Opvoeding en maatschappij
College 1: Introductie
1. Hervormingen in de steun bij opgroeien en opvoeden
Feiten en cijfers
- Jeugdhulp omvat alle vormen van hulp variërend van licht en ambulant tot
intensief en specialistisch
- Jeugdzorg is de verzamelnaam voor jeugdhulp, jeugdbescherming en
jeugdreclassering
- In 2024 telde Nederland ruim 4,9 miljoen jeugdigen tot 25 jaar
- 472.685 van deze jeugdigen kregen een of meerdere vormen van jeugdhulp
- Dat is ongeveer 1 op de 10 jeugdigen
- Sinds 2015 nieuwe wet voor steun bij opgroeien en opvoeden
- Deze jeugdwet heeft een hervormingsproces in gang gezet met als belangrijkste
doel: tijdige en passende ondersteuning
Jeugdwet
- Vervangt Wet op de jeugdzorg en onderdelen van de Zorgverzekeringswet en de
AWBZ
- Bestuurlijke verantwoordelijkheden gedecentraliseerd naar gemeenten
- Aanleiding: tekortkomingen toenmalig stelsel aanpakken
- Druk op professionele hulp, onnodige medicalisering, gebrekkige
samenwerking en hoge kosten
- Overwegingen:
1. Steun bij opgroeien en opvoeden beleggen bij bestuurslaag die dichtst bij
jeugdigen en ouders staat
2. Eén financieringsstroom voor ondersteuningsaanbod
+ Inhoudelijke overwegingen transformatiedoelen
Transformatiedoelen
1. Preventie en uitgaan van eigen mogelijkheden
2. Demedicaliseren, ontzorgen en normaliseren
3. Tijdig passende hulp
4. Eén gezin, één plan, één regisseur
5. Meer ruimte voor professionals
Verbouwen en vernieuwen
Ondersteunen van de transformatie
- Verspreid over het land zijn projecten gestart die experimenteren met nieuwe
werkwijzen die aansluiten op de transformatiedoelen. Voorbeeld: Regionale
Kenniswerkplaatsen Jeugd
- Hierin werken professionals uit praktijk, beleid, opleidingen en onderzoek
samen met jeugdigen en ouders
, - Samen pakken ze regionale vraagstukken op, wisselen ze kennis en ervaring
uit en werken ze aan oplossingen
- Lectoraat Jeugd is actief in twee Utrechtse werkplaatsen
Principes van ‘ontzorgen’ en ‘normaliseren’
- Adviesrapport uit 2012 van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling
- Principes die raken aan de basis van de hervormingen in de steun bij opgroeien
en opvoeden en opmaat naar deel 2 van dit college
Kern RMO-rapport
- Elk gezin heeft vragen over opvoeding
- Meestal komen gezinnen daar uit, al dan niet met ondersteuning van hun eigen
sociale of de nabije professionele omgeving
- Soms is meer professionele ondersteuning nodig
- Opvoedvragen groeien te snel uit tot opvoedproblemen
- Hulpaanbod te zwaar, niet passend, biedt geen langdurige oplossing
- Jeugdzorg loopt tegen haar grenzen aan (wachtlijsten, kosten)
- Oplossing: eerstelijns gezinszorg versterken o.b.v. de principes ontzorgen en
normaliseren
Ontzorgen = versterken van veerkracht jeugdigen en ouders, en het activeren en
benutten van hun sociale netwerken
Normaliseren = tegengaan van onnodig problematiseren en etiketteren
Om steun bij opgroeien en opvoeden volgens deze principes in te richten, moet
geïnvesteerd worden in sociaalpedagogische omgeving. Dat wordt al jaren erkend, zo
blijkt o.a. uit beleidsnota’s van het voormalig ministerie voor Jeugd en Gezin. Toch
bleef focus van beleid op ingrijpen, mede gedreven door incidenten (gezinsdrama’s)
en het streven die te voorkomen. Veel minder focus op een – parallelle – versterking
van pedagogische basisvoorzieningen (speeltuin, buurtwerk, onderwijs, opvang) en
het stimuleren van (mede)opvoeders om elkaar onderling te steunen.
‘Veiligheidsbeleid’ i.p.v. gezinsbeleid. Deze beweging is te verklaren vanuit een
samenleving waarin afwijkend gedrag en risico’s steeds minder geaccepteerd zijn.
- Neiging tot problematiseren pathologiserende trend
- Stijging aantal diagnoses, zonder aanwijzingen voor toename in prevalentie
- ‘Medisch diagnosemodel’
- Label geeft toegang tot hulp
- Jeugdigen lijken niet geholpen met deze patiëntbenadering
- Stigmatiserende werking: jeugdigen krijgen impliciete boodschap ‘dat er met
hen iets mis is’
- Bovendien bestaat het risico dat jeugdigen die echt vastlopen niet (tijdig) de
juiste hulp krijgen
‘’Elke maatschappij creëert haar eigen ‘normale’ identiteit, dat wil zeggen: individuen
die beantwoorden aan de normen van de maatschappij. In dezelfde beweging creëert
elke maatschappij ook haar eigen afwijkingen’’
- In huidige tijd sterke focus op ‘meedoen’ is excelleren het nieuwe normaal?
- Diagnose biedt houvast en legitimering
- Maar wat is ‘normaal’ in het licht van stijgend aantal diagnoses?
, Van labeltaal naar ondersteuningsbehoeften
- ‘(…) we zijn steeds meer weggedreven van het verhaal en de beschrijvende
diagnose, ten gunste van het structureler vastleggen van de diagnose met
behandelrichtlijn. Dit komt omdat we steeds sterker zijn gaan geloven in de taal
van ziekten en stoornissen, bevorderd door het classificatiesysteem DSM (…).
We gingen geloven dat daar de oplossing voor alles was te vinden’.
2. Achterliggende pedagogische discussies
Identiteit of defect? dat hangt af van de definitie van ‘afwijking’
Klinisch (medisch) model
- Afwijking is stoornis en moet zoveel mogelijk verholpen worden met oog op
deelname aan de samenleving
- Sluit aan op ‘humanist vision’ lijden van individu verlichten met de
mogelijkheden die we hebben
Acceptatie (of identiteits-)model
- Afwijking is identiteit en moet geaccepteerd worden in de samenleving, kind en
ouders moeten worden ondersteund
- Sluit aan bij ‘social vision’ diversiteit hoort bij de samenleving
Prenatale diagnostiek = opsporen van aangeboren of erfelijke afwijkingen bij
ongeboren kind
Solomon (2013)
- ‘’Voorkomen dat er een bepaald type mens geboren wordt, betekent een
devaluatie van dat type’’
- Voorstanders van prenatale screening en selectieve abortus (indien afwijking
wordt gevonden) zien Downsyndroom als iets dat moet worden genezen of
geëlimineerd klinisch (medisch)model
- Verschillende methoden voor prenataal onderzoek vruchtwaterpunctie,
vlokkentest en recenter ook de NIPT
Hoe nipt is de NIPT?
- Niet Invasieve Prenatale Test
- Sinds 1 april 2014 in NL beschikbaar voor zwangere vrouwen met verhoogde
kans op trisomie 13 (Patau), 18 (Edwards) en 21 (Down)
- Via bloed van de moeder wordt DNA van ongeboren kind onderzocht
- Veiliger dan vruchtwaterpunctie en vlokkentest (geen verhoogd risico op
miskraam)
- Betrouwbaarheid hoog, maar geen 100% =>
- Indien uitslag afwijkend, bestaat kans dat kind toch geen trisomie heeft =>
vlokkentest of vruchtwaterpunctie om uitsluitsel te geven
- Indien uitslag niet-afwijkend, bestaat kans dat kind toch trisomie heeft =>
kans hierop is 1 op 1000 (vervolgtest wordt niet geadviseerd)
- Sinds 2017 in NL beschikbaar voor alle zwangere vrouwen, eerste jaren eigen
bijdrage van €175, sinds april 2023 gratis
- Stijging in deelname => van 39,2% in 2017 naar 67,8% in 2023
College 1: Introductie
1. Hervormingen in de steun bij opgroeien en opvoeden
Feiten en cijfers
- Jeugdhulp omvat alle vormen van hulp variërend van licht en ambulant tot
intensief en specialistisch
- Jeugdzorg is de verzamelnaam voor jeugdhulp, jeugdbescherming en
jeugdreclassering
- In 2024 telde Nederland ruim 4,9 miljoen jeugdigen tot 25 jaar
- 472.685 van deze jeugdigen kregen een of meerdere vormen van jeugdhulp
- Dat is ongeveer 1 op de 10 jeugdigen
- Sinds 2015 nieuwe wet voor steun bij opgroeien en opvoeden
- Deze jeugdwet heeft een hervormingsproces in gang gezet met als belangrijkste
doel: tijdige en passende ondersteuning
Jeugdwet
- Vervangt Wet op de jeugdzorg en onderdelen van de Zorgverzekeringswet en de
AWBZ
- Bestuurlijke verantwoordelijkheden gedecentraliseerd naar gemeenten
- Aanleiding: tekortkomingen toenmalig stelsel aanpakken
- Druk op professionele hulp, onnodige medicalisering, gebrekkige
samenwerking en hoge kosten
- Overwegingen:
1. Steun bij opgroeien en opvoeden beleggen bij bestuurslaag die dichtst bij
jeugdigen en ouders staat
2. Eén financieringsstroom voor ondersteuningsaanbod
+ Inhoudelijke overwegingen transformatiedoelen
Transformatiedoelen
1. Preventie en uitgaan van eigen mogelijkheden
2. Demedicaliseren, ontzorgen en normaliseren
3. Tijdig passende hulp
4. Eén gezin, één plan, één regisseur
5. Meer ruimte voor professionals
Verbouwen en vernieuwen
Ondersteunen van de transformatie
- Verspreid over het land zijn projecten gestart die experimenteren met nieuwe
werkwijzen die aansluiten op de transformatiedoelen. Voorbeeld: Regionale
Kenniswerkplaatsen Jeugd
- Hierin werken professionals uit praktijk, beleid, opleidingen en onderzoek
samen met jeugdigen en ouders
, - Samen pakken ze regionale vraagstukken op, wisselen ze kennis en ervaring
uit en werken ze aan oplossingen
- Lectoraat Jeugd is actief in twee Utrechtse werkplaatsen
Principes van ‘ontzorgen’ en ‘normaliseren’
- Adviesrapport uit 2012 van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling
- Principes die raken aan de basis van de hervormingen in de steun bij opgroeien
en opvoeden en opmaat naar deel 2 van dit college
Kern RMO-rapport
- Elk gezin heeft vragen over opvoeding
- Meestal komen gezinnen daar uit, al dan niet met ondersteuning van hun eigen
sociale of de nabije professionele omgeving
- Soms is meer professionele ondersteuning nodig
- Opvoedvragen groeien te snel uit tot opvoedproblemen
- Hulpaanbod te zwaar, niet passend, biedt geen langdurige oplossing
- Jeugdzorg loopt tegen haar grenzen aan (wachtlijsten, kosten)
- Oplossing: eerstelijns gezinszorg versterken o.b.v. de principes ontzorgen en
normaliseren
Ontzorgen = versterken van veerkracht jeugdigen en ouders, en het activeren en
benutten van hun sociale netwerken
Normaliseren = tegengaan van onnodig problematiseren en etiketteren
Om steun bij opgroeien en opvoeden volgens deze principes in te richten, moet
geïnvesteerd worden in sociaalpedagogische omgeving. Dat wordt al jaren erkend, zo
blijkt o.a. uit beleidsnota’s van het voormalig ministerie voor Jeugd en Gezin. Toch
bleef focus van beleid op ingrijpen, mede gedreven door incidenten (gezinsdrama’s)
en het streven die te voorkomen. Veel minder focus op een – parallelle – versterking
van pedagogische basisvoorzieningen (speeltuin, buurtwerk, onderwijs, opvang) en
het stimuleren van (mede)opvoeders om elkaar onderling te steunen.
‘Veiligheidsbeleid’ i.p.v. gezinsbeleid. Deze beweging is te verklaren vanuit een
samenleving waarin afwijkend gedrag en risico’s steeds minder geaccepteerd zijn.
- Neiging tot problematiseren pathologiserende trend
- Stijging aantal diagnoses, zonder aanwijzingen voor toename in prevalentie
- ‘Medisch diagnosemodel’
- Label geeft toegang tot hulp
- Jeugdigen lijken niet geholpen met deze patiëntbenadering
- Stigmatiserende werking: jeugdigen krijgen impliciete boodschap ‘dat er met
hen iets mis is’
- Bovendien bestaat het risico dat jeugdigen die echt vastlopen niet (tijdig) de
juiste hulp krijgen
‘’Elke maatschappij creëert haar eigen ‘normale’ identiteit, dat wil zeggen: individuen
die beantwoorden aan de normen van de maatschappij. In dezelfde beweging creëert
elke maatschappij ook haar eigen afwijkingen’’
- In huidige tijd sterke focus op ‘meedoen’ is excelleren het nieuwe normaal?
- Diagnose biedt houvast en legitimering
- Maar wat is ‘normaal’ in het licht van stijgend aantal diagnoses?
, Van labeltaal naar ondersteuningsbehoeften
- ‘(…) we zijn steeds meer weggedreven van het verhaal en de beschrijvende
diagnose, ten gunste van het structureler vastleggen van de diagnose met
behandelrichtlijn. Dit komt omdat we steeds sterker zijn gaan geloven in de taal
van ziekten en stoornissen, bevorderd door het classificatiesysteem DSM (…).
We gingen geloven dat daar de oplossing voor alles was te vinden’.
2. Achterliggende pedagogische discussies
Identiteit of defect? dat hangt af van de definitie van ‘afwijking’
Klinisch (medisch) model
- Afwijking is stoornis en moet zoveel mogelijk verholpen worden met oog op
deelname aan de samenleving
- Sluit aan op ‘humanist vision’ lijden van individu verlichten met de
mogelijkheden die we hebben
Acceptatie (of identiteits-)model
- Afwijking is identiteit en moet geaccepteerd worden in de samenleving, kind en
ouders moeten worden ondersteund
- Sluit aan bij ‘social vision’ diversiteit hoort bij de samenleving
Prenatale diagnostiek = opsporen van aangeboren of erfelijke afwijkingen bij
ongeboren kind
Solomon (2013)
- ‘’Voorkomen dat er een bepaald type mens geboren wordt, betekent een
devaluatie van dat type’’
- Voorstanders van prenatale screening en selectieve abortus (indien afwijking
wordt gevonden) zien Downsyndroom als iets dat moet worden genezen of
geëlimineerd klinisch (medisch)model
- Verschillende methoden voor prenataal onderzoek vruchtwaterpunctie,
vlokkentest en recenter ook de NIPT
Hoe nipt is de NIPT?
- Niet Invasieve Prenatale Test
- Sinds 1 april 2014 in NL beschikbaar voor zwangere vrouwen met verhoogde
kans op trisomie 13 (Patau), 18 (Edwards) en 21 (Down)
- Via bloed van de moeder wordt DNA van ongeboren kind onderzocht
- Veiliger dan vruchtwaterpunctie en vlokkentest (geen verhoogd risico op
miskraam)
- Betrouwbaarheid hoog, maar geen 100% =>
- Indien uitslag afwijkend, bestaat kans dat kind toch geen trisomie heeft =>
vlokkentest of vruchtwaterpunctie om uitsluitsel te geven
- Indien uitslag niet-afwijkend, bestaat kans dat kind toch trisomie heeft =>
kans hierop is 1 op 1000 (vervolgtest wordt niet geadviseerd)
- Sinds 2017 in NL beschikbaar voor alle zwangere vrouwen, eerste jaren eigen
bijdrage van €175, sinds april 2023 gratis
- Stijging in deelname => van 39,2% in 2017 naar 67,8% in 2023
