Filosofie vragen studiewijzer
Hoofdstuk 1
Kernvragen
1.wat verstaat Aristoteles onder ‘filosofie’? leg uit aan de hand
van de etymologie van het begrip filosofie/wijsbegeerte
Filosofie betekent letterlijk ‘wijsbegeerte’ en is afkomstig van het Griekse ‘filo-
sophia’; liefde voor de wijsheid. Volgens het Van Daele woordenboek wil
wijsbegeerte zowel een alomvattende wetenschap als een levensleer zijn.
Deze etymologie herinnert eraan dat de filosofie haar oorsprong heeft in
de Griekse Oudheid (6e eeuw v.C.)
Aristoteles stelt in zijn metafysica dat de filosofie streeft naar de kennis van de
‘eerste beginselen en oorzaken’. Dergelijke kennis wordt omwille van zichzelf, als
een doel op zich nagestreefd; de waarheid die de filosofie aan het licht brengt,
vervult de menselijke geest met een bevrijdend inzicht en maakt de wijsheid tot
het hoogste goed van de ziel.
De metafysica als hoogste wetenschap onthult het ultieme doel van het
menselijke bestaan en leidt zo tot persoonlijke gelukzaligheid
Met dit idee sluit Aristoteles aan bij een visie die teruggaat op de pre-
socratici, voor wie het verlangen naar wijsheid reeds een levenskunst was.
Volgens de oude Grieken heeft filosofie ook een praktisch nut: vervult niet enkel
de ziel van de filosoof, maar draagt ook bij tot praktisch inzicht op moreel en
politiek vlak. Volgens Aristoteles zijn er twee manieren waarop de filosofie
bijdraagt tot het ware geluk (Eudaimonia);
1) Het streven naar waarheid is een goed op zich en maakt de wijsheer
gelukkig
2) Die waarheid betreft ook inzicht in het goede leven als burger van de polis
(de staat): de filosofie toont de weg naar geluk voor individu en
samenleving.
2.De Griekse filosofie wou in twee opzichten een levenskunst zijn. Leg
uit. Waarom betekende dit ook een breuk met het op mythe en
verhaaltraditie gebaseerde wereldbeeld van de archaïsche cultuur?
Verlangen naar wijsheid als levenskunst;
1) Streven naar de waarheid is een goed op zich en maakt de mens gelukkig;
de waarheid die de filosofie aan het licht brengt onthult het ultieme doel
(de zin) van het menselijk bestaan en leidt zo tot persoonlijke
gelukzaligheid
2) Praktisch inzicht op moreel en politiek vlak; inzicht in het goede leven als
burger van de polis/staat
, Filosofie toont op die manier de weg naar geluk voor zowel individu als
samenleving
De Griekse filosofie bracht een breuk met het mythisch-religieuze wereldbeeld tot
stand (hoewel zingeving en praktische levenswijsheid in die tijd daardoor
geboden werden); de stap van mythos naar logos markeert de oorsprong van de
westerse filosofie; voor de Griekse natuurfilosofen van de 6 e eeuw V.C. lag aan de
werking van de natuur niet langer de grillige wil van de goden ten grondslag,
maar natuurlijke principes en beginselen die via de rede konden worden gekend.
In de 5e en 4e eeuw v.C. stelden Socrates, Plato en Aristoteles zo ook dat niet
religieuze traditie en gewoonte, maar de rede (logos) het richtsnoer dient te zijn
van het morele leven en de inrichting van de staat. Met de ontdekking van de
rede als verklarend beginsel van de natuur en grondslag van ethiek en politiek
vormt de Griekse filosofie één van de funderende pijlers van de westerse
beschaving.
3.De filosofie vormt één van de pijlers van de Westerse cultuur. Leg uit.
Ons begrip van wie wij zijn en de samenleving waarin we leven, en de zin van ons
gezamelijke verleden, heden en toekomst ontlenen we in belangrijke mate aan de
westerse filosofie. Ze speelde een belangrijke rol in de vorming van identiteit en
zelfbestaan van de hedendaagse mens; hier is namelijk de rede als basis voor
alles als westers ideaal ontstaan. Dankzij de wetenschappelijke revolutie in de
17e eeuw en industrialisering in de 19e eeuw verkreeg de westerse cultuur een
mondiale hegemonie die het uitzicht van alle meer traditionele culturen definitief
veranderde, onder meer door kolonialisering en de assimilatie van
denkbeelden, ideeën en concepten van de Europese cultuur door de niet-
westerse culturen.
Er wordt naast de westerse filosofie ook gesproken over de Indische, Chinese,
Japanse, Perzische, Joodse en Arabische filosofie, waarbij het opvalt dat de grote
Indische en Chinese filosofieën (naast het Perzische Zoroastrisme) samen met de
westerse filosofie ontstaan zijn in de zogenaamde axiale periode van de
geschiedenis van de mens (800-300v.C.). Ook is er de onmiskenbare invloed van
de Oosterse en Aziatische filosofische tradities op de Westerse filosofie,
bijvoorbeeld in de Europese renaissance.
Wel vormt de Westerse filosofie in haar evolutie en geschiedenis een relatief
zelfstandig fenomeen, nauw vervlochten met de geschiedenis van Europa vanaf
de Griekse Oudheid tot vandaag.
4.Wat zijn de 4 centrale doelstellingen van deze cursus? Verhelder het
verband tussen
deze doelstellingen.
1) een karakterschets leveren van de moderne filosofie, aan de hand van het
portret van een aantal van de meest markante filosofen die van de 17 e tot de 19e
eeuw het uitzicht van de westerse filosofie hebben bepaald
,2) aantonen hoe de moderne filosofie mee bepalend is geweest, en zo 1 van de
constitutieve krachten vormt van de moderne cultuur die tot op vandaag de
identiteit bepaalt van de Westerse mens en de mensheid wereldwijd
3) via het verhaal van de moderne filosofie het inzicht aanscherpen in de crisis
van de verlichte rede die zo bepalend is voor de moderne cultuur en de wereld
waarin we vandaag leven
4) aantonen hoe we via het verhaal van de moderne filosofie ook tot een beter
inzicht kunnen komen in de uitdagingen waarmee de hedendaagse mens, levend
in de 21e eeuw, op spiritueel, moreel en politiek vlak wordt geconfronteerd (en zo
misschien een begin van antwoord opleveren op de uitdagingen die de moderne
cultuur aan de hedendaagse mens stelt)
Verband: aantonen hoe de (geschiedenis van de) (westerse) filosofie onze huidige
wereld, wereldbeeld, mensbeeld en denkpatronen heeft vormgegeven, de
effecten hiervan op onze huidige wereld en hoe dit hulp kan bieden voor huidige
en toekomstige problemen.
5. Er zijn 2 redenen om de geschiedenis van de moderne filosofie te
bespreken beginnend
bij Plato en eindigend in de 20ste eeuw. Geef deze redenen en leg uit
Beginnen bij Plato, om aan te tonen dat de breuk die in de 17 e eeuw het moderne
denken doet ontstaan enkel te begrijpen is als men de weg daarheen kent.
Ondanks dat de breuk tussen de premoderne en moderne filosofie erg decisief en
belangrijk is, is er ook sprake van continuïteit; de oorspronkelijke ambitie van
filosofie als wijs-begeerte; het verlangen naar een omvattend weten (hoogste
wetenschap) dat tegelijk levensleer wil zijn (definitie Van Daele)
We eindigen bij de 20e eeuw, omdat hier de fakkel van bron van waarheid en
zingeving voor de moderne mens is overgenomen door de wetenschap; hierdoor
heeft de filosofie in de loop van de 20e eeuw in toenemende mate haar betekenis
verloren. Ondanks de breuk met het verleden werkt echter toch het
oorspronkelijke verlangen naar waarheid van de klassieke filosofie door, zij het in
een nieuwe gedaante.
Simone Weil als voorbeeld van een postmetafysisch denken dat enerzijds
schatplichtig blijft aan de grote filosofen en het christendom, maar
anderzijds tegelijk ook geschaafd en gepolijst is door het moderne denken
van Descartes en Marx.
6. Wat zijn de 3 ‘eeuwige’ vragen die de filosofie zich stelt en die in elke
cultuur terugkeren? In welke zin verschilt het antwoord van de filosofie
op deze vragen van dat van de religie?
1) wat zijn de eerste beginselen, de ultieme oorzaken die ten grondslag liggen
aan de werkelijkheid?
2) kan de mens van deze ultieme oorzaken en beginselen kennis verwerven, en
zo ja, hoe?
, 3) hoe moet de mens in het licht van deze kennis leven?
Verschil tussen religie en filosofie;
- Religie beantwoordt deze vragen aan de hand van een opperste godheid
die verantwoordelijk is voor het ontstaan en voortbestaan van alles dat
zich in de fysische en metafysische werkelijkheid bevindt. Goed leven is
leven volgens de wil van God. De mens kan niet alles weten; sommige
zaken zijn enkel begrijpbaar voor deze almachtige alwetende god. De
mens is deel van een groter geheel bepaald door bovenaf.
- De filosofie vertrekt voor het beantwoorden van deze vragen vanuit de
rede binnenin de mens; via de rede is alles kenbaar, ook hoe de mens (al
kennis nastrevend) moet leven. Er is een mogelijkheid tot hoogste wijsheid
en het verwerven van kennis over ultieme oorzaken en beginselen is
mogelijk (voor of na de dood).
7. Wat verstaat Ernest Gellner onder de sferen van ploeg, zwaard, boek?
In welke van die
sferen hoort de filosofie thuis en waarom?
Dit onderscheid staat voor de 3 fundamentele behoeftes die de mens slechts met
behulp van een collectief gedeelde kennis, en dus via cultuur, kan bevredigen;
-sfeer van de ploeg: de drang tot zelfbehoud en voortbestaan als biologisch
organisme
-sfeer van het zwaard: de behoefte aan bescherming tegen het mogelijk geweld
van een ander
- sfeer van het boek: het verlangen naar kennis
Deze sferen geven inhoud en vorm aan het bestaan van de mens als
cultuurwezen, waar cultuur zich situeert in de sfeer van het boek als talig
bemiddeld systeem van concepten en ideeën ->kennis
De filosofie valt hierin onder de sfeer van het boek; filosofie als wijsbegeerte
staat voor het verlangen naar kennis (met kennis als hoogste goed op zich).
8. Leg helder uit wat het cruciale verschil is tussen het ideaal van de
klassieke rede en dat
van de Verlichte rede?
-de klassieke rede (bvb Plato, Aristoteles): premodern: geloof in een
oorspronkelijke harmonie tussen mens en wereld dat in de premoderniteit een
uitdrukking vond in het ideaal van de klassieke rede. gebaseerd op harmonie in
de kosmos en metafysische realiteit. Filosofie is zowel levensleer als wetenschap,
gericht op zingeving in een ethische ordening. Gefocust op het begrijpen van de
universele orde en de verbinding tussen de mens, natuur en het goddelijke,
kosmische orde. Kenmerkend voor dit ideaal van de klassieke rede is het geloof in
de mogelijkheid van de filosofie als ‘hoogste wetenschap’ en levensleer.
Vertrouwt in de rede en de mogelijkheid van zekere, ware kennis.
Hoofdstuk 1
Kernvragen
1.wat verstaat Aristoteles onder ‘filosofie’? leg uit aan de hand
van de etymologie van het begrip filosofie/wijsbegeerte
Filosofie betekent letterlijk ‘wijsbegeerte’ en is afkomstig van het Griekse ‘filo-
sophia’; liefde voor de wijsheid. Volgens het Van Daele woordenboek wil
wijsbegeerte zowel een alomvattende wetenschap als een levensleer zijn.
Deze etymologie herinnert eraan dat de filosofie haar oorsprong heeft in
de Griekse Oudheid (6e eeuw v.C.)
Aristoteles stelt in zijn metafysica dat de filosofie streeft naar de kennis van de
‘eerste beginselen en oorzaken’. Dergelijke kennis wordt omwille van zichzelf, als
een doel op zich nagestreefd; de waarheid die de filosofie aan het licht brengt,
vervult de menselijke geest met een bevrijdend inzicht en maakt de wijsheid tot
het hoogste goed van de ziel.
De metafysica als hoogste wetenschap onthult het ultieme doel van het
menselijke bestaan en leidt zo tot persoonlijke gelukzaligheid
Met dit idee sluit Aristoteles aan bij een visie die teruggaat op de pre-
socratici, voor wie het verlangen naar wijsheid reeds een levenskunst was.
Volgens de oude Grieken heeft filosofie ook een praktisch nut: vervult niet enkel
de ziel van de filosoof, maar draagt ook bij tot praktisch inzicht op moreel en
politiek vlak. Volgens Aristoteles zijn er twee manieren waarop de filosofie
bijdraagt tot het ware geluk (Eudaimonia);
1) Het streven naar waarheid is een goed op zich en maakt de wijsheer
gelukkig
2) Die waarheid betreft ook inzicht in het goede leven als burger van de polis
(de staat): de filosofie toont de weg naar geluk voor individu en
samenleving.
2.De Griekse filosofie wou in twee opzichten een levenskunst zijn. Leg
uit. Waarom betekende dit ook een breuk met het op mythe en
verhaaltraditie gebaseerde wereldbeeld van de archaïsche cultuur?
Verlangen naar wijsheid als levenskunst;
1) Streven naar de waarheid is een goed op zich en maakt de mens gelukkig;
de waarheid die de filosofie aan het licht brengt onthult het ultieme doel
(de zin) van het menselijk bestaan en leidt zo tot persoonlijke
gelukzaligheid
2) Praktisch inzicht op moreel en politiek vlak; inzicht in het goede leven als
burger van de polis/staat
, Filosofie toont op die manier de weg naar geluk voor zowel individu als
samenleving
De Griekse filosofie bracht een breuk met het mythisch-religieuze wereldbeeld tot
stand (hoewel zingeving en praktische levenswijsheid in die tijd daardoor
geboden werden); de stap van mythos naar logos markeert de oorsprong van de
westerse filosofie; voor de Griekse natuurfilosofen van de 6 e eeuw V.C. lag aan de
werking van de natuur niet langer de grillige wil van de goden ten grondslag,
maar natuurlijke principes en beginselen die via de rede konden worden gekend.
In de 5e en 4e eeuw v.C. stelden Socrates, Plato en Aristoteles zo ook dat niet
religieuze traditie en gewoonte, maar de rede (logos) het richtsnoer dient te zijn
van het morele leven en de inrichting van de staat. Met de ontdekking van de
rede als verklarend beginsel van de natuur en grondslag van ethiek en politiek
vormt de Griekse filosofie één van de funderende pijlers van de westerse
beschaving.
3.De filosofie vormt één van de pijlers van de Westerse cultuur. Leg uit.
Ons begrip van wie wij zijn en de samenleving waarin we leven, en de zin van ons
gezamelijke verleden, heden en toekomst ontlenen we in belangrijke mate aan de
westerse filosofie. Ze speelde een belangrijke rol in de vorming van identiteit en
zelfbestaan van de hedendaagse mens; hier is namelijk de rede als basis voor
alles als westers ideaal ontstaan. Dankzij de wetenschappelijke revolutie in de
17e eeuw en industrialisering in de 19e eeuw verkreeg de westerse cultuur een
mondiale hegemonie die het uitzicht van alle meer traditionele culturen definitief
veranderde, onder meer door kolonialisering en de assimilatie van
denkbeelden, ideeën en concepten van de Europese cultuur door de niet-
westerse culturen.
Er wordt naast de westerse filosofie ook gesproken over de Indische, Chinese,
Japanse, Perzische, Joodse en Arabische filosofie, waarbij het opvalt dat de grote
Indische en Chinese filosofieën (naast het Perzische Zoroastrisme) samen met de
westerse filosofie ontstaan zijn in de zogenaamde axiale periode van de
geschiedenis van de mens (800-300v.C.). Ook is er de onmiskenbare invloed van
de Oosterse en Aziatische filosofische tradities op de Westerse filosofie,
bijvoorbeeld in de Europese renaissance.
Wel vormt de Westerse filosofie in haar evolutie en geschiedenis een relatief
zelfstandig fenomeen, nauw vervlochten met de geschiedenis van Europa vanaf
de Griekse Oudheid tot vandaag.
4.Wat zijn de 4 centrale doelstellingen van deze cursus? Verhelder het
verband tussen
deze doelstellingen.
1) een karakterschets leveren van de moderne filosofie, aan de hand van het
portret van een aantal van de meest markante filosofen die van de 17 e tot de 19e
eeuw het uitzicht van de westerse filosofie hebben bepaald
,2) aantonen hoe de moderne filosofie mee bepalend is geweest, en zo 1 van de
constitutieve krachten vormt van de moderne cultuur die tot op vandaag de
identiteit bepaalt van de Westerse mens en de mensheid wereldwijd
3) via het verhaal van de moderne filosofie het inzicht aanscherpen in de crisis
van de verlichte rede die zo bepalend is voor de moderne cultuur en de wereld
waarin we vandaag leven
4) aantonen hoe we via het verhaal van de moderne filosofie ook tot een beter
inzicht kunnen komen in de uitdagingen waarmee de hedendaagse mens, levend
in de 21e eeuw, op spiritueel, moreel en politiek vlak wordt geconfronteerd (en zo
misschien een begin van antwoord opleveren op de uitdagingen die de moderne
cultuur aan de hedendaagse mens stelt)
Verband: aantonen hoe de (geschiedenis van de) (westerse) filosofie onze huidige
wereld, wereldbeeld, mensbeeld en denkpatronen heeft vormgegeven, de
effecten hiervan op onze huidige wereld en hoe dit hulp kan bieden voor huidige
en toekomstige problemen.
5. Er zijn 2 redenen om de geschiedenis van de moderne filosofie te
bespreken beginnend
bij Plato en eindigend in de 20ste eeuw. Geef deze redenen en leg uit
Beginnen bij Plato, om aan te tonen dat de breuk die in de 17 e eeuw het moderne
denken doet ontstaan enkel te begrijpen is als men de weg daarheen kent.
Ondanks dat de breuk tussen de premoderne en moderne filosofie erg decisief en
belangrijk is, is er ook sprake van continuïteit; de oorspronkelijke ambitie van
filosofie als wijs-begeerte; het verlangen naar een omvattend weten (hoogste
wetenschap) dat tegelijk levensleer wil zijn (definitie Van Daele)
We eindigen bij de 20e eeuw, omdat hier de fakkel van bron van waarheid en
zingeving voor de moderne mens is overgenomen door de wetenschap; hierdoor
heeft de filosofie in de loop van de 20e eeuw in toenemende mate haar betekenis
verloren. Ondanks de breuk met het verleden werkt echter toch het
oorspronkelijke verlangen naar waarheid van de klassieke filosofie door, zij het in
een nieuwe gedaante.
Simone Weil als voorbeeld van een postmetafysisch denken dat enerzijds
schatplichtig blijft aan de grote filosofen en het christendom, maar
anderzijds tegelijk ook geschaafd en gepolijst is door het moderne denken
van Descartes en Marx.
6. Wat zijn de 3 ‘eeuwige’ vragen die de filosofie zich stelt en die in elke
cultuur terugkeren? In welke zin verschilt het antwoord van de filosofie
op deze vragen van dat van de religie?
1) wat zijn de eerste beginselen, de ultieme oorzaken die ten grondslag liggen
aan de werkelijkheid?
2) kan de mens van deze ultieme oorzaken en beginselen kennis verwerven, en
zo ja, hoe?
, 3) hoe moet de mens in het licht van deze kennis leven?
Verschil tussen religie en filosofie;
- Religie beantwoordt deze vragen aan de hand van een opperste godheid
die verantwoordelijk is voor het ontstaan en voortbestaan van alles dat
zich in de fysische en metafysische werkelijkheid bevindt. Goed leven is
leven volgens de wil van God. De mens kan niet alles weten; sommige
zaken zijn enkel begrijpbaar voor deze almachtige alwetende god. De
mens is deel van een groter geheel bepaald door bovenaf.
- De filosofie vertrekt voor het beantwoorden van deze vragen vanuit de
rede binnenin de mens; via de rede is alles kenbaar, ook hoe de mens (al
kennis nastrevend) moet leven. Er is een mogelijkheid tot hoogste wijsheid
en het verwerven van kennis over ultieme oorzaken en beginselen is
mogelijk (voor of na de dood).
7. Wat verstaat Ernest Gellner onder de sferen van ploeg, zwaard, boek?
In welke van die
sferen hoort de filosofie thuis en waarom?
Dit onderscheid staat voor de 3 fundamentele behoeftes die de mens slechts met
behulp van een collectief gedeelde kennis, en dus via cultuur, kan bevredigen;
-sfeer van de ploeg: de drang tot zelfbehoud en voortbestaan als biologisch
organisme
-sfeer van het zwaard: de behoefte aan bescherming tegen het mogelijk geweld
van een ander
- sfeer van het boek: het verlangen naar kennis
Deze sferen geven inhoud en vorm aan het bestaan van de mens als
cultuurwezen, waar cultuur zich situeert in de sfeer van het boek als talig
bemiddeld systeem van concepten en ideeën ->kennis
De filosofie valt hierin onder de sfeer van het boek; filosofie als wijsbegeerte
staat voor het verlangen naar kennis (met kennis als hoogste goed op zich).
8. Leg helder uit wat het cruciale verschil is tussen het ideaal van de
klassieke rede en dat
van de Verlichte rede?
-de klassieke rede (bvb Plato, Aristoteles): premodern: geloof in een
oorspronkelijke harmonie tussen mens en wereld dat in de premoderniteit een
uitdrukking vond in het ideaal van de klassieke rede. gebaseerd op harmonie in
de kosmos en metafysische realiteit. Filosofie is zowel levensleer als wetenschap,
gericht op zingeving in een ethische ordening. Gefocust op het begrijpen van de
universele orde en de verbinding tussen de mens, natuur en het goddelijke,
kosmische orde. Kenmerkend voor dit ideaal van de klassieke rede is het geloof in
de mogelijkheid van de filosofie als ‘hoogste wetenschap’ en levensleer.
Vertrouwt in de rede en de mogelijkheid van zekere, ware kennis.
