INHOUD CRIMINOLOGIE EN MENSENRECHTEN
Inleiding: algemene situering .......................................................................................................................................... 3
Staan mensenrechten onder druk? ............................................................................................................................ 3
Module 1: Oorsprong en ontwikkeling van fundamentele rechten ............................................................................. 3
Beknopt historisch overzicht ...................................................................................................................................... 3
1.1 Plichten en rechten ..................................................................................................................................... 4
1.2 Van natuurrecht tot natuurlijke rechten .................................................................................................... 5
1.3 Van natuurlijke rechten tot juridische rechten .......................................................................................... 6
Postulaten van mensenrechten .................................................................................................................................. 7
Types en categorieën van mensenrechten ................................................................................................................ 8
3.1 Indeling van Vasak ............................................................................................................................................. 8
3.2 Andere indeling van Claude en Weston ........................................................................................................... 9
Functies van mensenrechten ....................................................................................................................................10
Module 2: het recht van de mensenrechten ...............................................................................................................12
2.1 Institutioneel en procedureel kader ..................................................................................................................12
2.1.1 Systemen van mensenrechten ....................................................................................................................12
2.1.2 Procedures van mensenrechten .................................................................................................................15
2.1.3. Instrumenten van mensenrechten ............................................................................................................18
2.2 Actoren in de sector van de mensenrechten ....................................................................................................19
2.3 Handhaving van de mensenrechten ..................................................................................................................19
2.3.1 Juridische werking ........................................................................................................................................19
2.3.2 Implementatie van de mensenrechten ......................................................................................................20
Module 3: Mensenrechten in de stad ..........................................................................................................................21
3.1 Localisering mensenrechten ...............................................................................................................................21
3.2 Leuven Mensenrechtenstad ...............................................................................................................................23
3.3 Mensenrechteneducatie .....................................................................................................................................24
Lezing: milieu en oorlog ................................................................................................................................................27
Manfred Mohr ...........................................................................................................................................................27
Legal approach ......................................................................................................................................................27
A multifaceted approach ......................................................................................................................................27
Documentaire: how NATO turned Sardinia Into a radioactive nightmare .............................................................27
Stefania Divertito .......................................................................................................................................................28
Angelika Claussen ......................................................................................................................................................28
Simon Sterck ..............................................................................................................................................................28
Servische advocaat: Srdan Aleksic ............................................................................................................................28
Conclusies ..................................................................................................................................................................29
1
,Module 4: Criminaliteit en mensenrechten .................................................................................................................31
4.1 Politie en mensenrechten ..................................................................................................................................31
4.1.1 Een risicovolle omgeving voor de mensenrechten ....................................................................................31
4.1.2 Een ondersteunende omgeving voor de mensenrechten .........................................................................32
4.1.3 Klachtprocedure door het EHRM ................................................................................................................34
4.1.4 Onderzoeksprocedure door het CPT ..........................................................................................................37
4.2 Mensenhandel ....................................................................................................................................................40
4.2.1 Wereldwijd beleid tegen mensenhandel ....................................................................................................40
4.2.2 Geschiedenis ................................................................................................................................................41
4.2.3 Wat is mensenhandel? ................................................................................................................................42
4.3 Racisme en xenofobie ........................................................................................................................................45
4.3.1 Redenen voor de oprichting van een Task Group ......................................................................................45
4.3.2 Uitgangspunten van de Task Group ............................................................................................................46
4.3.3 Enkele principes van de Task Group ...........................................................................................................49
4.4 Criminaliteit en Kinderrechten ..........................................................................................................................50
4.4.1 Het Verdrag inzake de rechten van het kind en andere VN-richtlijnen en regels omtrent het jeugdrecht
................................................................................................................................................................................50
4.4.2 Vaststellingen ...............................................................................................................................................51
4.4.3 Discussiepunten ...........................................................................................................................................55
2
,INLEIDING: ALGEMENE SITUERING
STAAN MENSENRECHTEN ONDER DRUK?
Begin van het college → Verschillende foto’s van situaties van mensenrechten: ter illustratie
Meer dan vroeger hebben mensenrechten te maken met aanvallen uit verschillende hoeken (cultureel, politiek,.)
- Rechterlijke macht zou bescherming moeten bieden → d.m.v vonnissen
- Mening: ze hebben altijd onder druk gestaan, vanaf eerste internationale dimensie van mensenrechten
o Manier waarop mensenrechten geïnterpreteerd worden, die anders zijn
o Fundamentele probleem blijft hetzelfde
Controle van mensenrechten (wie houdt zich daarmee bezig?)
- Federaal instituut voor de rechten van de mens (FIRM)
o Zowel federaal als regionaal (gewestelijk niveau)
▪ Voorbeeld: gelijkheid man – vrouw, kinderrechten, migratie
o Kan eventueel sancties opleggen
- Centrale toezichtsraad voor het gevangeniswezen
o Opereert op het nationale vlak
o OPCAT (VN = mondiaal, foltering), CPT (raad van EU, foltering) is internationaal vlak
Human rights = gelijkheid, vrijheid, vrede, waardigheid, gerechtigheid, justitiesysteem
MODULE 1: OORSPRONG EN ONTWIKKELING VAN FUNDAMENTELE RECHTEN
Fundamentele mensenrechten (human rights) is een recent concept
Handboek (p. 20): definitie MR niet zo eenvoudig → work in progress = een werkwoord
• Wel: rechten die mensen toekomen, omdat ze geboren zijn als mens en behoren tot de mensdom
o MR kunnen alleen volledig tot leven komen als iedereen zijn schouders eronder zet
o Zo krijg je een cultuur van MR:
▪ Een samenleving waarin elke persoon bijdraagt tot het waarmaken van alle MR van
alle mensen
MR: geen liniear gegeven: komen onder druk te gaan en worden in vraag gesteld
BEKNOPT HISTORISCH OVERZICHT
Belangrijke mijlpalen:
- 1789: Franse revolutie
o Niet alleen adel heeft mensenrechten, ook gewone mensen kregen er
o Verklaring van de rechten van de mens en de burger
- 1831: Belgische Grondwet
o Toepassing Code Civil in België, heel liberale Gw
- 1948: vrouwen kregen stemrecht in België
o Emancipatie beweging na oorlog
- 1948: UVRM uitgevaardigd door de VN (10 december)
o Niet juridisch bindend
- 1950: EVRM uitgevaardigd door de Raad van Europa → gradueel meer lidstaten ondertekenen het
- 2008: Salduz-arrest van het EHRM
o EHRM is toezichtsorgaan van de Europese Conventie
Geschiedenis van de mensenrechten lijkt lineair, maar is het niet
- Meer schokkend → grote en soms kleine stappen in de geschiedenis
3
,1.1 PLICHTEN EN RECHTEN
Hammurabi (Koning van Babylon) (ca. 1780 v.C.):
• Sporen van aanzet tot fundamentele rechten (sommige hernomen in UVRM/EVRM)
• Codex met rechten voor burgers die zelfs de koning niet kon aanpassen want in steen gegrift
o Wou reeks van voorschriften/regels uitvaardigen voor zijn onderdanen
o Regels in steen griften → voor langere tijd te laten gelden, kan niet zomaar vergaan
• Welke regels in die codex?
o Overtredingen en bestraffingen van regels
▪ Diefstal, landbouw, huwelijksrecht, schade eigendom, rechten vrouwen/kinderen,
procesrechten (recht om zaken af te wijzen, betrokkenen hebben zelf geschil
beslecht), meineed = doodstraf
▪ Mengvorm burgerlijk recht, beetje strafrecht, beetje fundamentele rechten, vooral
ook procesrecht (wat als je wordt beschuldigd van een feit)
Het oude idee van democratie (macht van het volk) is niet hetzelfde als dat van vandaag
Griekenland en Rome:
• Athene (500-300 v.C.):
• Agora: mensen verzamelen om te discussiëren over publieke zaken van de stad (polis –
Politiek: publieke zaken), centrum van Athene
• Burgerrechten en politieke rechten voor burgers (niet voor slaven en vrouwen)
• Burgerrechten: kunnen zeggen wat/wanneer je wil = exclusief
• Die échte burgers kregen wel heel wat rechten zoals burgerrechten, recht om zich vrij
te uiten en politieke rechten (recht om te verkiezen wie u zal vertegenwoordigen en
recht om verkozen te worden)
• Wordt op een duur een meer absolutistisch model → onvermijdelijk lot van
democratie
• Op een bepaald moment bereikt het zijn hoogtepunt → veel te
geconcentreerde macht
• Vrouwen hebben geen spreekrecht (politiek = mannenzaak, speelt zich buiten af)
• Concept van mensenrechten was hier nog selectief, sommige individuen werden uitgesloten
• Ulpianus (3de eeuw):
• Hiërarchie van rechten (komt regelmatig terug in de loop van de geschiedenis)
• Pas bij het URM opgeheven
• Het statelijk recht (ius civile) kent rechten toe aan Romeinse burgers (niet aan slaven en
vrouwen)
• Om onder het burgerschap te vallen moesten ze aan bepaalde criteria voldoen
• Kunnen van alles doen: spreken, familiale rechten, vermogensrechten
• Hoogste stand
• Het volkenrecht (ius gentium) aan niet-burgers
• Geen romeins burgers, maar wel in het land leven en daar mee in contact komen, vb.
veroverde volkeren, handel drijvende mensen
• Daarnaast biedt het natuurrecht (ius naturale) bepaalde rechten aan alle menselijke wezens
• Ze leven als persoon, zijn niet evenwaardig aan zaken
• Minimale rechten: recht op leven, zorg,..
• Slaven, vrouwen en kinderen in eerste instantie
• Natuurrecht = niet gecodificeerd recht
4
,Middeleeuwen:
• Magna Carta (1215): “no taxation without representation”
• Overeenkomst/contract tussen Koning en edellieden
• Papier met een zegel → handtekeningen gezet + akkoord gegaan met de tekst
• Tot stand gekomen na een politiek conflict
• Situering: Koning Engeland wou Jeruzalem (heilige stad Christenen en Joden)
bevrijden van de ongelovigen (kruistochten)
• Tocht naar Jeruzalem duurde maanden/jaren
• Bijgevolg Engeland geen koning aanwezig
• Koning had troon tijdelijk ter beschikking gesteld van zijn broer
• Hij wou het rijk proberen uit te breiden → nodig? Veel geld
• Ging belastingen verhogen → baronnen gingen niet akkoord
• Kregen geen inspraak in politiek + meer belastingen betalen
• Baronnen verenigen zich en gingen naar Koning (broer)
• Koning wilt onderhandelen over inspraak, andere rechten, als hij de
belasting mag doorvoeren
• Geen taksen afdragen aan de bevolking als er niet meer inspraak komt
• Volgens sommigen: oorsprong parlementaire democratie
• Revolutionair: koning had hiervoor een absolute macht
• Wat staat er nu in? Voorbeeld:
• Wie/hoe handel drijven, Engelse Kerk vrijheid (= theocratie), erfrecht baronnen (gaat
over naar wettige erfgenaam), weduwen kunnen erfenis toch krijgen ook al
hertrouwen ze niet, vrije burgers mogen gaan en staan waar ze willen + enkel
gearresteerd worden na een duidelijk bevel gebaseerd op een wettelijk kader
• Thomas van Aquino (ca. 1270): plichten van de gelovige in een theocratische samenleving en rechten
om dat geloof vorm te geven (geen rechten voor slaven)
• Religieuze teksten
• Goddelijke standpunt mee verdedigen = hun “breder” kader
• God staat voorop → De wet van God is het allerhoogste wat men kan bereiken
• Plichten die elke gelovige heeft t.a.v. God
• In die opvatting heeft de mens vooral plichten ten aanzien van God en een
van de weinige rechten is het recht om dat geloof vorm te geven.
• Rechten zijn oké als ze samengaan met plichten (degene die het geloof dienen)
• Gelovige staat centraal, dus niet de burger
• “Slaven zijn geen mensen/burgers, zijn niet meer dan planten/zaken
• In de theologische opvatting van de samenleving hebben vrouwen wel degelijk een plaats,
maar op een andere manier dan mannen (secundaire plaats).
1.2 VAN NATUURRECHT TOT NATUURLIJKE RECHTEN
VAN NATUURRECHT TOT NATUURLIJKE RECHTEN: 17 DE EN 18 DE EEUW
Renaissance:
• Britse Bill of Rights (1689): start van de parlementaire democratie en ontwikkeling van vrijheid van
meningsuiting
• Huidige koning wordt verjaagd na Godsdienstoorlog
• Nodigt koning van een ander land uit om de troon van Engeland over te nemen (Willem) op
voorwaarde dat hij al op voorhand akkoord gaat met de rechten van zijn onderdanen
• Gebruikt periode van politieke onzekerheid om dingen op te eisen
• NIET Amerikaanse Bill of Rights
• Vrijheid van meningsuiting is essentieel in uitoefening van rechten (vertegenwoordigde
functie)
• Moet andere rechten mogelijk maken
• Recht op vereniging (als lid van een fractie of partij/vereniging zetelen in het parlement)
5
, Locke:
• Waarom zouden er fundamentele rechten zijn?
o Wezenlijke wezens hebben rechten puur het geboren worden als mens, maar mensen
rechthebbend op hun eigen rechten en plichten
• Wat zijn dan die rechten?
o Menselijke rede impliceert natuurlijke rechten
o Sommige rechten behoorden tot de “natuurstaat” en daarom aan alle mensen (leven – vrijheid
– eigendom)
o Na intrede in het “sociaal contract” stonden mensen enkel de afdwinging van deze rechten af
aan de staat, niet de rechten zelf
▪ Overgang van natuurstaat naar gereglementeerde staat → waar overheid zorgt voor
collectieve veiligheid en rechten van de mens, en die individuen zich kan ontwikkelen
= sociaal contract
Bentham: natuurrecht is “nonsense upon stilts”, want rechten zijn het kind van het positief recht
• Klassieke school
• Voorstander fundamentele rechten, bijdragen aan verschillende grondwetten
• Hij gelooft niet in het idee van ‘Natuurrecht’
• Rechten bestaan alleen als ze in positief recht zijn opgenomen in teksten
o Dus teksten die afdwingbaar zijn t.o.v. een overheid, moet dus ergens beschreven staan
• Stilts = stelten → overtreffende trap van Nonsense
1.3 VAN NATUURLIJKE RECHTEN TOT JURIDISCHE RECHTEN
Constitutionalisering = op weg naar Grondwet (stevige verankering van fundamentele rechten)
Nieuwe tijden van constitutionalisering:
• Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring (1776)
• Opnieuw na een gewelddadige bevrijdingsstrijd
• Alle mensen als gelijken (life, liberty and the pursuit of happiness)
• Amerikaanse Bill of Rights (1788)
• Er ontbrak een hoofdstuk over mensenrechten in de Amerikaanse
Onafhankelijkheidsverklaring, daarom kwam de BOR er
• Dubbelzinnig: bij de ondertekenaars zitten plantage-eigenaars tussen (link met slavenhandel)
• Dit is een type van economische activiteit waar er slaven worden ingezet.
• Constructie in tekst: slaven werden niet als mensen bezien
• Volwaardige mensen kunnen enkel volwaardige rechten krijgen
Franse Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger (1789)
• Paar jaar na de Amerikaanse revolutie
o Lijken dus ook sterk op mekaar (Amerikaanse Bill of Rights)
• Koning liet heel weinig inspraak toe, was heel monarchisch → opstand: bestroming Bastille 4/7
• Franse revolutie: van monarchie naar een republiek
o Engelse model volgen: Koning die er nog steeds was, binden aan een aantal bepalingen waarbij
de macht van de monarchie zwaar wordt beperkt
• Inhoud verklaring: constitutioneel arrangement uit te spreken, geluk staat weer centraal
o Een aantal fundamentele rechten en plichten nodig om de monarchie en machtsmisbruik te
vermijden → moet soevereiniteit van het volk accepteren
• Zeer korte verklaring met slechts 17 artikels
• Men spreekt ook van ‘Heilige rechten’ → visie filosofen
• Normatief, progressie naar de toekomst: “iedereen is gelijk”
o Mens en burger onderscheiden van elkaar → Een burger = iemand eigen staat dus meer
rechten heeft dan de mens
6
Inleiding: algemene situering .......................................................................................................................................... 3
Staan mensenrechten onder druk? ............................................................................................................................ 3
Module 1: Oorsprong en ontwikkeling van fundamentele rechten ............................................................................. 3
Beknopt historisch overzicht ...................................................................................................................................... 3
1.1 Plichten en rechten ..................................................................................................................................... 4
1.2 Van natuurrecht tot natuurlijke rechten .................................................................................................... 5
1.3 Van natuurlijke rechten tot juridische rechten .......................................................................................... 6
Postulaten van mensenrechten .................................................................................................................................. 7
Types en categorieën van mensenrechten ................................................................................................................ 8
3.1 Indeling van Vasak ............................................................................................................................................. 8
3.2 Andere indeling van Claude en Weston ........................................................................................................... 9
Functies van mensenrechten ....................................................................................................................................10
Module 2: het recht van de mensenrechten ...............................................................................................................12
2.1 Institutioneel en procedureel kader ..................................................................................................................12
2.1.1 Systemen van mensenrechten ....................................................................................................................12
2.1.2 Procedures van mensenrechten .................................................................................................................15
2.1.3. Instrumenten van mensenrechten ............................................................................................................18
2.2 Actoren in de sector van de mensenrechten ....................................................................................................19
2.3 Handhaving van de mensenrechten ..................................................................................................................19
2.3.1 Juridische werking ........................................................................................................................................19
2.3.2 Implementatie van de mensenrechten ......................................................................................................20
Module 3: Mensenrechten in de stad ..........................................................................................................................21
3.1 Localisering mensenrechten ...............................................................................................................................21
3.2 Leuven Mensenrechtenstad ...............................................................................................................................23
3.3 Mensenrechteneducatie .....................................................................................................................................24
Lezing: milieu en oorlog ................................................................................................................................................27
Manfred Mohr ...........................................................................................................................................................27
Legal approach ......................................................................................................................................................27
A multifaceted approach ......................................................................................................................................27
Documentaire: how NATO turned Sardinia Into a radioactive nightmare .............................................................27
Stefania Divertito .......................................................................................................................................................28
Angelika Claussen ......................................................................................................................................................28
Simon Sterck ..............................................................................................................................................................28
Servische advocaat: Srdan Aleksic ............................................................................................................................28
Conclusies ..................................................................................................................................................................29
1
,Module 4: Criminaliteit en mensenrechten .................................................................................................................31
4.1 Politie en mensenrechten ..................................................................................................................................31
4.1.1 Een risicovolle omgeving voor de mensenrechten ....................................................................................31
4.1.2 Een ondersteunende omgeving voor de mensenrechten .........................................................................32
4.1.3 Klachtprocedure door het EHRM ................................................................................................................34
4.1.4 Onderzoeksprocedure door het CPT ..........................................................................................................37
4.2 Mensenhandel ....................................................................................................................................................40
4.2.1 Wereldwijd beleid tegen mensenhandel ....................................................................................................40
4.2.2 Geschiedenis ................................................................................................................................................41
4.2.3 Wat is mensenhandel? ................................................................................................................................42
4.3 Racisme en xenofobie ........................................................................................................................................45
4.3.1 Redenen voor de oprichting van een Task Group ......................................................................................45
4.3.2 Uitgangspunten van de Task Group ............................................................................................................46
4.3.3 Enkele principes van de Task Group ...........................................................................................................49
4.4 Criminaliteit en Kinderrechten ..........................................................................................................................50
4.4.1 Het Verdrag inzake de rechten van het kind en andere VN-richtlijnen en regels omtrent het jeugdrecht
................................................................................................................................................................................50
4.4.2 Vaststellingen ...............................................................................................................................................51
4.4.3 Discussiepunten ...........................................................................................................................................55
2
,INLEIDING: ALGEMENE SITUERING
STAAN MENSENRECHTEN ONDER DRUK?
Begin van het college → Verschillende foto’s van situaties van mensenrechten: ter illustratie
Meer dan vroeger hebben mensenrechten te maken met aanvallen uit verschillende hoeken (cultureel, politiek,.)
- Rechterlijke macht zou bescherming moeten bieden → d.m.v vonnissen
- Mening: ze hebben altijd onder druk gestaan, vanaf eerste internationale dimensie van mensenrechten
o Manier waarop mensenrechten geïnterpreteerd worden, die anders zijn
o Fundamentele probleem blijft hetzelfde
Controle van mensenrechten (wie houdt zich daarmee bezig?)
- Federaal instituut voor de rechten van de mens (FIRM)
o Zowel federaal als regionaal (gewestelijk niveau)
▪ Voorbeeld: gelijkheid man – vrouw, kinderrechten, migratie
o Kan eventueel sancties opleggen
- Centrale toezichtsraad voor het gevangeniswezen
o Opereert op het nationale vlak
o OPCAT (VN = mondiaal, foltering), CPT (raad van EU, foltering) is internationaal vlak
Human rights = gelijkheid, vrijheid, vrede, waardigheid, gerechtigheid, justitiesysteem
MODULE 1: OORSPRONG EN ONTWIKKELING VAN FUNDAMENTELE RECHTEN
Fundamentele mensenrechten (human rights) is een recent concept
Handboek (p. 20): definitie MR niet zo eenvoudig → work in progress = een werkwoord
• Wel: rechten die mensen toekomen, omdat ze geboren zijn als mens en behoren tot de mensdom
o MR kunnen alleen volledig tot leven komen als iedereen zijn schouders eronder zet
o Zo krijg je een cultuur van MR:
▪ Een samenleving waarin elke persoon bijdraagt tot het waarmaken van alle MR van
alle mensen
MR: geen liniear gegeven: komen onder druk te gaan en worden in vraag gesteld
BEKNOPT HISTORISCH OVERZICHT
Belangrijke mijlpalen:
- 1789: Franse revolutie
o Niet alleen adel heeft mensenrechten, ook gewone mensen kregen er
o Verklaring van de rechten van de mens en de burger
- 1831: Belgische Grondwet
o Toepassing Code Civil in België, heel liberale Gw
- 1948: vrouwen kregen stemrecht in België
o Emancipatie beweging na oorlog
- 1948: UVRM uitgevaardigd door de VN (10 december)
o Niet juridisch bindend
- 1950: EVRM uitgevaardigd door de Raad van Europa → gradueel meer lidstaten ondertekenen het
- 2008: Salduz-arrest van het EHRM
o EHRM is toezichtsorgaan van de Europese Conventie
Geschiedenis van de mensenrechten lijkt lineair, maar is het niet
- Meer schokkend → grote en soms kleine stappen in de geschiedenis
3
,1.1 PLICHTEN EN RECHTEN
Hammurabi (Koning van Babylon) (ca. 1780 v.C.):
• Sporen van aanzet tot fundamentele rechten (sommige hernomen in UVRM/EVRM)
• Codex met rechten voor burgers die zelfs de koning niet kon aanpassen want in steen gegrift
o Wou reeks van voorschriften/regels uitvaardigen voor zijn onderdanen
o Regels in steen griften → voor langere tijd te laten gelden, kan niet zomaar vergaan
• Welke regels in die codex?
o Overtredingen en bestraffingen van regels
▪ Diefstal, landbouw, huwelijksrecht, schade eigendom, rechten vrouwen/kinderen,
procesrechten (recht om zaken af te wijzen, betrokkenen hebben zelf geschil
beslecht), meineed = doodstraf
▪ Mengvorm burgerlijk recht, beetje strafrecht, beetje fundamentele rechten, vooral
ook procesrecht (wat als je wordt beschuldigd van een feit)
Het oude idee van democratie (macht van het volk) is niet hetzelfde als dat van vandaag
Griekenland en Rome:
• Athene (500-300 v.C.):
• Agora: mensen verzamelen om te discussiëren over publieke zaken van de stad (polis –
Politiek: publieke zaken), centrum van Athene
• Burgerrechten en politieke rechten voor burgers (niet voor slaven en vrouwen)
• Burgerrechten: kunnen zeggen wat/wanneer je wil = exclusief
• Die échte burgers kregen wel heel wat rechten zoals burgerrechten, recht om zich vrij
te uiten en politieke rechten (recht om te verkiezen wie u zal vertegenwoordigen en
recht om verkozen te worden)
• Wordt op een duur een meer absolutistisch model → onvermijdelijk lot van
democratie
• Op een bepaald moment bereikt het zijn hoogtepunt → veel te
geconcentreerde macht
• Vrouwen hebben geen spreekrecht (politiek = mannenzaak, speelt zich buiten af)
• Concept van mensenrechten was hier nog selectief, sommige individuen werden uitgesloten
• Ulpianus (3de eeuw):
• Hiërarchie van rechten (komt regelmatig terug in de loop van de geschiedenis)
• Pas bij het URM opgeheven
• Het statelijk recht (ius civile) kent rechten toe aan Romeinse burgers (niet aan slaven en
vrouwen)
• Om onder het burgerschap te vallen moesten ze aan bepaalde criteria voldoen
• Kunnen van alles doen: spreken, familiale rechten, vermogensrechten
• Hoogste stand
• Het volkenrecht (ius gentium) aan niet-burgers
• Geen romeins burgers, maar wel in het land leven en daar mee in contact komen, vb.
veroverde volkeren, handel drijvende mensen
• Daarnaast biedt het natuurrecht (ius naturale) bepaalde rechten aan alle menselijke wezens
• Ze leven als persoon, zijn niet evenwaardig aan zaken
• Minimale rechten: recht op leven, zorg,..
• Slaven, vrouwen en kinderen in eerste instantie
• Natuurrecht = niet gecodificeerd recht
4
,Middeleeuwen:
• Magna Carta (1215): “no taxation without representation”
• Overeenkomst/contract tussen Koning en edellieden
• Papier met een zegel → handtekeningen gezet + akkoord gegaan met de tekst
• Tot stand gekomen na een politiek conflict
• Situering: Koning Engeland wou Jeruzalem (heilige stad Christenen en Joden)
bevrijden van de ongelovigen (kruistochten)
• Tocht naar Jeruzalem duurde maanden/jaren
• Bijgevolg Engeland geen koning aanwezig
• Koning had troon tijdelijk ter beschikking gesteld van zijn broer
• Hij wou het rijk proberen uit te breiden → nodig? Veel geld
• Ging belastingen verhogen → baronnen gingen niet akkoord
• Kregen geen inspraak in politiek + meer belastingen betalen
• Baronnen verenigen zich en gingen naar Koning (broer)
• Koning wilt onderhandelen over inspraak, andere rechten, als hij de
belasting mag doorvoeren
• Geen taksen afdragen aan de bevolking als er niet meer inspraak komt
• Volgens sommigen: oorsprong parlementaire democratie
• Revolutionair: koning had hiervoor een absolute macht
• Wat staat er nu in? Voorbeeld:
• Wie/hoe handel drijven, Engelse Kerk vrijheid (= theocratie), erfrecht baronnen (gaat
over naar wettige erfgenaam), weduwen kunnen erfenis toch krijgen ook al
hertrouwen ze niet, vrije burgers mogen gaan en staan waar ze willen + enkel
gearresteerd worden na een duidelijk bevel gebaseerd op een wettelijk kader
• Thomas van Aquino (ca. 1270): plichten van de gelovige in een theocratische samenleving en rechten
om dat geloof vorm te geven (geen rechten voor slaven)
• Religieuze teksten
• Goddelijke standpunt mee verdedigen = hun “breder” kader
• God staat voorop → De wet van God is het allerhoogste wat men kan bereiken
• Plichten die elke gelovige heeft t.a.v. God
• In die opvatting heeft de mens vooral plichten ten aanzien van God en een
van de weinige rechten is het recht om dat geloof vorm te geven.
• Rechten zijn oké als ze samengaan met plichten (degene die het geloof dienen)
• Gelovige staat centraal, dus niet de burger
• “Slaven zijn geen mensen/burgers, zijn niet meer dan planten/zaken
• In de theologische opvatting van de samenleving hebben vrouwen wel degelijk een plaats,
maar op een andere manier dan mannen (secundaire plaats).
1.2 VAN NATUURRECHT TOT NATUURLIJKE RECHTEN
VAN NATUURRECHT TOT NATUURLIJKE RECHTEN: 17 DE EN 18 DE EEUW
Renaissance:
• Britse Bill of Rights (1689): start van de parlementaire democratie en ontwikkeling van vrijheid van
meningsuiting
• Huidige koning wordt verjaagd na Godsdienstoorlog
• Nodigt koning van een ander land uit om de troon van Engeland over te nemen (Willem) op
voorwaarde dat hij al op voorhand akkoord gaat met de rechten van zijn onderdanen
• Gebruikt periode van politieke onzekerheid om dingen op te eisen
• NIET Amerikaanse Bill of Rights
• Vrijheid van meningsuiting is essentieel in uitoefening van rechten (vertegenwoordigde
functie)
• Moet andere rechten mogelijk maken
• Recht op vereniging (als lid van een fractie of partij/vereniging zetelen in het parlement)
5
, Locke:
• Waarom zouden er fundamentele rechten zijn?
o Wezenlijke wezens hebben rechten puur het geboren worden als mens, maar mensen
rechthebbend op hun eigen rechten en plichten
• Wat zijn dan die rechten?
o Menselijke rede impliceert natuurlijke rechten
o Sommige rechten behoorden tot de “natuurstaat” en daarom aan alle mensen (leven – vrijheid
– eigendom)
o Na intrede in het “sociaal contract” stonden mensen enkel de afdwinging van deze rechten af
aan de staat, niet de rechten zelf
▪ Overgang van natuurstaat naar gereglementeerde staat → waar overheid zorgt voor
collectieve veiligheid en rechten van de mens, en die individuen zich kan ontwikkelen
= sociaal contract
Bentham: natuurrecht is “nonsense upon stilts”, want rechten zijn het kind van het positief recht
• Klassieke school
• Voorstander fundamentele rechten, bijdragen aan verschillende grondwetten
• Hij gelooft niet in het idee van ‘Natuurrecht’
• Rechten bestaan alleen als ze in positief recht zijn opgenomen in teksten
o Dus teksten die afdwingbaar zijn t.o.v. een overheid, moet dus ergens beschreven staan
• Stilts = stelten → overtreffende trap van Nonsense
1.3 VAN NATUURLIJKE RECHTEN TOT JURIDISCHE RECHTEN
Constitutionalisering = op weg naar Grondwet (stevige verankering van fundamentele rechten)
Nieuwe tijden van constitutionalisering:
• Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring (1776)
• Opnieuw na een gewelddadige bevrijdingsstrijd
• Alle mensen als gelijken (life, liberty and the pursuit of happiness)
• Amerikaanse Bill of Rights (1788)
• Er ontbrak een hoofdstuk over mensenrechten in de Amerikaanse
Onafhankelijkheidsverklaring, daarom kwam de BOR er
• Dubbelzinnig: bij de ondertekenaars zitten plantage-eigenaars tussen (link met slavenhandel)
• Dit is een type van economische activiteit waar er slaven worden ingezet.
• Constructie in tekst: slaven werden niet als mensen bezien
• Volwaardige mensen kunnen enkel volwaardige rechten krijgen
Franse Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger (1789)
• Paar jaar na de Amerikaanse revolutie
o Lijken dus ook sterk op mekaar (Amerikaanse Bill of Rights)
• Koning liet heel weinig inspraak toe, was heel monarchisch → opstand: bestroming Bastille 4/7
• Franse revolutie: van monarchie naar een republiek
o Engelse model volgen: Koning die er nog steeds was, binden aan een aantal bepalingen waarbij
de macht van de monarchie zwaar wordt beperkt
• Inhoud verklaring: constitutioneel arrangement uit te spreken, geluk staat weer centraal
o Een aantal fundamentele rechten en plichten nodig om de monarchie en machtsmisbruik te
vermijden → moet soevereiniteit van het volk accepteren
• Zeer korte verklaring met slechts 17 artikels
• Men spreekt ook van ‘Heilige rechten’ → visie filosofen
• Normatief, progressie naar de toekomst: “iedereen is gelijk”
o Mens en burger onderscheiden van elkaar → Een burger = iemand eigen staat dus meer
rechten heeft dan de mens
6
