SOCIALE PSYCHOLOGIE
Inhoud
Hoofdstuk 1: Inleiding......................................................................................................... 4
De mens is een sociaal dier.............................................................................................5
Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines....................................................5
Definitie van sociale psychologie.................................................................................5
De kracht van de situatie............................................................................................. 5
Sociale psychologie en verwante disciplines................................................................6
Andere psychologische domeinen................................................................................8
Sociale psychologie en mensenkennis.........................................................................8
De geschiedenis van de sociale psychologie...................................................................8
Sociale psychologie in de 21ste eeuw.............................................................................10
Hoofdstuk 2: Onderzoeksmethoden..................................................................................10
De ontwikkeling van hypothesen...................................................................................10
1. Een goed idee........................................................................................................ 10
2. Opzoeken van psychologische literatuur................................................................10
Het operationaliseren van variabelen............................................................................11
1. Zelfbeschrijving..................................................................................................... 11
2. Gedragsobservatie................................................................................................. 12
Ideeën testen: onderzoeksplannen................................................................................12
1. Beschrijvend onderzoek......................................................................................... 12
2. Correlationeel onderzoek: de relatie tussen variabelen.........................................13
3. Experimenten: manipuleren van de situatie..........................................................15
Hoofdstuk 4: sociale perceptie.......................................................................................... 16
Het ruwe materiaal van de eerste indruk......................................................................16
1. De waarnemer....................................................................................................... 17
2. Het uiterlijk............................................................................................................ 17
3. Situaties................................................................................................................. 17
4. Gedrag................................................................................................................... 17
Attributie: van elementen tot disposities.......................................................................18
1. Attributietheoriën................................................................................................... 18
2. Theorie van corresponderende gevolgtrekkingen (Jones & DAvis 1965)................19
3. Kelley’s covariatiemodel........................................................................................19
Integratie: van disposities tot impressies......................................................................21
1. Enkele basisbevindingen........................................................................................ 22
2. Integratie van kenmerken in een globale impressie...............................................22
, Confirmatievertekening................................................................................................. 23
1. Persistentie van opvattingen..................................................................................23
2. Confirmatorische hypothesetoetsing.....................................................................23
3. De zelfvervullende voorspelling.............................................................................23
SLotwoord..................................................................................................................... 24
Hoofdstuk 5: sociale beïnvloeding....................................................................................24
Automatische sociale beïnvloeding...............................................................................24
Conformiteit.................................................................................................................. 24
De klassieke studies.................................................................................................. 24
Waarom conformeren we ons?...................................................................................24
Meerderheidsinvloed.................................................................................................. 25
Minderheidsinvloed (moscovici).................................................................................25
Differentiële of unimodale procesmodellen................................................................25
Instemmen.................................................................................................................... 25
redenen geven........................................................................................................... 26
‘Stel je eens voor’...................................................................................................... 26
De wederkerigheidsnorm........................................................................................... 26
Tweestappen instemmingstechnieken.......................................................................26
Assertiviteit................................................................................................................ 26
Gehoorzaamheid........................................................................................................... 26
hoofdstuk 10: Agressie..................................................................................................... 27
wat is agressie?............................................................................................................. 27
definities en vormen van agressie.............................................................................27
Pestgedrag................................................................................................................. 28
De meting van agressie............................................................................................. 28
Crossnationale en infraculturele verschillen..................................................................28
Crossnationale verschillen......................................................................................... 28
Intraculturele verschillen........................................................................................... 28
De oorsprong van agressie............................................................................................ 29
Biologische theorieën................................................................................................. 29
Leertheorieën............................................................................................................. 30
Sociaalpsychologische theorieën van agressie..............................................................30
1. Frustratie............................................................................................................... 31
2. Negatief affect....................................................................................................... 31
3. Fysiologische opwinding........................................................................................31
4. Cognitieve processen............................................................................................. 32
5. Een integratief model van agressie........................................................................33
De invloed van geweldmedia........................................................................................33
, 1. Geweld in de media............................................................................................... 33
2. Pornografie............................................................................................................ 34
Verborgen geweld......................................................................................................... 34
1. Seksuele agressie.................................................................................................. 34
2. Partnergeweld........................................................................................................ 35
3. Kindermishandeling............................................................................................... 35
Slotwoord: de reductie van geweld...............................................................................35
1. Concrete maatregelen........................................................................................... 35
Hoofdstuk 11: De sociaalpsychologische basis van groepen.............................................35
Kenmerken van groepen............................................................................................... 35
1. Basisfunctie van groepen.......................................................................................35
2. De groep als veilige haven.....................................................................................36
3. Groepsgrootte........................................................................................................ 36
4. Groepsterritorium.................................................................................................. 36
Groepsstructuur............................................................................................................ 36
1. Normen en rollen................................................................................................... 36
2. De affectieve structuur van de groep.....................................................................37
3. De communicatiestructuur.....................................................................................38
4. Groepssamenstelling en diversiteit........................................................................38
Macht en leiderschap.................................................................................................... 39
1. Macht..................................................................................................................... 39
2. Klassieke leiderschapsbenadering.........................................................................40
3. Dynamische modellen van leiderschap..................................................................41
4. Toxisch leiderschap................................................................................................ 41
5. Beslissingen van de leider......................................................................................42
De aanwezigheid van andere groepen..........................................................................42
1. Impact op groepsgedrag........................................................................................43
2. Impact op leiderschap............................................................................................ 43
3. Conflictescalatie..................................................................................................... 43
Slotwoord...................................................................................................................... 43
Hoofdstuk 12: groepsprestaties........................................................................................44
Collectieve proessen..................................................................................................... 44
1. Sociale facilitatie: als anderen ons opwinden.........................................................44
2. Sociale lijntrekken: als anderen ons helpen...........................................................45
3. Collectieve processen: een integratie....................................................................46
Onenigheid en verschillend opinies...............................................................................46
1. Opiniedevianten..................................................................................................... 46
2. Sociale beslissingsschema’s: naar de essentie van groepsbeïnvloeding................47
, 3. Groepspolarisatie: de weg naar extreme posities..................................................48
Prestaties in kleine, taakgerichte groepen....................................................................49
1. Groepsprestatie..................................................................................................... 49
2. Brainstormen......................................................................................................... 50
3. Vertekenende steekproeftrekking..........................................................................50
4. Groepsgeheugen: samen onthouden.....................................................................51
5. Heuristieken........................................................................................................... 51
6. Strategieën die groepsefficiëntie verhogen...........................................................52
Hoofdstuk 14: De diverse samenleving.............................................................................52
Diversiteit...................................................................................................................... 53
Is diversiteit wel het probleem...................................................................................53
Hypersegregatie........................................................................................................ 53
Interetnisch contact vermindert vooroordelen..............................................................54
Contacthypothese...................................................................................................... 54
Schooldesegregatie in de VS......................................................................................54
Langdurig contact en vriendschappen.......................................................................54
Hoofdstuk 16: de rechterlijke wereld................................................................................57
Woord vooraf:................................................................................................................ 57
De selectie van jury....................................................................................................... 57
Ondervraging van kandidaat-juryleden......................................................................57
De wetenschappelijke selectie van de jury................................................................58
Het proces..................................................................................................................... 58
Bekentenissen........................................................................................................... 58
Polygraaf.................................................................................................................... 60
Getuigenissen............................................................................................................ 61
Niet-toegelaten bewijsmateriaal................................................................................66
De beraadslaging door de jury......................................................................................67
De groepsdynamica van beraadslaging.....................................................................67
De grootte van de jury............................................................................................... 68
De meerderheid beslist.............................................................................................. 69
Het straftoemetingsproces............................................................................................ 69
Straftheorieën............................................................................................................ 69
De rechterlijke persoonlijkheid...................................................................................71
Gerechtigheid............................................................................................................ 71
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
Jaartallen moeten niet gekend zijn
Naam van de onderzoekers moeten niet gekend zijn
,Namen van auteurs worden nooit gebruikt als antwoordalternatieven
Exacte cijfers en gemiddelden van een experiment moeten niet gekend zijn
Oranje kaders (definities) moeten gekend zijn (maar geen papegaaienwerk)
DE MENS IS EEN SOCIAAL DIER
Aristoteles stelde dat de mens een sociaal dier is en niet gemaakt is om alleen te leven.
Deze idee staat centraal in de sociale psychologie.
Sociaal dier = iemand die fulltime bezig is met sociaal gedrag analyseren Elke mens
dus
Iedere mens denkt na over wat mensen (anderen & jezelf) beweegt en probeert het gedrag van
anderen te begrijpen
SOCIALE PSYCHOLOGIE: DEFINITIE EN VERWANTE DISCIPLINES
DEFINITIE VAN SOCIALE PSYCHOLOGIE
Sociale psychologie =
De wetenschappelijke studie naar de wijze waarop gedachten, gevoelens, motivaties
en gedragingen van mensen beïnvloed worden door de aanwezigheid van anderen en
hoe we zelf invloed uitoefenen op hoe andere personen denken, voelen en zich
gedragen
Wetenschappelijke studie: Systematisch onderzoeken, observeren, registreren en
analyseren met als doel om overdraagbare kennis te creëren (= een andere
Experiment =
Een vorm van onderzoek waarbij de onderzoeker controle heeft over de
gebeurtenissen en deelnemers volkomen toevallig aan condities worden toegewezen
persoon zou mits de juiste methoden tot dezelfde conclusie moeten komen
Idiosyncratisch)
Zowel gedachten, gevoelens, motivaties en gedragingen; comprehensive/
alomvattend (i.t.t. bv. behaviorisme dat enkel op gedragingen focust)
Anderen: derden hebben invloed op ons en onze sociale relaties (dit onderscheidt
sociale psychologie met andere psychologiën)
Vooroordelen =
Negatieve gevoelens tegenover andere personen gebaseerd op hun lidmaatschap van
bepaalde sociale groepen
Psychologie is gericht op het individu. Enkel wanneer we ‘het innerlijk’ van de actoren
begrijpen, kunnen we uitspraken doen over wat mensen drijft.
DE KRACHT VAN DE SITUATIE
Theodor Newcomb: onderzoeken of de participatie aan hoger onderwijs een politiek
progressieve houding bevordert hoe langer de meisjes op school verbleven, hoe linkser
ze werden
,50 jaar later opnieuw gemeten, en de meisjes waren nog steeds progressiever
http://www.youtube.com/watch?v=LoPu1UIBkBc
Conclusie: de reactie van het publiek zorgt voor de populariteit van Reagan
SOCIALE PSYCHOLOGIE EN VERWANTE DISCIPLINES
Het is niet zo dat een van deze disciplines ‘beter’ is of alles kan verklaren. Ze moeten
naast elkaar gebruikt worden om sociaal gedrag te verklaren.
1. Sociologie
= studie van groepsfactoren (de structuur)
De sociologie klasseert personen volgens nationaliteit, ras, klasse en andere
groepsfactoren
sociale psychologie richt zich op het individuele niveau
Sociale psychologie maakt vaker gebruik van experimenten om gedrag te
onderzoeken
2. Persoonlijkheidspsychologie
= Studie van cross-situationele stabiliteit tussen individuen
Persoonlijkheidspsychologie is gericht op individuele verschillen (= disposities)
Sociale psychologie is gericht op situaties
Persoonlijkheidspsychologie =
De studie van de structuur en de effecten van stabiele en cross-situationele
eigenschappen van individuen
, Persoonlijkheidspsychologie stelt vragen zoals ‘Is deze persoon vriendelijk?’ impliceert
dat ‘vriendelijkheid’ in meerdere situaties geuit worden en dat er slechts 1 bron is van dit
gedrag (de persoon zelf).
Sociale psychologie probeert te begrijpen hoe situaties een impact hebben op personen,
ondanks hun verschillende persoonlijkheden (vertonen personen over het algemeen
slecht gedrag in de context van een gevangenis?) Cross-individuele consistentie
binnen situaties
Interactionisme =
Er is een dynamische wisselwerking tussen dispositie en situatie waarbij uitingen van
disposities afhankelijk zijn van de situatie
Inhoud
Hoofdstuk 1: Inleiding......................................................................................................... 4
De mens is een sociaal dier.............................................................................................5
Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines....................................................5
Definitie van sociale psychologie.................................................................................5
De kracht van de situatie............................................................................................. 5
Sociale psychologie en verwante disciplines................................................................6
Andere psychologische domeinen................................................................................8
Sociale psychologie en mensenkennis.........................................................................8
De geschiedenis van de sociale psychologie...................................................................8
Sociale psychologie in de 21ste eeuw.............................................................................10
Hoofdstuk 2: Onderzoeksmethoden..................................................................................10
De ontwikkeling van hypothesen...................................................................................10
1. Een goed idee........................................................................................................ 10
2. Opzoeken van psychologische literatuur................................................................10
Het operationaliseren van variabelen............................................................................11
1. Zelfbeschrijving..................................................................................................... 11
2. Gedragsobservatie................................................................................................. 12
Ideeën testen: onderzoeksplannen................................................................................12
1. Beschrijvend onderzoek......................................................................................... 12
2. Correlationeel onderzoek: de relatie tussen variabelen.........................................13
3. Experimenten: manipuleren van de situatie..........................................................15
Hoofdstuk 4: sociale perceptie.......................................................................................... 16
Het ruwe materiaal van de eerste indruk......................................................................16
1. De waarnemer....................................................................................................... 17
2. Het uiterlijk............................................................................................................ 17
3. Situaties................................................................................................................. 17
4. Gedrag................................................................................................................... 17
Attributie: van elementen tot disposities.......................................................................18
1. Attributietheoriën................................................................................................... 18
2. Theorie van corresponderende gevolgtrekkingen (Jones & DAvis 1965)................19
3. Kelley’s covariatiemodel........................................................................................19
Integratie: van disposities tot impressies......................................................................21
1. Enkele basisbevindingen........................................................................................ 22
2. Integratie van kenmerken in een globale impressie...............................................22
, Confirmatievertekening................................................................................................. 23
1. Persistentie van opvattingen..................................................................................23
2. Confirmatorische hypothesetoetsing.....................................................................23
3. De zelfvervullende voorspelling.............................................................................23
SLotwoord..................................................................................................................... 24
Hoofdstuk 5: sociale beïnvloeding....................................................................................24
Automatische sociale beïnvloeding...............................................................................24
Conformiteit.................................................................................................................. 24
De klassieke studies.................................................................................................. 24
Waarom conformeren we ons?...................................................................................24
Meerderheidsinvloed.................................................................................................. 25
Minderheidsinvloed (moscovici).................................................................................25
Differentiële of unimodale procesmodellen................................................................25
Instemmen.................................................................................................................... 25
redenen geven........................................................................................................... 26
‘Stel je eens voor’...................................................................................................... 26
De wederkerigheidsnorm........................................................................................... 26
Tweestappen instemmingstechnieken.......................................................................26
Assertiviteit................................................................................................................ 26
Gehoorzaamheid........................................................................................................... 26
hoofdstuk 10: Agressie..................................................................................................... 27
wat is agressie?............................................................................................................. 27
definities en vormen van agressie.............................................................................27
Pestgedrag................................................................................................................. 28
De meting van agressie............................................................................................. 28
Crossnationale en infraculturele verschillen..................................................................28
Crossnationale verschillen......................................................................................... 28
Intraculturele verschillen........................................................................................... 28
De oorsprong van agressie............................................................................................ 29
Biologische theorieën................................................................................................. 29
Leertheorieën............................................................................................................. 30
Sociaalpsychologische theorieën van agressie..............................................................30
1. Frustratie............................................................................................................... 31
2. Negatief affect....................................................................................................... 31
3. Fysiologische opwinding........................................................................................31
4. Cognitieve processen............................................................................................. 32
5. Een integratief model van agressie........................................................................33
De invloed van geweldmedia........................................................................................33
, 1. Geweld in de media............................................................................................... 33
2. Pornografie............................................................................................................ 34
Verborgen geweld......................................................................................................... 34
1. Seksuele agressie.................................................................................................. 34
2. Partnergeweld........................................................................................................ 35
3. Kindermishandeling............................................................................................... 35
Slotwoord: de reductie van geweld...............................................................................35
1. Concrete maatregelen........................................................................................... 35
Hoofdstuk 11: De sociaalpsychologische basis van groepen.............................................35
Kenmerken van groepen............................................................................................... 35
1. Basisfunctie van groepen.......................................................................................35
2. De groep als veilige haven.....................................................................................36
3. Groepsgrootte........................................................................................................ 36
4. Groepsterritorium.................................................................................................. 36
Groepsstructuur............................................................................................................ 36
1. Normen en rollen................................................................................................... 36
2. De affectieve structuur van de groep.....................................................................37
3. De communicatiestructuur.....................................................................................38
4. Groepssamenstelling en diversiteit........................................................................38
Macht en leiderschap.................................................................................................... 39
1. Macht..................................................................................................................... 39
2. Klassieke leiderschapsbenadering.........................................................................40
3. Dynamische modellen van leiderschap..................................................................41
4. Toxisch leiderschap................................................................................................ 41
5. Beslissingen van de leider......................................................................................42
De aanwezigheid van andere groepen..........................................................................42
1. Impact op groepsgedrag........................................................................................43
2. Impact op leiderschap............................................................................................ 43
3. Conflictescalatie..................................................................................................... 43
Slotwoord...................................................................................................................... 43
Hoofdstuk 12: groepsprestaties........................................................................................44
Collectieve proessen..................................................................................................... 44
1. Sociale facilitatie: als anderen ons opwinden.........................................................44
2. Sociale lijntrekken: als anderen ons helpen...........................................................45
3. Collectieve processen: een integratie....................................................................46
Onenigheid en verschillend opinies...............................................................................46
1. Opiniedevianten..................................................................................................... 46
2. Sociale beslissingsschema’s: naar de essentie van groepsbeïnvloeding................47
, 3. Groepspolarisatie: de weg naar extreme posities..................................................48
Prestaties in kleine, taakgerichte groepen....................................................................49
1. Groepsprestatie..................................................................................................... 49
2. Brainstormen......................................................................................................... 50
3. Vertekenende steekproeftrekking..........................................................................50
4. Groepsgeheugen: samen onthouden.....................................................................51
5. Heuristieken........................................................................................................... 51
6. Strategieën die groepsefficiëntie verhogen...........................................................52
Hoofdstuk 14: De diverse samenleving.............................................................................52
Diversiteit...................................................................................................................... 53
Is diversiteit wel het probleem...................................................................................53
Hypersegregatie........................................................................................................ 53
Interetnisch contact vermindert vooroordelen..............................................................54
Contacthypothese...................................................................................................... 54
Schooldesegregatie in de VS......................................................................................54
Langdurig contact en vriendschappen.......................................................................54
Hoofdstuk 16: de rechterlijke wereld................................................................................57
Woord vooraf:................................................................................................................ 57
De selectie van jury....................................................................................................... 57
Ondervraging van kandidaat-juryleden......................................................................57
De wetenschappelijke selectie van de jury................................................................58
Het proces..................................................................................................................... 58
Bekentenissen........................................................................................................... 58
Polygraaf.................................................................................................................... 60
Getuigenissen............................................................................................................ 61
Niet-toegelaten bewijsmateriaal................................................................................66
De beraadslaging door de jury......................................................................................67
De groepsdynamica van beraadslaging.....................................................................67
De grootte van de jury............................................................................................... 68
De meerderheid beslist.............................................................................................. 69
Het straftoemetingsproces............................................................................................ 69
Straftheorieën............................................................................................................ 69
De rechterlijke persoonlijkheid...................................................................................71
Gerechtigheid............................................................................................................ 71
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
Jaartallen moeten niet gekend zijn
Naam van de onderzoekers moeten niet gekend zijn
,Namen van auteurs worden nooit gebruikt als antwoordalternatieven
Exacte cijfers en gemiddelden van een experiment moeten niet gekend zijn
Oranje kaders (definities) moeten gekend zijn (maar geen papegaaienwerk)
DE MENS IS EEN SOCIAAL DIER
Aristoteles stelde dat de mens een sociaal dier is en niet gemaakt is om alleen te leven.
Deze idee staat centraal in de sociale psychologie.
Sociaal dier = iemand die fulltime bezig is met sociaal gedrag analyseren Elke mens
dus
Iedere mens denkt na over wat mensen (anderen & jezelf) beweegt en probeert het gedrag van
anderen te begrijpen
SOCIALE PSYCHOLOGIE: DEFINITIE EN VERWANTE DISCIPLINES
DEFINITIE VAN SOCIALE PSYCHOLOGIE
Sociale psychologie =
De wetenschappelijke studie naar de wijze waarop gedachten, gevoelens, motivaties
en gedragingen van mensen beïnvloed worden door de aanwezigheid van anderen en
hoe we zelf invloed uitoefenen op hoe andere personen denken, voelen en zich
gedragen
Wetenschappelijke studie: Systematisch onderzoeken, observeren, registreren en
analyseren met als doel om overdraagbare kennis te creëren (= een andere
Experiment =
Een vorm van onderzoek waarbij de onderzoeker controle heeft over de
gebeurtenissen en deelnemers volkomen toevallig aan condities worden toegewezen
persoon zou mits de juiste methoden tot dezelfde conclusie moeten komen
Idiosyncratisch)
Zowel gedachten, gevoelens, motivaties en gedragingen; comprehensive/
alomvattend (i.t.t. bv. behaviorisme dat enkel op gedragingen focust)
Anderen: derden hebben invloed op ons en onze sociale relaties (dit onderscheidt
sociale psychologie met andere psychologiën)
Vooroordelen =
Negatieve gevoelens tegenover andere personen gebaseerd op hun lidmaatschap van
bepaalde sociale groepen
Psychologie is gericht op het individu. Enkel wanneer we ‘het innerlijk’ van de actoren
begrijpen, kunnen we uitspraken doen over wat mensen drijft.
DE KRACHT VAN DE SITUATIE
Theodor Newcomb: onderzoeken of de participatie aan hoger onderwijs een politiek
progressieve houding bevordert hoe langer de meisjes op school verbleven, hoe linkser
ze werden
,50 jaar later opnieuw gemeten, en de meisjes waren nog steeds progressiever
http://www.youtube.com/watch?v=LoPu1UIBkBc
Conclusie: de reactie van het publiek zorgt voor de populariteit van Reagan
SOCIALE PSYCHOLOGIE EN VERWANTE DISCIPLINES
Het is niet zo dat een van deze disciplines ‘beter’ is of alles kan verklaren. Ze moeten
naast elkaar gebruikt worden om sociaal gedrag te verklaren.
1. Sociologie
= studie van groepsfactoren (de structuur)
De sociologie klasseert personen volgens nationaliteit, ras, klasse en andere
groepsfactoren
sociale psychologie richt zich op het individuele niveau
Sociale psychologie maakt vaker gebruik van experimenten om gedrag te
onderzoeken
2. Persoonlijkheidspsychologie
= Studie van cross-situationele stabiliteit tussen individuen
Persoonlijkheidspsychologie is gericht op individuele verschillen (= disposities)
Sociale psychologie is gericht op situaties
Persoonlijkheidspsychologie =
De studie van de structuur en de effecten van stabiele en cross-situationele
eigenschappen van individuen
, Persoonlijkheidspsychologie stelt vragen zoals ‘Is deze persoon vriendelijk?’ impliceert
dat ‘vriendelijkheid’ in meerdere situaties geuit worden en dat er slechts 1 bron is van dit
gedrag (de persoon zelf).
Sociale psychologie probeert te begrijpen hoe situaties een impact hebben op personen,
ondanks hun verschillende persoonlijkheden (vertonen personen over het algemeen
slecht gedrag in de context van een gevangenis?) Cross-individuele consistentie
binnen situaties
Interactionisme =
Er is een dynamische wisselwerking tussen dispositie en situatie waarbij uitingen van
disposities afhankelijk zijn van de situatie
