Transculturele deel 2: transculturele hulpverlening 2020-2021
1. INLEIDING
“Hulpverlening kent overal ter wereld hetzelfde skelet:
Een relatie tussen hulpvrager en hulpverlener, een duidelijke omschreven context waarbinnen deze relatie
gestalte krijgt, een denkkader waaruit de problemen en bijhorende hulpverleningsaanpak verklaard worden en
de rituelen of procedures die uitgevoerd moeten worden om de problemen te verhelpen.
Het vlees en bloed waarmee dit skelet tot een duidelijke gestalte wordt, verschilt van cultuur tot cultuur, van
maatschappij tot maatschappij. In elke cultuur zal dit skelet dus weer een andere gestalte aannemen: ze zal
door mensen binnen die cultuur meteen herkend worden als hulpverlening, maar mensen van buiten die cultuur
zullen dit er nauwelijks in herkennen. “ Citaat Sjoerd Colijn
VB. Verschil begeleiding van mensen met een beperking en vb. andere cultuur: Skelet van
hulpverlening is hetzelfde, maar ander vlees en bloed
Hulpverleners kunnen in het contact met andersculturele cliënten vervreemding ervaren:
• verlies van alledaagse en professionele vanzelfsprekendheden
bij sommigen resulteert dit in professionele en persoonlijke verrijking
Anderen hebben extra aanmoediging, steun en versterking nodig:
Sommigen verlangen naar recepten of standaardhandreikingen.
Anderen vertonen weerstand om contact te leggen met de vreemde andere.
Om Ervaren kloof met cliënt te overbruggen cultuurbewuste hulpverlening nodig:
Via inzet, moed, creativiteit, flexibiliteit en bovenal de wil om cultureel
bewust te worden :
Cultuurbewuste hulpverlening is:
• zich bewust zijn van de werking van cultuur in zijn denken en handelen
en in dat van zijn cliënt
• (h)erkennen van verschillen
• die juist te interpreteren en van daaruit adequaat te reageren op
cultureel anderen
1.1. CULTURELE BEWUSTWORDING
• Diviersity awareness= een actief, bewust proces waarin hulpverleners overeenkomsten en verschillen
binnen en tussen cultureel-diverse groepen herkennen.
Vier tussenstappen:
1. Zelfbewustzijn: eigen leven wordt in grote mate gevormd door cultuur respect en
gevoeligheid jegens andere culturen.
2. Bewustwording van de eigen normen en waarden en de effecten hiervan op het gedrag van
mensen met een andere cultuur.
3. Accepteren van de verschillen tussen culturen
4. Gevoeligheid ontwikkelen nodig in interculturele situaties
proces van bewustwording is een moeilijk omkeerbaar proces (cfr. vier staps-leerproces) eenmaal het
zich heeft ingenesteld, is het moeilijk terug te keren naar onbewuste toestand.
1.2. CULTURELE KENNISVERWERVING
Handelen van hulpverleners gaat gepaard met kennis:
Kennis over :
1. opvattingen en basisprincipes over cultuur
2. kennis over processen van migratie-, enculturatie, acculturatie
3. omgevings-specifieke kennis
4. cultuurspecifieke kennis over aspecten van doelgroepkenmerken
Twee wegen om culturele kennis te verkrijgen:
1. Deductief: het raadplegen van algemene informatiebronnen
= VOORWAARDELIJKE Kennis:
De culturele kennis (patronen die wetenschappers distilleren uit het gedrag van sociale groepen en te
omschrijven als cultuurinformatie)
= hooguit een bron van hypothesen om het gedrag van individuen te interpreteren.
DEEL 1 van de cursus
2. Inductief:
1
,Transculturele deel 2: transculturele hulpverlening 2020-2021
• het raadplegen van de persoon zelf en zijn omgeving:
o de individuele omgang met culturele repertoires
o het culturele en individuele gedrag
DEEL 2 van de cursus
1.3. CULTURELE ZELFKENNIS
Interculturele contacten kunnen leiden tot emotionele reacties indien verkeerd begrijpen culturele
zelfkennis noodzakelijk! = Attitude; totaal aan
opvattingen, gevoelens en geneigdheid tot
handelen ten opzichte van iets of iemand.
Volgens Ajzen (Sociaal psycholoog) bestaat attitude
uit drie onderling samenhangende componenten:
1. Een cognitief component met betrekking tot
opvattingen, normen en waarden: Wat denk ik over
deze persoon?
2. Een affectieve component gebaseerd op
gevoelens en emoties: Wat voel ik ten aanzien van
deze persoon?
3. Een conatieve component gebaseerd op wil of
bereidheid tot bepaald gedrag: Wat wil ik doen?
Het is niet zo dat meer kennis over een cultuur altijd leidt tot een posit. Attitude ten aanzien van die cultuur.
+ De wil of bereidheid
Naast kennis (cognitieve c.) spelen ook emoties en gevoelens (de affectieve c.) een rol bij de attitudevorming.
1.1.3. CULTURELE BASISVAARDIGHEDEN
Uit een tig-tal culturele basisvaardigheden kiezen we onderstaande:
• Culturele flexibiliteit: kunnen omgaan met culturele verschillen
• Culturele veerkracht: kunnen omgaan met moeilijkheden en negatieve gevoelens, ambiguïteit en
weerstanden die met interculturele ontmoeting gepaard gaan.
• Culturele communicatieve vaardigheden: kunnen omgaan met verschil in communicatiestijlen en
anderstaligheid
• Culturele conflicthantering: kunnen omgaan met interculturele conflicten en morele dilemma’s, …
• Culturele multi-perspectiviteit: inclusief denken en handelen; het vermogen om een situatie,
vraagstuk of probleem vanuit meerdere invalshoeken te bekijken.
• ….
2. CULTUURBEWUSTE ATTITUDE
2.1. INLEIDING
Theoretisch 3 attitude-opties:
1. Cultuur-universalisme (monisme)
2. Cultuur relativisme
3. Cultuur pluralisme
Wij vooral pluralistische attitude
2.2. CULTUUR-UNIVERSALISME (MONISME)
Stelling:
o algemene (universele) waarden die voor iedereen gelden
o één enkel (mono=1) denksysteem waarmee alle verschillende ideeën en verschijnselen in de
wereld kunnen worden beoordeeld en getoetst
Ambitie: gelijke behandeling en beoordeling Maar op welke normen en vereisten is die gelijke
behandeling gebaseerd.?
2
, Transculturele deel 2: transculturele hulpverlening 2020-2021
Gevaar: eigen denksysteem wordt als universeel aanzien! (Zie kiezen dan precies voor 1 denksysteem
dat als norm wordt gehanteerd, maar dit is erg voor de anderen.) Universalisme leidt tot monisme
Universalisme = monisme
Bij Monisme stelt men zichzelf en eigen opvattingen centraal (etnocentrisme) eigen denkbeeld zien
als normaal
Leidt tot Wij-zij denken, wij-zij voelen en wij-zij gedrag
Is een hindernis om de cultureel andere echt te ontmoeten:
andere is ‘niet normaal’
kan goede intenties hebben om andere te helpen doch geen inlevingsvermogen in perspectief
van andere, moeilijk aansluiting vinden
wil ‘eigen manier’ overdragen aan andere
anderen worden niet gehoord; hen wordt verteld wat en hoe anders moet
Soms gedachte: dat het in belang is van betreffende groep: verkrijgen aangezien ze dan
zogezegd een superieure levensstijl krijgen.
Voorbeeld: Cultuur als Bildung
• Het zoeken naar universalia begonnen in de Verlichting
• Matthew Arnold cultuur als ‘een streven naar onze totale perfectie door kennis te nemen van het
beste dat gedacht en gezegd werd in de wereld’. = verheffing en verfijning van de geest, met het
bereiken van een bepaalde vorm van morele perfectie en zielenadel = civilisatie (beschavingsproces).
• Dit Europese burgerlijke Bildungsideaal (beschavingsproces naar het model van de Verlichte westerse
cultuur) had universalistische pretenties en heeft samen met de christelijke beschavingsopdracht de
kolonisatie van Afrika en Azië in de 19de en 20ste eeuw ideologisch gerechtvaardigd= koloniaal
beschavingsproject
Persoon met monistische houding meerderheidsgroep:
• Hoort de nieuwe ander of lid minderheid niet
• Vertelt hen hoe het anders moet
Aanleiding tot assimilatie, alledaags racisme, …
Lid minderheidsgroep: zichzelf evolueren vanuit monisme meerderheid: geïnternaliseerde
onderdrukken
Persoon met monistische houding minderheidsgroep:
• Stelt eigen cultuur als universeel ( ook ten aanzien van de dominante groep)
2.3. CULTUUR RELATIVISME
Cultuur relativisme= gedrag in een bepaalde cultuur kan niet beoordeeld worden a.d.h.v. de waarden en
normen van andere culturen cultuur wordt gezien as uniek fenomeen!
Wetenschappelijke principe:
Objectieve bril: culturele aspecten worden objectief bekeken, begrepen en beschreven
waarden en handelen (gedrag) worden gerelateerd aan culturele context; bedacht zijn voor
oppervlakkige of veroordelende verklaringen
Tolerantie als basishouding tenzij er gegronde reden is voor ander gedrag
Extreem cultuurrelativisme: stelt dat er geen superieure of universele moraliteit bestaat: morele en
ethische regels van alle culturen verdienen evenveel respect
In deze interpretatie is het een moreel of ethisch principe met mogelijke nadelige effecten
zoals onverschilligheid en handelingsverlegenheid
Onverschilligheid= tolerant worden voor intolerantie (geen oordeel over vrouwenbesnijdenis,
slavernij of genocide)
kan ook leiden tot: culturalisme en opportunisme: beide vertrekken van een statisch
cultuurbegrip
cultureel opportunisme: etnische cultuur wordt aangevoerd als rechtvaardiging of als
cultureel verweer: ‘Zo is onze cultuur’.
Kan gebruikt worden door zowel minderheden als meerderheidsgroepen
3
1. INLEIDING
“Hulpverlening kent overal ter wereld hetzelfde skelet:
Een relatie tussen hulpvrager en hulpverlener, een duidelijke omschreven context waarbinnen deze relatie
gestalte krijgt, een denkkader waaruit de problemen en bijhorende hulpverleningsaanpak verklaard worden en
de rituelen of procedures die uitgevoerd moeten worden om de problemen te verhelpen.
Het vlees en bloed waarmee dit skelet tot een duidelijke gestalte wordt, verschilt van cultuur tot cultuur, van
maatschappij tot maatschappij. In elke cultuur zal dit skelet dus weer een andere gestalte aannemen: ze zal
door mensen binnen die cultuur meteen herkend worden als hulpverlening, maar mensen van buiten die cultuur
zullen dit er nauwelijks in herkennen. “ Citaat Sjoerd Colijn
VB. Verschil begeleiding van mensen met een beperking en vb. andere cultuur: Skelet van
hulpverlening is hetzelfde, maar ander vlees en bloed
Hulpverleners kunnen in het contact met andersculturele cliënten vervreemding ervaren:
• verlies van alledaagse en professionele vanzelfsprekendheden
bij sommigen resulteert dit in professionele en persoonlijke verrijking
Anderen hebben extra aanmoediging, steun en versterking nodig:
Sommigen verlangen naar recepten of standaardhandreikingen.
Anderen vertonen weerstand om contact te leggen met de vreemde andere.
Om Ervaren kloof met cliënt te overbruggen cultuurbewuste hulpverlening nodig:
Via inzet, moed, creativiteit, flexibiliteit en bovenal de wil om cultureel
bewust te worden :
Cultuurbewuste hulpverlening is:
• zich bewust zijn van de werking van cultuur in zijn denken en handelen
en in dat van zijn cliënt
• (h)erkennen van verschillen
• die juist te interpreteren en van daaruit adequaat te reageren op
cultureel anderen
1.1. CULTURELE BEWUSTWORDING
• Diviersity awareness= een actief, bewust proces waarin hulpverleners overeenkomsten en verschillen
binnen en tussen cultureel-diverse groepen herkennen.
Vier tussenstappen:
1. Zelfbewustzijn: eigen leven wordt in grote mate gevormd door cultuur respect en
gevoeligheid jegens andere culturen.
2. Bewustwording van de eigen normen en waarden en de effecten hiervan op het gedrag van
mensen met een andere cultuur.
3. Accepteren van de verschillen tussen culturen
4. Gevoeligheid ontwikkelen nodig in interculturele situaties
proces van bewustwording is een moeilijk omkeerbaar proces (cfr. vier staps-leerproces) eenmaal het
zich heeft ingenesteld, is het moeilijk terug te keren naar onbewuste toestand.
1.2. CULTURELE KENNISVERWERVING
Handelen van hulpverleners gaat gepaard met kennis:
Kennis over :
1. opvattingen en basisprincipes over cultuur
2. kennis over processen van migratie-, enculturatie, acculturatie
3. omgevings-specifieke kennis
4. cultuurspecifieke kennis over aspecten van doelgroepkenmerken
Twee wegen om culturele kennis te verkrijgen:
1. Deductief: het raadplegen van algemene informatiebronnen
= VOORWAARDELIJKE Kennis:
De culturele kennis (patronen die wetenschappers distilleren uit het gedrag van sociale groepen en te
omschrijven als cultuurinformatie)
= hooguit een bron van hypothesen om het gedrag van individuen te interpreteren.
DEEL 1 van de cursus
2. Inductief:
1
,Transculturele deel 2: transculturele hulpverlening 2020-2021
• het raadplegen van de persoon zelf en zijn omgeving:
o de individuele omgang met culturele repertoires
o het culturele en individuele gedrag
DEEL 2 van de cursus
1.3. CULTURELE ZELFKENNIS
Interculturele contacten kunnen leiden tot emotionele reacties indien verkeerd begrijpen culturele
zelfkennis noodzakelijk! = Attitude; totaal aan
opvattingen, gevoelens en geneigdheid tot
handelen ten opzichte van iets of iemand.
Volgens Ajzen (Sociaal psycholoog) bestaat attitude
uit drie onderling samenhangende componenten:
1. Een cognitief component met betrekking tot
opvattingen, normen en waarden: Wat denk ik over
deze persoon?
2. Een affectieve component gebaseerd op
gevoelens en emoties: Wat voel ik ten aanzien van
deze persoon?
3. Een conatieve component gebaseerd op wil of
bereidheid tot bepaald gedrag: Wat wil ik doen?
Het is niet zo dat meer kennis over een cultuur altijd leidt tot een posit. Attitude ten aanzien van die cultuur.
+ De wil of bereidheid
Naast kennis (cognitieve c.) spelen ook emoties en gevoelens (de affectieve c.) een rol bij de attitudevorming.
1.1.3. CULTURELE BASISVAARDIGHEDEN
Uit een tig-tal culturele basisvaardigheden kiezen we onderstaande:
• Culturele flexibiliteit: kunnen omgaan met culturele verschillen
• Culturele veerkracht: kunnen omgaan met moeilijkheden en negatieve gevoelens, ambiguïteit en
weerstanden die met interculturele ontmoeting gepaard gaan.
• Culturele communicatieve vaardigheden: kunnen omgaan met verschil in communicatiestijlen en
anderstaligheid
• Culturele conflicthantering: kunnen omgaan met interculturele conflicten en morele dilemma’s, …
• Culturele multi-perspectiviteit: inclusief denken en handelen; het vermogen om een situatie,
vraagstuk of probleem vanuit meerdere invalshoeken te bekijken.
• ….
2. CULTUURBEWUSTE ATTITUDE
2.1. INLEIDING
Theoretisch 3 attitude-opties:
1. Cultuur-universalisme (monisme)
2. Cultuur relativisme
3. Cultuur pluralisme
Wij vooral pluralistische attitude
2.2. CULTUUR-UNIVERSALISME (MONISME)
Stelling:
o algemene (universele) waarden die voor iedereen gelden
o één enkel (mono=1) denksysteem waarmee alle verschillende ideeën en verschijnselen in de
wereld kunnen worden beoordeeld en getoetst
Ambitie: gelijke behandeling en beoordeling Maar op welke normen en vereisten is die gelijke
behandeling gebaseerd.?
2
, Transculturele deel 2: transculturele hulpverlening 2020-2021
Gevaar: eigen denksysteem wordt als universeel aanzien! (Zie kiezen dan precies voor 1 denksysteem
dat als norm wordt gehanteerd, maar dit is erg voor de anderen.) Universalisme leidt tot monisme
Universalisme = monisme
Bij Monisme stelt men zichzelf en eigen opvattingen centraal (etnocentrisme) eigen denkbeeld zien
als normaal
Leidt tot Wij-zij denken, wij-zij voelen en wij-zij gedrag
Is een hindernis om de cultureel andere echt te ontmoeten:
andere is ‘niet normaal’
kan goede intenties hebben om andere te helpen doch geen inlevingsvermogen in perspectief
van andere, moeilijk aansluiting vinden
wil ‘eigen manier’ overdragen aan andere
anderen worden niet gehoord; hen wordt verteld wat en hoe anders moet
Soms gedachte: dat het in belang is van betreffende groep: verkrijgen aangezien ze dan
zogezegd een superieure levensstijl krijgen.
Voorbeeld: Cultuur als Bildung
• Het zoeken naar universalia begonnen in de Verlichting
• Matthew Arnold cultuur als ‘een streven naar onze totale perfectie door kennis te nemen van het
beste dat gedacht en gezegd werd in de wereld’. = verheffing en verfijning van de geest, met het
bereiken van een bepaalde vorm van morele perfectie en zielenadel = civilisatie (beschavingsproces).
• Dit Europese burgerlijke Bildungsideaal (beschavingsproces naar het model van de Verlichte westerse
cultuur) had universalistische pretenties en heeft samen met de christelijke beschavingsopdracht de
kolonisatie van Afrika en Azië in de 19de en 20ste eeuw ideologisch gerechtvaardigd= koloniaal
beschavingsproject
Persoon met monistische houding meerderheidsgroep:
• Hoort de nieuwe ander of lid minderheid niet
• Vertelt hen hoe het anders moet
Aanleiding tot assimilatie, alledaags racisme, …
Lid minderheidsgroep: zichzelf evolueren vanuit monisme meerderheid: geïnternaliseerde
onderdrukken
Persoon met monistische houding minderheidsgroep:
• Stelt eigen cultuur als universeel ( ook ten aanzien van de dominante groep)
2.3. CULTUUR RELATIVISME
Cultuur relativisme= gedrag in een bepaalde cultuur kan niet beoordeeld worden a.d.h.v. de waarden en
normen van andere culturen cultuur wordt gezien as uniek fenomeen!
Wetenschappelijke principe:
Objectieve bril: culturele aspecten worden objectief bekeken, begrepen en beschreven
waarden en handelen (gedrag) worden gerelateerd aan culturele context; bedacht zijn voor
oppervlakkige of veroordelende verklaringen
Tolerantie als basishouding tenzij er gegronde reden is voor ander gedrag
Extreem cultuurrelativisme: stelt dat er geen superieure of universele moraliteit bestaat: morele en
ethische regels van alle culturen verdienen evenveel respect
In deze interpretatie is het een moreel of ethisch principe met mogelijke nadelige effecten
zoals onverschilligheid en handelingsverlegenheid
Onverschilligheid= tolerant worden voor intolerantie (geen oordeel over vrouwenbesnijdenis,
slavernij of genocide)
kan ook leiden tot: culturalisme en opportunisme: beide vertrekken van een statisch
cultuurbegrip
cultureel opportunisme: etnische cultuur wordt aangevoerd als rechtvaardiging of als
cultureel verweer: ‘Zo is onze cultuur’.
Kan gebruikt worden door zowel minderheden als meerderheidsgroepen
3
