Hoofdstuk 16: De rechterlijke
wereld
0) Woord vooraf en probleemstelling
Rechterlijke dwaling
= situatie waarbij iemand veroordeeld wordt voor een misdrijf dat die niet
begaan heeft, of voor een misdrijf dat nooit heeft plaatsgevonden.
Het gaat niet om lichte procedurefouten, maar om foutieve
schuldtoewijzing met vaak zeer zware gevolgen (gevangenisstraf,
soms doodstraf).
Studie rechterlijke dwaling
Grootschalig onderzoek in de VS heeft aangetoond dat rechterlijke dwalingen
geen zeldzame uitzonderingen zijn:
Traceerden 534 rechterlijke dwalingen in de VS die met doodstraf kunnen
bestraft worden
Jaren ’90: innocence project opgericht
o Doel het heronderzoeken van veroordelingen met behulp van
DNA-profilering.
o Resultaat:
351 veroordeelden werden vrijgesproken
Gemiddeld 14 jaar onterecht van hun vrijheid beroofd
DNA-profilering is slechts mogelijk in ongeveer 10% van alle strafzaken
(bv. verkrachting, moord).
Het werkelijke aantal rechterlijke dwalingen ligt dus waarschijnlijk hoger
dan wat via DNA kan worden aangetoond.
Hoe vaak komen rechterlijke dwalingen voor?
Op basis van DNA-onderzoek bij verkrachtingszaken wordt geschat dat
ongeveer 3% van de rechtszaken leidt tot een rechterlijke dwaling.
Juryleden onderschatten dit sterk:
Zij schatten het risico vaak op 0% tot minder dan 1%
In werkelijkheid ligt het percentage eerder rond of boven 5%
Deze onderschatting is het gevolg van typische menselijke
beoordelingsfouten, zoals:
Overschatting van eigen accuraatheid,
Blind vertrouwen in autoriteiten (politie, justitie),
En onderschatting van situationele invloeden op gedrag.
, Oorzaken van rechterlijke dwalingen
Rechterlijke dwalingen zijn het resultaat van meerdere, samenwerkende
fouten binnen het rechtssysteem.
Fouten van de politie Valse (afgedwongen) bekentenissen (9%)
Verdachten bekennen onder druk iets wat ze
niet hebben gedaan.
Slecht onderzoek (2%)
Alternatieve verdachten of verklaringen
worden onvoldoende onderzocht.
Fouten van het openbaar ministerie Geheimhouden ontlastend bewijs (7%)
Bewijs dat de verdachte kan vrijpleiten wordt
niet gedeeld met de verdediging.
Fouten van de getuigen Meest Foute getuigenissen (37%)
voorkomende fout Ooggetuigen vergissen zich door:
- Stress
- Slechte waarnemingsomstandigheden
- Geheugenvervorming
- Suggestieve ondervraging
Andere fouten Grote publieke druk (13%)
Maatschappelijke verontwaardiging of
mediacampagnes verhogen de druk om
“iemand” te veroordelen.
The national register of exonerations
- De vrijspraken op basis van DNA-profilering blijven redelijk stabiel
- De vrijspraken op basis van andere bewijzen (bv. fout politiewerk, valse
getuigenissen, procedurefouten) nemen steeds meer toe
Rechterlijke dwalingen zijn geen uitzonderingen, maar het gevolg van
systematische menselijke en sociale beoordelingsfouten binnen het
rechtssysteem.
1) Selectie van de jury
Jury bij assisenzaken
Beklaagden voor het hof van assisen worden beoordeeld door een 12-
ledige burgerjury.
Fundamentele vereiste: juryleden moeten onbevooroordeeld en
neutraal zijn.
Probleemstelling:
, Hoewel neutraliteit wordt nagestreefd, tonen sociaalpsychologische studies aan
dat volledige onbevooroordeeldheid in de praktijk moeilijk haalbaar is.
1.1) De ondervraging van kandidaat-
juryleden (voir dire)
Procedure
- Er wordt een algemene lijst van potentiële juryleden opgesteld
- Hieruit wordt willekeurig een grote groep geselecteerd (ongeveer 120
kandidaten).
- Deze kandidaten worden ondervraagd.
Schrapping van vooringenomenheid: kandidaat juryleden worden door de
rechter geweerd wanneer zij:
Reeds een duidelijke mening over de zaak hebben gevormd,
Een persoonlijke relatie hebben met de beklaagde, het slachtoffer of
betrokken partijen,
Persoonlijk beïnvloed worden door de uitkomst,
Een negatieve attitude hebben tegenover bv. advocaten of justitie.
Wrakingsrecht: het recht van advocaten om zonder motivering + toestemming
van de rechter een beperkt aantal kandidaat-juryleden uit te sluiten, ookal zijn ze
formeel onbevooroordeeld
Gebeurt vaak op basis van intuïtie, uiterlijk of eerste indruk.
Doel: een jury samenstellen die gunstiger lijkt voor de eigen zaak.
Advocaten als intuïtieve psychologen (meestal niet zo
goed)
Impliciete persoonlijkheidstheorieën
Advocaten maken gebruik van impliciete persoonlijkheidstheorieën:
Veronderstellingen over hoe iemands beroep, uiterlijk of achtergrond
samenhangt met attitudes en gedrag.
Moeten snel beslissen en op basis weinig info (vb: bij moorzaak kies is voor
slager die is gewend aan bloed, timmerman precisie)
Dit zijn intuïtieve redeneringen, geen wetenschappelijk onderbouwde
voorspellingen.
wereld
0) Woord vooraf en probleemstelling
Rechterlijke dwaling
= situatie waarbij iemand veroordeeld wordt voor een misdrijf dat die niet
begaan heeft, of voor een misdrijf dat nooit heeft plaatsgevonden.
Het gaat niet om lichte procedurefouten, maar om foutieve
schuldtoewijzing met vaak zeer zware gevolgen (gevangenisstraf,
soms doodstraf).
Studie rechterlijke dwaling
Grootschalig onderzoek in de VS heeft aangetoond dat rechterlijke dwalingen
geen zeldzame uitzonderingen zijn:
Traceerden 534 rechterlijke dwalingen in de VS die met doodstraf kunnen
bestraft worden
Jaren ’90: innocence project opgericht
o Doel het heronderzoeken van veroordelingen met behulp van
DNA-profilering.
o Resultaat:
351 veroordeelden werden vrijgesproken
Gemiddeld 14 jaar onterecht van hun vrijheid beroofd
DNA-profilering is slechts mogelijk in ongeveer 10% van alle strafzaken
(bv. verkrachting, moord).
Het werkelijke aantal rechterlijke dwalingen ligt dus waarschijnlijk hoger
dan wat via DNA kan worden aangetoond.
Hoe vaak komen rechterlijke dwalingen voor?
Op basis van DNA-onderzoek bij verkrachtingszaken wordt geschat dat
ongeveer 3% van de rechtszaken leidt tot een rechterlijke dwaling.
Juryleden onderschatten dit sterk:
Zij schatten het risico vaak op 0% tot minder dan 1%
In werkelijkheid ligt het percentage eerder rond of boven 5%
Deze onderschatting is het gevolg van typische menselijke
beoordelingsfouten, zoals:
Overschatting van eigen accuraatheid,
Blind vertrouwen in autoriteiten (politie, justitie),
En onderschatting van situationele invloeden op gedrag.
, Oorzaken van rechterlijke dwalingen
Rechterlijke dwalingen zijn het resultaat van meerdere, samenwerkende
fouten binnen het rechtssysteem.
Fouten van de politie Valse (afgedwongen) bekentenissen (9%)
Verdachten bekennen onder druk iets wat ze
niet hebben gedaan.
Slecht onderzoek (2%)
Alternatieve verdachten of verklaringen
worden onvoldoende onderzocht.
Fouten van het openbaar ministerie Geheimhouden ontlastend bewijs (7%)
Bewijs dat de verdachte kan vrijpleiten wordt
niet gedeeld met de verdediging.
Fouten van de getuigen Meest Foute getuigenissen (37%)
voorkomende fout Ooggetuigen vergissen zich door:
- Stress
- Slechte waarnemingsomstandigheden
- Geheugenvervorming
- Suggestieve ondervraging
Andere fouten Grote publieke druk (13%)
Maatschappelijke verontwaardiging of
mediacampagnes verhogen de druk om
“iemand” te veroordelen.
The national register of exonerations
- De vrijspraken op basis van DNA-profilering blijven redelijk stabiel
- De vrijspraken op basis van andere bewijzen (bv. fout politiewerk, valse
getuigenissen, procedurefouten) nemen steeds meer toe
Rechterlijke dwalingen zijn geen uitzonderingen, maar het gevolg van
systematische menselijke en sociale beoordelingsfouten binnen het
rechtssysteem.
1) Selectie van de jury
Jury bij assisenzaken
Beklaagden voor het hof van assisen worden beoordeeld door een 12-
ledige burgerjury.
Fundamentele vereiste: juryleden moeten onbevooroordeeld en
neutraal zijn.
Probleemstelling:
, Hoewel neutraliteit wordt nagestreefd, tonen sociaalpsychologische studies aan
dat volledige onbevooroordeeldheid in de praktijk moeilijk haalbaar is.
1.1) De ondervraging van kandidaat-
juryleden (voir dire)
Procedure
- Er wordt een algemene lijst van potentiële juryleden opgesteld
- Hieruit wordt willekeurig een grote groep geselecteerd (ongeveer 120
kandidaten).
- Deze kandidaten worden ondervraagd.
Schrapping van vooringenomenheid: kandidaat juryleden worden door de
rechter geweerd wanneer zij:
Reeds een duidelijke mening over de zaak hebben gevormd,
Een persoonlijke relatie hebben met de beklaagde, het slachtoffer of
betrokken partijen,
Persoonlijk beïnvloed worden door de uitkomst,
Een negatieve attitude hebben tegenover bv. advocaten of justitie.
Wrakingsrecht: het recht van advocaten om zonder motivering + toestemming
van de rechter een beperkt aantal kandidaat-juryleden uit te sluiten, ookal zijn ze
formeel onbevooroordeeld
Gebeurt vaak op basis van intuïtie, uiterlijk of eerste indruk.
Doel: een jury samenstellen die gunstiger lijkt voor de eigen zaak.
Advocaten als intuïtieve psychologen (meestal niet zo
goed)
Impliciete persoonlijkheidstheorieën
Advocaten maken gebruik van impliciete persoonlijkheidstheorieën:
Veronderstellingen over hoe iemands beroep, uiterlijk of achtergrond
samenhangt met attitudes en gedrag.
Moeten snel beslissen en op basis weinig info (vb: bij moorzaak kies is voor
slager die is gewend aan bloed, timmerman precisie)
Dit zijn intuïtieve redeneringen, geen wetenschappelijk onderbouwde
voorspellingen.
