding door het platform in rekening gebracht en doorbetaald?
o Gaat het om kernactiviteiten van de opdrachtgever?
o Kan de werker opdrachtgevers weigeren en zo ja, wat zijn de consequenties?
o Kan de werknemer het werk door anderen laten uitvoeren?
o Vindt, al dan niet met gebruikmaking van algoritmes en/of GPS, controle en toezicht
plaats op de wijze waarop de werkzaamheden worden uitgevoerd?
Kwalificatie overeenkomst
- Rechtsvermoeden van het bestaan van een arbeidsovereenkomst (art. 7:610a BW)
o Ten behoeve van een ander arbeid verrichten
o Tegen beloning door die ander
o Gedurende drie opeenvolgende maanden
o Wekelijks of ten minste 20 uur per maand
- NB wederpartij (werkgever) kan op alle mogelijke manieren tegenbewijs leveren
4
Week 1A: historische ontwikkelingen en karakteristieken
Definitie
- Sociaal Recht: geheel van rechtsregels die betrekking hebben op arbeid en inkomen van de
onzelfstandige beroepsbevolking (werkzaam op arbeidsovereenkomst of in een
sociaaleconomisch vergelijkbare arbeidsverhouding)
- Onderdelen:
o (Individueel en collectief) arbeidsrecht
o Socialezekerheidsrecht
o Pensioenrecht
In het nieuws
- Deliveroo-koerier wil geen zekerheid: ‘Als ik in dienst moet, stop ik ermee’
o De Volkskrant, 15 februari 2019
- In coronatijd maakt de baas wel even uit wanneer jij vrij bent
o NRC, 30 april 2020
- Ontslagvergoeding vaak niet uitbetaald
o Telegraaf, 24 september 2020
- Apeldoornse zorgreus zet vakbond de deur uit: FNV zint op acties
o De Stentor, 4 maart 2021
- Nederland beseft: het flexwerk is doorgeslagen
o De Tijd, 27 november 2021
Historische ontwikkeling sociaal Recht
- 19e eeuw: klassieke economische leer geen staatsinterventie
o Vrijheid van eigendom, contractsvrijheid stonden centraal
o Samenleving bestaat uit vrije en gelijke burgers die voor hun eigen belang konden
opkomen
- Gevolgen industrialisatie:
o Arbeid in grote fabrieken: werknemers kregen slechte arbeidsvoorwaarden
o Verpaupering, slechte woon- en werkomstandigheden de ‘sociale quaestie’
o Antwoord op deze problemen in de samenleving: sociaal recht
- Arbeidsbescherming: regels voor de arbeidsomstandigheden en -tijden
o Arbeidswet 1890: verbod voor bepaalde vormen van kinder- en vrouwenarbeid,
nieuw toezichthouderorgaan
o Veiligheidswet 1895: betrekking op alle arbeidsomstandigheden in fabrieken (dus
niet alleen vrouwen en kinderen)
- Sociale verzekering
o Ongevallenwet 1901: uitkering voor mensen werkzaam in gevaarlijke
omstandigheden uitgebreid naar alle bedrijven
o Invaliditeitswet 1913: langdurige arbeidsongeschiktheid voor bedrijfsongevallen en
ouderdomsrente
- Arbeidsovereenkomstenrecht: regels over individuele arbeidsovereenkomst
o Art. 1637a-1639x oud BW: zijn vervangen door veel meer artikelen in Titel 7.10 BW
- Collectief arbeidsrecht
o Wet Cao, Wet AVV, WOR:
- NB De Inspectie SZW heet sinds 1 januari 2022 weer ‘Nederlandse Arbeidsinspectie’
Arbeidsovereenkomstenrecht
- Voorbeelden van wetten arbeidsovereenkomstenrecht:
o Kern is te vinden in art. 7:610-7:692a BW
o Wet Minimumloon en Minimumvakantiebijslag
o Wetten gelijke behandeling: AWGB, WGBMV, WGBHCZ, WGBLA e.a.
1
,Samenvatting Sociaal Recht
o Wet Arbeid en Zorg
o Wet flexibel werken
o Wet melding collectief ontslag
o enz.
- Gezamenlijke kenmerken: ‘ongelijkheidscompensatie’ als het wordt overlaten door de
markt zonder regulering zal de werknemer genoegen moeten nemen met slechte
arbeidsomstandigheden
o Uitschakelen concurrentie op arbeidsvoorwaarden
Ongelijkheidscompensatie
1. Beperking van de contractsvrijheid
o Volledig dwingend recht (elke afwijking nietig of vernietigbaar): bijv. art. 7:652 lid 8
BW (proeftijd)
o 3/4-dwingend recht (afwijking slechts bij CAO): bijv. 7:628 lid 7 BW (vakorganisaties
moeten akkoord gaan)
o 5/8-dwingend recht (afwijking bij CAO of collectieve regeling): niet in Titel 7.10 BW
maar wel in bijv. de arbeidstijdenwet
o Semi-dwingend recht (afwijking slechts bij geschrift): bijv. 7:628 lid 5 BW
(doorbetalingsverplichting loon)
2. Rechtsvermoedens/verlichting bewijslast
o Bijv. art. 7:610a en 7:610b BW
o Bijv. in gelijke behandelingswetgeving (art. 10 AWGB)
3. Toedelen rol aan vakorganisaties of medezeggenschapsorganen
o Bijv. Wet collectief ontslag melden bij vakorganisaties en overleggen over de
noodzaak van ontslag en totstandkoming van sociaal plan
2
,Samenvatting Sociaal Recht
Week 1B: definitie en afbakening arbeidsovereenkomst
Wanneer is sprake van een arbeidsovereenkomst?
- Entreebiljet tot bescherming van titel 7.10 BW
- Definitie arbeidsovereenkomst (art. 7:610 lid 1 BW)
o Overeenkomst: aanbod en aanvaarding (art. 6:217 BW)
Mondeling of schriftelijk
o Werknemer verbindt zich:
(Gedurende zekere tijd)
Persoonlijk arbeid te verrichten
In dienst van de werkgever
o Werkgever verbindt zich loon te betalen
Loon in de zin van het BW
- Loon als definitie van de Hoge Raad (betreft alleen het BW)
o De door de werkgever verschuldigde tegenprestatie (in geld of in natura)
Maakt niet uit hoe hoog het loon is
o Ter zake van de bedongen arbeid
- NB andere wetten, andere loonbegrippen
o (Zie bijv. art. 6 Wmm, art. 14 e.v. Zw)
Arbeid
- Arbeid als ruim begrip: beschikbaarheid voor de werkgever (bijv. slaapdiensten) moet
persoonlijk verricht zijn
- Niet in de eerste plaats gericht op uitbreiding eigen kennis en ervaring werkende (zoals
stage)
- Niet (volledig) vrij zich te laten vervangen (zie ook art. 7:659 BW): werknemer moet zelf de
arbeid verrichten
o Uitgangspunt: alleen natuurlijke personen kunnen een arbeidsovereenkomst hebben
In dienst
- In dienst: gezagsverhouding/ondergeschiktheid
o Bevoegdheid aanwijzingen/bindende instructies te geven (‘leiding en toezicht’)
- Moet sprake zijn van instructies die zowel inhoud van het werk kunnen betreffen, als de
organisatie van het werk/orde binnen de onderneming hoeft niet individueel (zie ook art.
7:660 BW)
- Máár ook bij overeenkomst van opdracht zijn aanwijzingen mogelijk (art. 7:402 BW):
onderscheid is lastig
Aanneming van werk
- Aanneming van werk (art. 7:750 lid 1 BW):
o ‘Aanneming van werk is de overeenkomst waarbij de ene partij, de aannemer, zich
jegens de andere partij, de opdrachtgever, verbindt om buiten dienstbetrekking een
werk van stoffelijke aard tot stand te brengen en op te leveren, tegen een door de
opdrachtgever te betalen prijs in geld’
- Eerst kijken of het een arbeidsovereenkomst is, als dat het niet is kan het wellicht aanneming
van werk zijn
Overeenkomst van opdracht
- Overeenkomst van opdracht (art. 7:400 lid 1 BW):
o ‘De overeenkomst van opdracht is de overeenkomst waarbij de ene partij, de
opdrachtnemer, zich jegens de andere partij, de opdrachtgever, verbindt anders dan
op grond van een arbeidsovereenkomst werkzaamheden te verrichten die in iets
3
, Samenvatting Sociaal Recht
anders bestaan dan het tot stand brengen van een werk van stoffelijke aard, het
bewaren van zaken, het uitgeven van werken of het vervoeren of doen vervoeren
van personen of zaken’
- Als het geen arbeidsovereenkomst en geen aanneming van werk is, is het wellicht een
overeenkomst van opdracht
Afbakening
- Afbakening arbeidsovereenkomst van de overeenkomst van opdracht
o Stel de inhoud van de overeenkomst vast aan de hand van hetgeen partijen bij het
aangaan daarvan voor ogen stond (staat meestal in de overeenkomst) en de
feitelijke uitvoering van de overeenkomst (Groen/Schoevers)
Niet een enkel kenmerk is beslissend; rekening houden met alle
omstandigheden van het geval (‘holistische benadering/weging’),
waaronder ook de maatschappelijke positie van betrokkene
o ECLI:NL:HR:2020:1746 (X/Gemeente Amsterdam): de bedoeling van partijen
(inclusief de uitvoering) is slechts van belang voor het vaststellen van de inhoud van
de overeenkomst, niet voor de kwalificatie (óf sprake is van een
arbeidsovereenkomst of niet)
Relevante omstandigheden van het geval
- Wijze van beloning en betaling
o Via een factuur of niet?
- Mate van ondernemingsrisico
- Doen van investeringen
- Het beschikken over eigen bedrijfsmiddelen
- Duurzaamheid van de arbeidsprestatie
o Incidenteel: minder snel arbeidsovereenkomst
- De mate van zelfstandigheid
o Hoeveel instructies zijn er mogelijk?
- Aard van de werkzaamheden
o Behoort het tot de kernactiviteiten van de bedrijfsvoering: sneller sprake van een
arbeidsovereenkomst
- Maatschappelijke positie werkende
o Is er sprake van een ondernemer of is iemand altijd werknemer is geweest?
- De mate van afhankelijkheid van de betreffende opdrachtgever
o Economische afhankelijkheid: hoe lang doe je het werk en voor hoeveel uur?
Koeriers Deliveroo
- Hof A’dam (ECLI:NL:GHAMS:2021:392): koeriers zijn werkzaam op arbeidsovereenkomst, ook
al zei Deliveroo dat ze alleen ZZP’ers inhuurden
o Wordt onderhandeld over het tarief of wordt dit bepaald door het platform?
o Wordt de vergoeding door het platform in rekening gebracht en doorbetaald?
o Gaat het om kernactiviteiten van de opdrachtgever?
o Kan de werker opdrachtgevers weigeren en zo ja, wat zijn de consequenties?
o Kan de werknemer het werk door anderen laten uitvoeren?
o Vindt, al dan niet met gebruikmaking van algoritmes en/of GPS, controle en toezicht
plaats op de wijze waarop de werkzaamheden worden uitgevoerd?
Kwalificatie overeenkomst
- Rechtsvermoeden van het bestaan van een arbeidsovereenkomst (art. 7:610a BW)
o Ten behoeve van een ander arbeid verrichten
o Tegen beloning door die ander
o Gedurende drie opeenvolgende maanden
o Wekelijks of ten minste 20 uur per maand
- NB wederpartij (werkgever) kan op alle mogelijke manieren tegenbewijs leveren
4
