Samenvatting gezondheidsbevordering
theorie en toepassing
Hoofdstuk 1
Gezondheidsvoorlichting heeft zich lange tijd sterk gericht op
kennisoverdracht en daarmee op het beïnvloeden van persoonlijke
determinanten van gedrag, zoals iemands kennis, attitude, motivatie of
vaardigheden
1.2
Primaire preventie: bij primaire preventie richten we ons op het
voorkomen van gezondheidsprobleem of categorie van aandoening,
wegnemen van oorzaken of risico factoren
Secundaire preventie: mensen in een voor- of vroeg stadium te
herkennen zodat gerichte handeling zo snel mogelijk kan worden
ingezet en klachten kunnen voorkomen
Tertiaire preventie: gericht op mensen met ziekte of beperking,
voorkomen van verergering en klachten beperking
Binnen de gezondheidsbevordering wordt er onderscheidt gemaakt tussen
de hoog risico benadering en de populatie benadering.
- Populatie benadering: is gericht op de gehele populatie (gezond
eten campagne)
- Hoog risico benadering: gericht op specifieke doelgroep (erfelijk
onderzoek)
Er kan vervolgens een onderverdeling worden gemaakt tussen verschillende
soorten benaderingen.
- Universele preventie: richt zich op gehele bevolking (populatie
benadering primair)
- Selectieve preventie: richt zich op specifieke doelgroep met
verhoogd risico (hoog risico benadering, secundaire preventie)
- Geïndiceerde preventie: richt zich op mensen zonder diagnose maar
wel beginnende klachten (hoog risico benadering, secundaire
preventie)
, - Zorg gerelateerde preventie: gericht op individuen met ziekte
(hoog risico benadering, tertiaire preventie)
In de gezondheidsbevordering probeert men mensen te motiveren tot, te
trainen in, en ondersteunen bij gezond gedrag. Voorlichting is tegenstelling
tot regelgeving gebaseerd op min of meer vrijwillige gedragsverandering. Dit
wordt gedaan middels voorzieningen, maken het makkelijker om gezond
gedrag uit te voeren. Regelgeving, controle en sancties om een bepaald
type gedrag af te dwingen.
Green et al (2022) definiëren gezondheidsbevordering als: een combinatie
van voorlichting en omgevingsveranderingen die samen gezond gedrag en
gezonde leefomgeving stimuleren.
Er zijn vijf niveaus om doelgroepen te onderscheiden met daarin de personen
die beslissingen nemen;
- Individueel: personen die risico lopen, patiënten
- Interpersoonlijk of groep: ouders, vrienden, leerkrachten,
hulpverleners
- Organisatie: directeuren of managers
- Lokaal: opinieleiders, redacteuren van krant of regionale politici
- Samenleving: landelijke politici, ambtenaren of
werkgeversorganisatie
Model van planmatige
gezondheidsvoorlichting en
gedragsverandering:
Dit model is geïnspireerd door inzichten
uit het precede-proceed model ven het
intervention mapping protocol
1. Analyse van gezondheidsproblemen: Analyse van kwaliteit van
leven en problemen in algemene bevolking
2. Analyse van gedrag: mogelijke gedragsproblemen onderzoeken
3. Analyse van determinanten: onderzoeken welke determinanten een
rol spelen in het probleemgedrag
, 4. Interventie ontwikkeling: het ontwikkelen van een interventie om
bovenstaande problemen aan te pakken
5. Interventie implementatie: verspreiding en uitvoeren van de
interventie zoals deze is bedoeld
6. Evaluatie: effect en procesevaluatie, kan gedurende het hele proces
worden ingezet
1.3
De essentie van ieder gedragsmodel schuilt in het stellen van de juiste
vragen. Toch heeft gezondheidsbevordering een aantal valkuilen.
- Het verkeerde gedrag: het verkeerde gedrag wordt aangepakt,
voorbeeld gasfornuis versus elektrisch
- Verkeerde determinant: probleemgedrag wordt door andere
determinant in stand gehouden, voorbeeld kinderzitjes in de auto
- Verkeerde interventie: interventie werkt niet goed of richt zich op
ander gedrag
- Onvoldoende aandacht voor implementatie: interventie wordt niet
uitgevoerd zoals bedoeld.
- Evaluatie: men kijkt alleen naar effect, maar niet naar werkbare
factoren.
1.4
Gereedschappen voor planmatige gezondheidsvoorlichting:
1. Definieer vraagstelling zorgvuldig
2. Inventariseer beschikbare kennis
3. Deskresearch, literatuur statistieken of ander documentatie
4. Zoek naar empirisch ondersteunde theorieën
5. Aanvullend onderzoek
6. Leid antwoorden af en pas deze toe
1.5
Ethiek is het systematisch denken over waarden en normen met betrekking
tot menselijk handelen. Gezondheidsvoorlichting komt vaak beter terecht en
heeft vaak meer of eerder effect bij hoger opgeleiden. Veel voorlichting
houdt geen rekening met laaggeletterdheid. Gezondheidsvoorlichting is
gericht op vrijwillige gedragsverandering. Hierin speel autonomie een
belangrijke rol. Autonomie beteken de individuele vrijheid om te leven zoals
men dat wil.
, Gezondheidsbevorderaars worden beoordeeld of zij succesvol zijn in
promotie van gezondheid of gedrag, maar niet in termen van promotie van
autonomie. Hierdoor is er veel vanuit het medisch model gewerkt en zijn niet
alle ontwikkelde interventies even effectief.
Hoofdstuk 2
2.1
Interventies ter bevordering van gezond gedrag zullen, indien effectief het
voorkomen van ongezond gedrag verminderen.
Maten voor beschrijving van volksgezondheid
Maat Beschrijving
Het aantal mensen dat sterft aan een bepaalde
Doodsoorzaak
oorzaak binnen een bepaalde tijd, vaak per 100.000
sterftecijfer
inwoners.
Het aantal mensen met een bepaalde ziekte op een
Prevalentiecijfer
bepaald moment, gedeeld door de totale bevolking.
Het aantal nieuwe gevallen van een ziekte binnen een
Incidentiecijfer bepaalde periode, gedeeld door de populatie die risico
loopt.
Het aantal jaren dat mensen gemiddeld eerder
Verloren levensjaren
overlijden dan de verwachte levensduur door een
(YLL)
bepaalde oorzaak.
Het totaal aantal verloren gezonde levensjaren door
Disability Adjusted
vroegtijdige sterfte en door leven met ziekte of
Life Years (DALY)
beperking.
2.2
Om een eerste indruk te krijgen van de gezondheidstoestand van een
bevolking wordt vaak begonnen met te kijken naar de levensverwachting bij
geboorte. Levensverwachting drukt uit wat de gemiddelde leeftijd is van
overlijden. De levensverwachting zegt niet direct iets over de kwaliteit van
de geleefde jaren. Gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte. De
gezondheid van mensen wordt vaak gemeten a.d.h.v. enquêtes die vragen
theorie en toepassing
Hoofdstuk 1
Gezondheidsvoorlichting heeft zich lange tijd sterk gericht op
kennisoverdracht en daarmee op het beïnvloeden van persoonlijke
determinanten van gedrag, zoals iemands kennis, attitude, motivatie of
vaardigheden
1.2
Primaire preventie: bij primaire preventie richten we ons op het
voorkomen van gezondheidsprobleem of categorie van aandoening,
wegnemen van oorzaken of risico factoren
Secundaire preventie: mensen in een voor- of vroeg stadium te
herkennen zodat gerichte handeling zo snel mogelijk kan worden
ingezet en klachten kunnen voorkomen
Tertiaire preventie: gericht op mensen met ziekte of beperking,
voorkomen van verergering en klachten beperking
Binnen de gezondheidsbevordering wordt er onderscheidt gemaakt tussen
de hoog risico benadering en de populatie benadering.
- Populatie benadering: is gericht op de gehele populatie (gezond
eten campagne)
- Hoog risico benadering: gericht op specifieke doelgroep (erfelijk
onderzoek)
Er kan vervolgens een onderverdeling worden gemaakt tussen verschillende
soorten benaderingen.
- Universele preventie: richt zich op gehele bevolking (populatie
benadering primair)
- Selectieve preventie: richt zich op specifieke doelgroep met
verhoogd risico (hoog risico benadering, secundaire preventie)
- Geïndiceerde preventie: richt zich op mensen zonder diagnose maar
wel beginnende klachten (hoog risico benadering, secundaire
preventie)
, - Zorg gerelateerde preventie: gericht op individuen met ziekte
(hoog risico benadering, tertiaire preventie)
In de gezondheidsbevordering probeert men mensen te motiveren tot, te
trainen in, en ondersteunen bij gezond gedrag. Voorlichting is tegenstelling
tot regelgeving gebaseerd op min of meer vrijwillige gedragsverandering. Dit
wordt gedaan middels voorzieningen, maken het makkelijker om gezond
gedrag uit te voeren. Regelgeving, controle en sancties om een bepaald
type gedrag af te dwingen.
Green et al (2022) definiëren gezondheidsbevordering als: een combinatie
van voorlichting en omgevingsveranderingen die samen gezond gedrag en
gezonde leefomgeving stimuleren.
Er zijn vijf niveaus om doelgroepen te onderscheiden met daarin de personen
die beslissingen nemen;
- Individueel: personen die risico lopen, patiënten
- Interpersoonlijk of groep: ouders, vrienden, leerkrachten,
hulpverleners
- Organisatie: directeuren of managers
- Lokaal: opinieleiders, redacteuren van krant of regionale politici
- Samenleving: landelijke politici, ambtenaren of
werkgeversorganisatie
Model van planmatige
gezondheidsvoorlichting en
gedragsverandering:
Dit model is geïnspireerd door inzichten
uit het precede-proceed model ven het
intervention mapping protocol
1. Analyse van gezondheidsproblemen: Analyse van kwaliteit van
leven en problemen in algemene bevolking
2. Analyse van gedrag: mogelijke gedragsproblemen onderzoeken
3. Analyse van determinanten: onderzoeken welke determinanten een
rol spelen in het probleemgedrag
, 4. Interventie ontwikkeling: het ontwikkelen van een interventie om
bovenstaande problemen aan te pakken
5. Interventie implementatie: verspreiding en uitvoeren van de
interventie zoals deze is bedoeld
6. Evaluatie: effect en procesevaluatie, kan gedurende het hele proces
worden ingezet
1.3
De essentie van ieder gedragsmodel schuilt in het stellen van de juiste
vragen. Toch heeft gezondheidsbevordering een aantal valkuilen.
- Het verkeerde gedrag: het verkeerde gedrag wordt aangepakt,
voorbeeld gasfornuis versus elektrisch
- Verkeerde determinant: probleemgedrag wordt door andere
determinant in stand gehouden, voorbeeld kinderzitjes in de auto
- Verkeerde interventie: interventie werkt niet goed of richt zich op
ander gedrag
- Onvoldoende aandacht voor implementatie: interventie wordt niet
uitgevoerd zoals bedoeld.
- Evaluatie: men kijkt alleen naar effect, maar niet naar werkbare
factoren.
1.4
Gereedschappen voor planmatige gezondheidsvoorlichting:
1. Definieer vraagstelling zorgvuldig
2. Inventariseer beschikbare kennis
3. Deskresearch, literatuur statistieken of ander documentatie
4. Zoek naar empirisch ondersteunde theorieën
5. Aanvullend onderzoek
6. Leid antwoorden af en pas deze toe
1.5
Ethiek is het systematisch denken over waarden en normen met betrekking
tot menselijk handelen. Gezondheidsvoorlichting komt vaak beter terecht en
heeft vaak meer of eerder effect bij hoger opgeleiden. Veel voorlichting
houdt geen rekening met laaggeletterdheid. Gezondheidsvoorlichting is
gericht op vrijwillige gedragsverandering. Hierin speel autonomie een
belangrijke rol. Autonomie beteken de individuele vrijheid om te leven zoals
men dat wil.
, Gezondheidsbevorderaars worden beoordeeld of zij succesvol zijn in
promotie van gezondheid of gedrag, maar niet in termen van promotie van
autonomie. Hierdoor is er veel vanuit het medisch model gewerkt en zijn niet
alle ontwikkelde interventies even effectief.
Hoofdstuk 2
2.1
Interventies ter bevordering van gezond gedrag zullen, indien effectief het
voorkomen van ongezond gedrag verminderen.
Maten voor beschrijving van volksgezondheid
Maat Beschrijving
Het aantal mensen dat sterft aan een bepaalde
Doodsoorzaak
oorzaak binnen een bepaalde tijd, vaak per 100.000
sterftecijfer
inwoners.
Het aantal mensen met een bepaalde ziekte op een
Prevalentiecijfer
bepaald moment, gedeeld door de totale bevolking.
Het aantal nieuwe gevallen van een ziekte binnen een
Incidentiecijfer bepaalde periode, gedeeld door de populatie die risico
loopt.
Het aantal jaren dat mensen gemiddeld eerder
Verloren levensjaren
overlijden dan de verwachte levensduur door een
(YLL)
bepaalde oorzaak.
Het totaal aantal verloren gezonde levensjaren door
Disability Adjusted
vroegtijdige sterfte en door leven met ziekte of
Life Years (DALY)
beperking.
2.2
Om een eerste indruk te krijgen van de gezondheidstoestand van een
bevolking wordt vaak begonnen met te kijken naar de levensverwachting bij
geboorte. Levensverwachting drukt uit wat de gemiddelde leeftijd is van
overlijden. De levensverwachting zegt niet direct iets over de kwaliteit van
de geleefde jaren. Gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte. De
gezondheid van mensen wordt vaak gemeten a.d.h.v. enquêtes die vragen
