Samenvatting grondslagen van
het Recht
2025-2026
1
,Inhoud
Bijeenkomst H – De eerste mens en het eerste recht..................................4
De wolf en de wilde...................................................................................4
Het eerste recht........................................................................................8
Bijeenkomst 9.2 – Rousseau in de praktijk.................................................11
Rousseau en de Franse Revolutie...........................................................11
Revolutionair Frankrijk en de Haïtiaanse Revolutie.................................17
Bijeenkomst I – Democratie........................................................................20
Bijeenkomst 10.1 – Constitutionalisme......................................................27
De omvang van staten: een Amerikaanse en een menselijke maat.......28
Middeleeuws en lokaal constitutionalisme..............................................32
Bijeenkomst 10.2 – Liberale democratie en autocratie..............................37
Liberaal optimisme en de backlash.........................................................37
De aantrekkingskracht en de nieuwe mechanismen van autocratie......41
Bijeenkomst J – Private eigendom..............................................................46
Feodale en neofeodale eigendom...........................................................47
John Locke: ontstaan, rechtvaardiging en reikwijdte van private
eigendom................................................................................................51
Bijeenkomst 11.1 – Libertarisme................................................................56
Bijeenkomst 11.2 – Rechtvaardige eigendomsverdelingen........................61
Karl Marx en de pijnlijke weg naar een gelijke eigendomsverdeling.......62
Ongelijke eigendomsverdelingen en verdelende gerechtigheid.............66
Bijeenkomst K – oorzaken van onze ecologische crisis..............................71
De culturele basis van onze ecologische crisis.......................................71
De kapitalistische basis van onze ecologische crisis...............................75
Bijeenkomst 12.1 – Commons en CPR’s.....................................................78
Common law eigendomsanalyse en de tragedie van de commons........79
De Wet van Ostrom en een zelfstandig beheer van de CPRs..................85
Bijeenkomst L – Mensbeelden in het strafrecht..........................................89
Bijeenkomst 13.1 – Mensbeelden in het strafrecht – Verlichtingsdenkers..97
Bijeenkomst 13.2 – Mensbeelden in het strafrecht – Mystieke stromingen
.................................................................................................................103
Hindoeïsme en Gandhi..........................................................................103
2
, Boeddhisme en de Dalai Lama.............................................................105
Bijeenkomst M – De rechtspraak en zijn bronnen vanuit historisch
perspectief...............................................................................................108
Bijeenkomst 14.1 – Toegankelijke en rechtvaardige rechtspraak.............111
Toegankelijke rechtspraak: een historische, Maastrichtse en
hedendaagse analyse...........................................................................111
Rechtvaardige rechtspraak: een filosofische evaluatie.........................114
Bijeenkomst 14.2 – Alternatieve geschillenbeslechting...........................120
Rechtspraak: een alternatieve benadering uit middeleeuws Europa....120
Rechtspraak: een alternatieve benadering vanuit Aziatisch perspectief
..............................................................................................................123
Register
xxx literatuur
xxx belangrijk zinsdeel
xxx kern / belangrijkste woorden
xxx opsomming volgt
xxx naam van persoon
xxx tijdsbepaling / periode
3
, Bijeenkomst H – De eerste mens en het eerste recht
De eerste vanzelfsprekende vervolgvraag die hierbij de kop opsteekt is
echter de vraag naar de aard/inhoud van goed en kwaad. Het antwoord op
deze vraag is evenwel sterk afhankelijk van talloze contextuele factoren.
er onderzocht worden op welke wijze invloedrijke denkers in het verleden
een antwoord geformuleerd hebben op de hoofdvraag. Omdat zij tijdens
deze denkoefening terugkeren naar wat algemeen omschreven wordt als
de ‘natuurstaat’, i.e. de sociale toestand waarin de mens leefde alvorens
er sprake was van een maatschappelijke ordening onder het gezag van
een staat en bijhorend arsenaal aan wetten, wordt in het tweede deel van
deze bijeenkomst het ontstaan van recht (en staat) verder uitgediept.
De wolf en de wilde
Eén van de meest invloedrijke denkers inzake de natuurlijke aard van de
mens was de Engelse (politiek) filosoof, Thomas Hobbes (†1679). In zijn
werk De Cive (1642) en zijn magnum opus Leviathan (1651) beschrijft
Hobbes de natuurstaat als een bellum omnium in omnes waarin de mens
in de eerste plaats een homini lupus is. Deze omgeving kent geen recht
noch onrecht en het leven is solitary, poor, nasty, brutish and short.
Egoïsme, hebzucht en eigenbelang voeren de toon. Voor Hobbes biedt de
rede, die de mens in staat stelt de eerste natuurwet, i.e. streven naar
zelfbehoud, te kennen, dé uitweg. Het negatieve mensbeeld van Hobbes is
grotendeels te verklaren aan de hand van het tijdvak binnen de Engelse
geschiedenis waarin hij leefde en werkte. Hobbes schrijft zijn De
Cive immers bij het uitbreken van de eerste Engelse burgeroorlog (1642-
1651) waarin de absolutistische vorsten Karel I en Karel II lijnrecht
tegenover het Engelse parlement, en haar aanhangers, kwamen te staan.
Onthoofding en verbanning van de respectievelijke vorsten waren hun
deel.
In tegenstelling tot de gewelddadigheid die Hobbes aan de eerste mensen
toeschrijft, waren anderen ervan overtuigd dat de mens in zijn meest
oorspronkelijke toestand in de eerste plaats angstig was. Ook voor de
Franse filosoof, Montesquieu (†1755), was het met name deze vrees die
ervoor zorgde dat de mens - haaks op de ideeën van Hobbes - oorlog en
geweld vermeed. De vroegste natuurwet is dan ook die van de vrede.
Overheersing en dwang, zoals Hobbes die aan de ‘natuurlijke’ mensen
toeschrijft, zijn daarentegen zodanig complexe ideeën dat zij onmogelijk
de eerste ideeën van de mens kunnen zijn. Immers, dat gebiedt de rede.
Eén van de meest rooskleurige portretten van de natuurstaat is de schets
van de Franse filosoof, Jean-Jacques Rousseau (†1778). Rousseau is 43 jaar
en het is zijn inzending naar aanleiding van een prijsvraag uitgeschreven
door de Académie de Dijon (‘Wat is de oorsprong van de ongelijkheid
onder de mensen – en berust zij op de natuurwet?’) waarin hij resoluut
breekt met de lange traditie in het Westerse denken waarin de
samenleving werd gezien als een deugende verdienste van de mens.
Literatuur: Vertoog over de ongelijkheid, Rousseau, 1755
4
het Recht
2025-2026
1
,Inhoud
Bijeenkomst H – De eerste mens en het eerste recht..................................4
De wolf en de wilde...................................................................................4
Het eerste recht........................................................................................8
Bijeenkomst 9.2 – Rousseau in de praktijk.................................................11
Rousseau en de Franse Revolutie...........................................................11
Revolutionair Frankrijk en de Haïtiaanse Revolutie.................................17
Bijeenkomst I – Democratie........................................................................20
Bijeenkomst 10.1 – Constitutionalisme......................................................27
De omvang van staten: een Amerikaanse en een menselijke maat.......28
Middeleeuws en lokaal constitutionalisme..............................................32
Bijeenkomst 10.2 – Liberale democratie en autocratie..............................37
Liberaal optimisme en de backlash.........................................................37
De aantrekkingskracht en de nieuwe mechanismen van autocratie......41
Bijeenkomst J – Private eigendom..............................................................46
Feodale en neofeodale eigendom...........................................................47
John Locke: ontstaan, rechtvaardiging en reikwijdte van private
eigendom................................................................................................51
Bijeenkomst 11.1 – Libertarisme................................................................56
Bijeenkomst 11.2 – Rechtvaardige eigendomsverdelingen........................61
Karl Marx en de pijnlijke weg naar een gelijke eigendomsverdeling.......62
Ongelijke eigendomsverdelingen en verdelende gerechtigheid.............66
Bijeenkomst K – oorzaken van onze ecologische crisis..............................71
De culturele basis van onze ecologische crisis.......................................71
De kapitalistische basis van onze ecologische crisis...............................75
Bijeenkomst 12.1 – Commons en CPR’s.....................................................78
Common law eigendomsanalyse en de tragedie van de commons........79
De Wet van Ostrom en een zelfstandig beheer van de CPRs..................85
Bijeenkomst L – Mensbeelden in het strafrecht..........................................89
Bijeenkomst 13.1 – Mensbeelden in het strafrecht – Verlichtingsdenkers..97
Bijeenkomst 13.2 – Mensbeelden in het strafrecht – Mystieke stromingen
.................................................................................................................103
Hindoeïsme en Gandhi..........................................................................103
2
, Boeddhisme en de Dalai Lama.............................................................105
Bijeenkomst M – De rechtspraak en zijn bronnen vanuit historisch
perspectief...............................................................................................108
Bijeenkomst 14.1 – Toegankelijke en rechtvaardige rechtspraak.............111
Toegankelijke rechtspraak: een historische, Maastrichtse en
hedendaagse analyse...........................................................................111
Rechtvaardige rechtspraak: een filosofische evaluatie.........................114
Bijeenkomst 14.2 – Alternatieve geschillenbeslechting...........................120
Rechtspraak: een alternatieve benadering uit middeleeuws Europa....120
Rechtspraak: een alternatieve benadering vanuit Aziatisch perspectief
..............................................................................................................123
Register
xxx literatuur
xxx belangrijk zinsdeel
xxx kern / belangrijkste woorden
xxx opsomming volgt
xxx naam van persoon
xxx tijdsbepaling / periode
3
, Bijeenkomst H – De eerste mens en het eerste recht
De eerste vanzelfsprekende vervolgvraag die hierbij de kop opsteekt is
echter de vraag naar de aard/inhoud van goed en kwaad. Het antwoord op
deze vraag is evenwel sterk afhankelijk van talloze contextuele factoren.
er onderzocht worden op welke wijze invloedrijke denkers in het verleden
een antwoord geformuleerd hebben op de hoofdvraag. Omdat zij tijdens
deze denkoefening terugkeren naar wat algemeen omschreven wordt als
de ‘natuurstaat’, i.e. de sociale toestand waarin de mens leefde alvorens
er sprake was van een maatschappelijke ordening onder het gezag van
een staat en bijhorend arsenaal aan wetten, wordt in het tweede deel van
deze bijeenkomst het ontstaan van recht (en staat) verder uitgediept.
De wolf en de wilde
Eén van de meest invloedrijke denkers inzake de natuurlijke aard van de
mens was de Engelse (politiek) filosoof, Thomas Hobbes (†1679). In zijn
werk De Cive (1642) en zijn magnum opus Leviathan (1651) beschrijft
Hobbes de natuurstaat als een bellum omnium in omnes waarin de mens
in de eerste plaats een homini lupus is. Deze omgeving kent geen recht
noch onrecht en het leven is solitary, poor, nasty, brutish and short.
Egoïsme, hebzucht en eigenbelang voeren de toon. Voor Hobbes biedt de
rede, die de mens in staat stelt de eerste natuurwet, i.e. streven naar
zelfbehoud, te kennen, dé uitweg. Het negatieve mensbeeld van Hobbes is
grotendeels te verklaren aan de hand van het tijdvak binnen de Engelse
geschiedenis waarin hij leefde en werkte. Hobbes schrijft zijn De
Cive immers bij het uitbreken van de eerste Engelse burgeroorlog (1642-
1651) waarin de absolutistische vorsten Karel I en Karel II lijnrecht
tegenover het Engelse parlement, en haar aanhangers, kwamen te staan.
Onthoofding en verbanning van de respectievelijke vorsten waren hun
deel.
In tegenstelling tot de gewelddadigheid die Hobbes aan de eerste mensen
toeschrijft, waren anderen ervan overtuigd dat de mens in zijn meest
oorspronkelijke toestand in de eerste plaats angstig was. Ook voor de
Franse filosoof, Montesquieu (†1755), was het met name deze vrees die
ervoor zorgde dat de mens - haaks op de ideeën van Hobbes - oorlog en
geweld vermeed. De vroegste natuurwet is dan ook die van de vrede.
Overheersing en dwang, zoals Hobbes die aan de ‘natuurlijke’ mensen
toeschrijft, zijn daarentegen zodanig complexe ideeën dat zij onmogelijk
de eerste ideeën van de mens kunnen zijn. Immers, dat gebiedt de rede.
Eén van de meest rooskleurige portretten van de natuurstaat is de schets
van de Franse filosoof, Jean-Jacques Rousseau (†1778). Rousseau is 43 jaar
en het is zijn inzending naar aanleiding van een prijsvraag uitgeschreven
door de Académie de Dijon (‘Wat is de oorsprong van de ongelijkheid
onder de mensen – en berust zij op de natuurwet?’) waarin hij resoluut
breekt met de lange traditie in het Westerse denken waarin de
samenleving werd gezien als een deugende verdienste van de mens.
Literatuur: Vertoog over de ongelijkheid, Rousseau, 1755
4
