Hoofdstuk 1. Diagnostiek en classificatie. Ontdekking dat ziekte door spirocheet treponema pallidum werd
1. Van zot naar ziek. veroorzaakt droeg bij aan overtuiging dat ook psychiatrische
toestandsbeelden een biologische oorzaak kunnen hebben:
Madness, insanity, gek zijn… in geschiedenis heeft men afwijkend gedrag somatogene hypothese.
bestempeld als gek wanneer het onvoorspelbaar, irrationeel of gevaarlijk
was of afweek van de norm.
Begrippen als madness en insanity zijn beschrijvend, ze impliceren geen Hoofdstuk 1. Diagnostiek en classificatie.
oorzaak, enkel gedrag dat anders is. 2. Van opsluiting naar behandeling.
Psychiatrie: psychie (ziel) + iatros (arts).
Hippocrates: mentale stoornissen als gevolg van onevenwicht in 4
lichaamssappen – humores die elk een bepaald temperament Term psychiatrie voor eerst gebruikt in 1808 door Reil, die in artikel opriep
vertegenwoordigen: om binnen geneeskunde subdiscipline op te richten voor behandeling van
1. Zwarte gal: melancholisch. geestesziekten.
2. Gele gal: cholerisch – driftig. - Tot die tijd werd niet geprobeerd mensen met geestesziekten te
3. Bloed: sanguin – vurig, energiek. behandelen.
4. Slijm: flegmatisch – rustig, kalm.
Tot midden 19e-eeuw werden mensen met afwijkend gedrag opgesloten in
Humorestheorie bleef grote invloed hebben tijdens hele middeleeuwen tot gekkenhuizen. Daar werden ze soms geketend en weggestopt voor
meer de visie ontstond dat gek zijn door iets van buitenaf verklaard moest maatschappij.
worden.
Persoon die gek wordt is niet langer zichzelf, maar is beïnvloed door Pinel: eind 18e-eeuw: arts in Salpêtrière ziekenhuis waar 1000 vrouwen
giftige stoffen – Paracelsus. opgesloten waren.
Of was bezeten door externe boze geesten of demonen. Demonologie Pinel maakte hun ketenen los.
was de dominante verklaring voor afwijkend gedrag in 18 e-eeuw. Morele behandeling: contact met en observatie van patiënten
centraal.
Naarmate meer kennis werd vergaard over ontstaan van lichamelijke Hij bezocht patiënten dagelijks en praatte met hen. Maakte
ziekten, evolueerde madness van een breed beschrijvend begrip naar een aantekeningen om hun aandoening en ziekteverloop te begrijpen.
ziektebegrip: Eigen classificatie: onderscheidde 5 categorieën:
1. Melancholie.
Madness mental illness. 2. Manie met delier.
3. Manie zonder delier.
Sydenham: vader van medische nosologie: wetenschappelijke classificatie 4. Dementie.
van ziekten. 5. Idiotie.
Chorea van Sydenham: zeldzaam neurologisch ziektebeeld:
eigenaardige motorische bewegingen. Ziekte komt voor bij Guislain: Vlaanderen: humane behandeling van geesteszieken.
kinderen na streptokokkeninfectie. Eerste gesticht: Guislain-ziekenhuis.
Ziektebeeld met specifieke symptomen, specifiek verloop en
prognose. 3. Van inventariseren naar classificeren.
Ziektebegrip werd beïnvloed door 2 belangrijke ontdekkingen: In asielen die vanaf einde 18e-eeuw werden opgericht, verbleven patiënten
1. Verband dat werd gezien tussen bepaalde klinische ziektebeelden die grotendeels een en dezelfde beschrijvende diagnose hadden:
en postmortemafwijkingen. geestesziek.
2. Ontdekking van ziektekiemen als ziekteverwekkers door Pasteur: - Vlag die diverse ladingen dekte en beelden zoals psychose, manie,
microbe-theorie. depressies en mentale retardatie.
Bv syfilis: seksueel overdraagbare aandoening, die in verschillende stadia Ontstaan behoefte aan ordening. Men wilde weten wie in asielen verbleef.
evolueert naar ernstig beeld waarin ook psychiatrische symptomen zoals
apathie en dementie kunnen voorkomen.
1
,VS 1844: classificatie van patiënten die in asielen verbleven: statistical
classification of institutionalized mental patients.
Manie.
Dementie.
Melancholie.
Partial insanity.
Moral insanity.
2
, Hoofdstuk 1. Diagnostiek en classificatie. Hoofdstuk 1. Diagnostiek en classificatie.
3. Van inventariseren naar classificeren. 3. Van inventariseren naar classificeren.
Eerste classificatiesysteem voor psychopathologie: Kraeplin: geloofde in 1965: onderzoek om diagnostische praktijken in VK en VS te vergelijken:
exclusief biologische etiopathogenese. US-UK diagnostic project: in VS werden 2x zoveel diagnose schizofrenie
Compendium der psychiatrie: suggestie dat psychiatrische gesteld als in VK.
aandoeningen, net zoals lichamelijke aandoeningen, afzonderlijke - Diagnose schizofrenie was een aspecifieke diagnose.
ziekte-entiteiten zijn – naturliche krankheitseinheiten. - Diagnose verwees in VS meer naar ernst van functionele beperking
Elk met eigen oorzaak, eigen set van symptomen = syndroom. dan naar specifiek symptomencomplex.
Elk met karakteristiek verloop. - Stellen van diagnose is subjectief.
Classificatie was prognose-gericht en probeerde onderscheid te - Behoefte aan nationale afspraken voor diagnostiek.
maken tussen ziektebeelden die geneeslijk en ongeneeslijk waren.
1980: DSM-III: breuk met traditionele psychiatrie: lijsten met observeerbare
Begin 20e-eeuw: meer nood aan classificatie. Psychiatrische problemen diagnostische criteria.
werden niet meer alleen in ziekenhuis behandeld, ook ambulant. Diagnostische categorieën: beschrijvend en atheoretisch: geen
Psychotherapie was populair: psychoanalyse van Freud en Jung. theorie over etiologie.
Ook behandeling minder ernstige niet-psychotische Diagnostisch proces benaderd vanuit empirische op onderzoek
toestandsbeelden. georiënteerde basis.
Criteria die door elke psychiater op dezelfde manier konden
1948: Wereldgezondheidsorganisatie WHO: 6e editie van worden vastgesteld.
classificatiesysteem: internationale classificatie van ziekten ICD:
toevoeging lijst met psychiatrische stoornissen. Vandaag: 2 grote classificatiesystemen: DSM + ICD, die ook somatische
aandoeningen bevat.
1952: American psychiatric association: eerste editie van DSM.
4. Van symptoom naar syndroom.
DSM-I: gebaseerd op etiologische theorieën: zonder wetenschappelijk
bewijs, werden ziekten verondersteld psychogeen te zijn of gevolg van Artsen stellen diagnose met doel verklaren en begrijpen van toestand van
impairment of brain tissue function. de patiënt en instellen van doeltreffende behandeling.
Psychiatrische diagnostiek is beschrijvend – descriptief. DSM-diagnose bestaat voor deel uit beschrijving van symptomen.
Symptoom: ziekteteken, teken dat verwijst naar pathologisch
1968: DSM-II: 180 stoornissen: proces.
Psychoanalyse.
Psychobiologie van Meyer. Kernsymptomen: met zekerheid gekoppeld aan specifieke stoornis.
Facultatieve symptomen: maken beeld van stoornis volledig, maar
Meyer: was het niet eens met kraepeliniaanse visie, die psychiatrische zijn niet bepalend voor gegeven diagnose.
aandoeningen reduceerde tot hersenziekten. Hij vond dat de invloed van
sociale en psychologische factoren werd verwaarloosd. Psychopathologie blijft symptomen ordenen in homogene syndromen.
Biologisch reductionisme leidde tot therapeutisch nihilisme. Syndroom: groep van samen voorkomende symptomen.
Visie dat psychiatrische stoornissen reacties zijn op gebeurtenissen Syndroomdiagnose: louter beschrijvend, groepeert symptomen,
in omgeving: maar zegt niks over hoe en waarom symptomen samen
voorkomen, of over invloed die ze op elkaar hebben.
Psychoanalyse: nadruk op context waarin klachten ontstaan, en op
ervaringen in de jeugd. Structuurdiagnose: beschrijving van symptomen en waardoor en op welke
wijze syndroom is ontstaan: etiopathogenese.
In beschrijving wordt ingegaan op neurobiologische en
psychologische aspecten.
Predisponerende factoren: factoren die iemand kwetsbaar maken.
3
, Luxerende factoren: factoren die stoornis uitlokken. Ideaalbeeld van perfecte classificatie: monothetisch classificatiesysteem:
Onderhoudende factoren: factoren die stoornis onderhouden of categoriale classificatie waarbij scherpe grens is (kwalitatief) tussen
versterken. verschillende ziektebeelden.
Hoofdstuk 1. Diagnostiek en classificatie. - Je hoort tot categorie of niet.
4. Van symptoom naar syndroom. - Ziek vs gezond.
- Geen overlap tussen categorieën.
Syndroomdiagnose zal vaker aanleiding zijn voor eenvoudige behandeling,
met weinig op maat gesneden modaliteiten. Hoofdstuk 1. Diagnostiek en classificatie.
5.2 Categoriaal of dimensionaal?
Structuurdiagnose laat ruimte voor aanpassen behandeling aan behoeften
die persoon in specifieke context nodig heeft. Grens tussen ziek en gezond is niet scherp.
Context niet los zien van culturele normen en waarden die invloed hebben Polythetisch systeem: waarin alle leden van bepaalde categorie
op diagnostiek. verschillende kenmerken met elkaar gemeen hebben, zonder dat kenmerk
- Japan: 60% van vrouwen leidt aan retired husband syndrome. bij alle leden moet voorkomen.
= Prototypisch: alle individuen van bepaalde groep hebben zoveel
!! Diagnose stellen is subjectief, er zijn geen biologische tests. Diagnose mogelijk dezelfde symptomen, zonder dat één symptoom
volledig afhankelijk van subjectieve oordelen die feilbaar zijn. essentieel is.
Dimensionale classificatie: veel criteria van stoornis zijn fenomenen die
5. Classificatie en haar gebreken. zich op continuüm tussen normaliteit en pathologie bevinden. Ook veel
overlap tussen verschillende diagnoses:
Classificatie: indeling: ordening van verschijnselen in systeem van klassen. Door overlap in categoriaal DSM systeem: veel comorbiditeit
Doel van classificatie: identificeren van groepen patiënten met gediagnosticeerd.
vergelijkbare klinische kenmerken, ten behoeve van behandeling en
voorspellen van prognose bij individu. Diagnosticeren van comorbiditeit vergroot betrouwbaarheid. Comorbiditeit
vergroot diagnostische precisie en presenteert een completer beeld van
Belangrijk om unieke van individu in het algemene van diagnostische patiënt.
criteria te herkennen. - Verschillende diagnoses weerspiegelen misschien eenzelfde
onderliggende etiologie.
5.1 Ziekteconcept bruikbaar?
Meeste aandoeningen op spectrum: aanverwante aandoeningen hebben
Szasz: classificatie dient om te beheersen. Wanneer geen biologische gemeenschappelijke symptomen, genetische factoren, risicofactoren en
afwijkingen aangetoond kunnen worden, kan je niet van een ziekte misschien ook gemeenschappelijk neuraal substraat.
spreken.
Toepassen van ziekteconcept (diagnose) op gedrags-, emotionele 5.3 Betrouwbaarheid en validiteit.
en cognitieve toestanden is bedoeld als sociale controle.
Validiteit: werkelijke overeenstemming tussen diagnose en stoornis,
Van Os: stelt dat DSM beweert descriptief en atheoretisch te zijn, maar dat juistheid waarmee diagnostische criteria stoornis definiëren en afgrenzen
diagnostische categorieën toch gepresenteerd worden als afgebakende van andere, verwante stoornissen.
ziekte-entiteiten zoals echte ziekten. Valide diagnose: clinicus kan ene diagnose van andere
onderscheiden.
DSM-diagnosen zijn constructen. Diagnostische criteria zijn niet op
wetenschappelijk onderzoek gebaseerd. Criteria veranderen in de loop van Rosenhan: being sane in insane places.
de tijd.
Betrouwbaar:
5.2 Categoriaal of dimensionaal? 1. Als 2 clinici los van elkaar in gegeven casus tot eenzelfde diagnose
komen: interbeoordelaarsbetrouwbaarheid.
4
1. Van zot naar ziek. veroorzaakt droeg bij aan overtuiging dat ook psychiatrische
toestandsbeelden een biologische oorzaak kunnen hebben:
Madness, insanity, gek zijn… in geschiedenis heeft men afwijkend gedrag somatogene hypothese.
bestempeld als gek wanneer het onvoorspelbaar, irrationeel of gevaarlijk
was of afweek van de norm.
Begrippen als madness en insanity zijn beschrijvend, ze impliceren geen Hoofdstuk 1. Diagnostiek en classificatie.
oorzaak, enkel gedrag dat anders is. 2. Van opsluiting naar behandeling.
Psychiatrie: psychie (ziel) + iatros (arts).
Hippocrates: mentale stoornissen als gevolg van onevenwicht in 4
lichaamssappen – humores die elk een bepaald temperament Term psychiatrie voor eerst gebruikt in 1808 door Reil, die in artikel opriep
vertegenwoordigen: om binnen geneeskunde subdiscipline op te richten voor behandeling van
1. Zwarte gal: melancholisch. geestesziekten.
2. Gele gal: cholerisch – driftig. - Tot die tijd werd niet geprobeerd mensen met geestesziekten te
3. Bloed: sanguin – vurig, energiek. behandelen.
4. Slijm: flegmatisch – rustig, kalm.
Tot midden 19e-eeuw werden mensen met afwijkend gedrag opgesloten in
Humorestheorie bleef grote invloed hebben tijdens hele middeleeuwen tot gekkenhuizen. Daar werden ze soms geketend en weggestopt voor
meer de visie ontstond dat gek zijn door iets van buitenaf verklaard moest maatschappij.
worden.
Persoon die gek wordt is niet langer zichzelf, maar is beïnvloed door Pinel: eind 18e-eeuw: arts in Salpêtrière ziekenhuis waar 1000 vrouwen
giftige stoffen – Paracelsus. opgesloten waren.
Of was bezeten door externe boze geesten of demonen. Demonologie Pinel maakte hun ketenen los.
was de dominante verklaring voor afwijkend gedrag in 18 e-eeuw. Morele behandeling: contact met en observatie van patiënten
centraal.
Naarmate meer kennis werd vergaard over ontstaan van lichamelijke Hij bezocht patiënten dagelijks en praatte met hen. Maakte
ziekten, evolueerde madness van een breed beschrijvend begrip naar een aantekeningen om hun aandoening en ziekteverloop te begrijpen.
ziektebegrip: Eigen classificatie: onderscheidde 5 categorieën:
1. Melancholie.
Madness mental illness. 2. Manie met delier.
3. Manie zonder delier.
Sydenham: vader van medische nosologie: wetenschappelijke classificatie 4. Dementie.
van ziekten. 5. Idiotie.
Chorea van Sydenham: zeldzaam neurologisch ziektebeeld:
eigenaardige motorische bewegingen. Ziekte komt voor bij Guislain: Vlaanderen: humane behandeling van geesteszieken.
kinderen na streptokokkeninfectie. Eerste gesticht: Guislain-ziekenhuis.
Ziektebeeld met specifieke symptomen, specifiek verloop en
prognose. 3. Van inventariseren naar classificeren.
Ziektebegrip werd beïnvloed door 2 belangrijke ontdekkingen: In asielen die vanaf einde 18e-eeuw werden opgericht, verbleven patiënten
1. Verband dat werd gezien tussen bepaalde klinische ziektebeelden die grotendeels een en dezelfde beschrijvende diagnose hadden:
en postmortemafwijkingen. geestesziek.
2. Ontdekking van ziektekiemen als ziekteverwekkers door Pasteur: - Vlag die diverse ladingen dekte en beelden zoals psychose, manie,
microbe-theorie. depressies en mentale retardatie.
Bv syfilis: seksueel overdraagbare aandoening, die in verschillende stadia Ontstaan behoefte aan ordening. Men wilde weten wie in asielen verbleef.
evolueert naar ernstig beeld waarin ook psychiatrische symptomen zoals
apathie en dementie kunnen voorkomen.
1
,VS 1844: classificatie van patiënten die in asielen verbleven: statistical
classification of institutionalized mental patients.
Manie.
Dementie.
Melancholie.
Partial insanity.
Moral insanity.
2
, Hoofdstuk 1. Diagnostiek en classificatie. Hoofdstuk 1. Diagnostiek en classificatie.
3. Van inventariseren naar classificeren. 3. Van inventariseren naar classificeren.
Eerste classificatiesysteem voor psychopathologie: Kraeplin: geloofde in 1965: onderzoek om diagnostische praktijken in VK en VS te vergelijken:
exclusief biologische etiopathogenese. US-UK diagnostic project: in VS werden 2x zoveel diagnose schizofrenie
Compendium der psychiatrie: suggestie dat psychiatrische gesteld als in VK.
aandoeningen, net zoals lichamelijke aandoeningen, afzonderlijke - Diagnose schizofrenie was een aspecifieke diagnose.
ziekte-entiteiten zijn – naturliche krankheitseinheiten. - Diagnose verwees in VS meer naar ernst van functionele beperking
Elk met eigen oorzaak, eigen set van symptomen = syndroom. dan naar specifiek symptomencomplex.
Elk met karakteristiek verloop. - Stellen van diagnose is subjectief.
Classificatie was prognose-gericht en probeerde onderscheid te - Behoefte aan nationale afspraken voor diagnostiek.
maken tussen ziektebeelden die geneeslijk en ongeneeslijk waren.
1980: DSM-III: breuk met traditionele psychiatrie: lijsten met observeerbare
Begin 20e-eeuw: meer nood aan classificatie. Psychiatrische problemen diagnostische criteria.
werden niet meer alleen in ziekenhuis behandeld, ook ambulant. Diagnostische categorieën: beschrijvend en atheoretisch: geen
Psychotherapie was populair: psychoanalyse van Freud en Jung. theorie over etiologie.
Ook behandeling minder ernstige niet-psychotische Diagnostisch proces benaderd vanuit empirische op onderzoek
toestandsbeelden. georiënteerde basis.
Criteria die door elke psychiater op dezelfde manier konden
1948: Wereldgezondheidsorganisatie WHO: 6e editie van worden vastgesteld.
classificatiesysteem: internationale classificatie van ziekten ICD:
toevoeging lijst met psychiatrische stoornissen. Vandaag: 2 grote classificatiesystemen: DSM + ICD, die ook somatische
aandoeningen bevat.
1952: American psychiatric association: eerste editie van DSM.
4. Van symptoom naar syndroom.
DSM-I: gebaseerd op etiologische theorieën: zonder wetenschappelijk
bewijs, werden ziekten verondersteld psychogeen te zijn of gevolg van Artsen stellen diagnose met doel verklaren en begrijpen van toestand van
impairment of brain tissue function. de patiënt en instellen van doeltreffende behandeling.
Psychiatrische diagnostiek is beschrijvend – descriptief. DSM-diagnose bestaat voor deel uit beschrijving van symptomen.
Symptoom: ziekteteken, teken dat verwijst naar pathologisch
1968: DSM-II: 180 stoornissen: proces.
Psychoanalyse.
Psychobiologie van Meyer. Kernsymptomen: met zekerheid gekoppeld aan specifieke stoornis.
Facultatieve symptomen: maken beeld van stoornis volledig, maar
Meyer: was het niet eens met kraepeliniaanse visie, die psychiatrische zijn niet bepalend voor gegeven diagnose.
aandoeningen reduceerde tot hersenziekten. Hij vond dat de invloed van
sociale en psychologische factoren werd verwaarloosd. Psychopathologie blijft symptomen ordenen in homogene syndromen.
Biologisch reductionisme leidde tot therapeutisch nihilisme. Syndroom: groep van samen voorkomende symptomen.
Visie dat psychiatrische stoornissen reacties zijn op gebeurtenissen Syndroomdiagnose: louter beschrijvend, groepeert symptomen,
in omgeving: maar zegt niks over hoe en waarom symptomen samen
voorkomen, of over invloed die ze op elkaar hebben.
Psychoanalyse: nadruk op context waarin klachten ontstaan, en op
ervaringen in de jeugd. Structuurdiagnose: beschrijving van symptomen en waardoor en op welke
wijze syndroom is ontstaan: etiopathogenese.
In beschrijving wordt ingegaan op neurobiologische en
psychologische aspecten.
Predisponerende factoren: factoren die iemand kwetsbaar maken.
3
, Luxerende factoren: factoren die stoornis uitlokken. Ideaalbeeld van perfecte classificatie: monothetisch classificatiesysteem:
Onderhoudende factoren: factoren die stoornis onderhouden of categoriale classificatie waarbij scherpe grens is (kwalitatief) tussen
versterken. verschillende ziektebeelden.
Hoofdstuk 1. Diagnostiek en classificatie. - Je hoort tot categorie of niet.
4. Van symptoom naar syndroom. - Ziek vs gezond.
- Geen overlap tussen categorieën.
Syndroomdiagnose zal vaker aanleiding zijn voor eenvoudige behandeling,
met weinig op maat gesneden modaliteiten. Hoofdstuk 1. Diagnostiek en classificatie.
5.2 Categoriaal of dimensionaal?
Structuurdiagnose laat ruimte voor aanpassen behandeling aan behoeften
die persoon in specifieke context nodig heeft. Grens tussen ziek en gezond is niet scherp.
Context niet los zien van culturele normen en waarden die invloed hebben Polythetisch systeem: waarin alle leden van bepaalde categorie
op diagnostiek. verschillende kenmerken met elkaar gemeen hebben, zonder dat kenmerk
- Japan: 60% van vrouwen leidt aan retired husband syndrome. bij alle leden moet voorkomen.
= Prototypisch: alle individuen van bepaalde groep hebben zoveel
!! Diagnose stellen is subjectief, er zijn geen biologische tests. Diagnose mogelijk dezelfde symptomen, zonder dat één symptoom
volledig afhankelijk van subjectieve oordelen die feilbaar zijn. essentieel is.
Dimensionale classificatie: veel criteria van stoornis zijn fenomenen die
5. Classificatie en haar gebreken. zich op continuüm tussen normaliteit en pathologie bevinden. Ook veel
overlap tussen verschillende diagnoses:
Classificatie: indeling: ordening van verschijnselen in systeem van klassen. Door overlap in categoriaal DSM systeem: veel comorbiditeit
Doel van classificatie: identificeren van groepen patiënten met gediagnosticeerd.
vergelijkbare klinische kenmerken, ten behoeve van behandeling en
voorspellen van prognose bij individu. Diagnosticeren van comorbiditeit vergroot betrouwbaarheid. Comorbiditeit
vergroot diagnostische precisie en presenteert een completer beeld van
Belangrijk om unieke van individu in het algemene van diagnostische patiënt.
criteria te herkennen. - Verschillende diagnoses weerspiegelen misschien eenzelfde
onderliggende etiologie.
5.1 Ziekteconcept bruikbaar?
Meeste aandoeningen op spectrum: aanverwante aandoeningen hebben
Szasz: classificatie dient om te beheersen. Wanneer geen biologische gemeenschappelijke symptomen, genetische factoren, risicofactoren en
afwijkingen aangetoond kunnen worden, kan je niet van een ziekte misschien ook gemeenschappelijk neuraal substraat.
spreken.
Toepassen van ziekteconcept (diagnose) op gedrags-, emotionele 5.3 Betrouwbaarheid en validiteit.
en cognitieve toestanden is bedoeld als sociale controle.
Validiteit: werkelijke overeenstemming tussen diagnose en stoornis,
Van Os: stelt dat DSM beweert descriptief en atheoretisch te zijn, maar dat juistheid waarmee diagnostische criteria stoornis definiëren en afgrenzen
diagnostische categorieën toch gepresenteerd worden als afgebakende van andere, verwante stoornissen.
ziekte-entiteiten zoals echte ziekten. Valide diagnose: clinicus kan ene diagnose van andere
onderscheiden.
DSM-diagnosen zijn constructen. Diagnostische criteria zijn niet op
wetenschappelijk onderzoek gebaseerd. Criteria veranderen in de loop van Rosenhan: being sane in insane places.
de tijd.
Betrouwbaar:
5.2 Categoriaal of dimensionaal? 1. Als 2 clinici los van elkaar in gegeven casus tot eenzelfde diagnose
komen: interbeoordelaarsbetrouwbaarheid.
4
