De ontwikkeling van het beeldend kunnen
De krabbelperiode (1.8 – 4.0 jaar)
De eerste grafische verrichtingen van kinderen op het platte vlak noemen we
meestal krabbelen.
Het plezier dat een kind heeft in het ritmisch bewegen en in het onderzoeken van
onbekend materiaal leidt tot de eerste grafische sporen op een vlak. De krabbels
geven een geleidelijke overgang te zien van grof – naar fijn motorisch werken.
Het kind maakt met het meest uiteenlopende materialen sporen:
- met krijt, potlood e.d.
Het krabbelen begint tegen het eind van het tweede levensjaar en gaat voort
totdat het kind ongeveer vier jaar is.
Wat na het krabbelen komt noemen we tekenen.
Gesloten vormen
Een zich ontwikkelde beheersing van de motoriek en het plezier dat daaraan
beleefd kan worden, zijn factoren die het kind ertoe brengen gesloten vormen te
maken.
De periode van de gecodeerde werkelijkheid (4.0 – 9.4 jaar)
Het creatief coderen
Kenmerken:
- Op een gegeven moment kondigt het kind aan dat het iets of iemand gaat
tekenen, het kind benoemt als het ware vooraf.
- Het kind is in staat bepaalde vormen te herhalen, het heeft voor een
bepaald object een vaste manier van tekenen. Dan is het in de fase
gekomen dat de code een onveranderlijk teken, een schema is geworden.
(dergelijke schema wordt wel eens ‘verstard schema’ genoemd. Als de
codes tot schema geworden zijn, is de periode van de gecodeerde
werkelijkheid beëindigd en komt het kind in de volgende periode die wij de
periode van de zichtbare werkelijkheid noemen.
- Er ontstaan ook vormgevingen die overeenkomst vertonen met eerdere
‘tekeningen’.
Typische codering van de werkelijkheid.
De zogeheten ideografische kenmerken
Jonge kinderen zien veel meer het ‘wat’ van de dingen dan het ‘hoe’. Dat een
tafel een ding is om iets op te zetten is belangrijk; dat het bovenblad een
rechthoek is en dat er poten onder zitten misschien ook. Maar hoe groot
,precies en van welk materiaal en in welke kleur en welke stand de poten
hebben, is bepalend voor het ‘hoe’ van die tafel.
Deze manieren van tekenen zijn geen fouten die afgeleerd moeten worden.
Ze maken vaak juist de charme uit van het tekenwerk. Ze worden
ideografische kenmerken genoemd omdat ze grafisch een idee (opvatting)
weergeven dat opvallend (kenmerkend) is. De meeste kenmerken komen
slechts tijdelijk voor en maken plaats voor andere coderingen wanneer het
kind ouder wordt.
Bij bestudering van kindertekeningen blijkt dat verschillende manieren van
weergeven vaak door elkaar in één tekening gebruikt worden of dat een
manier niet overal consequent toegepast wordt. De meeste vormen hebben
betrekking op het veroveren van de ruimte, het uitbeelden van de derde
dimensie in het tweedimensionale, platte vlak. Verschillende werkwijze zijn
zozeer aan elkaar verwant, dat ze nauwelijks apart vermeld hoeven te
worden. Als dit toch gebeurd is dat
vanwege de volledigheid. Hoewel in verdere bespreking hier en daar een
zekere chronologische volgorde voorkomt, mag je niet aannemen dat de
beschreven werkwijzen in deze volgorde bij ieder kind voorkomen. Soms
komt een werkwijze in het geheel niet voor.
De ‘kopvoeter’
(een rondje met strepen naar beneden)
Het kind tekent het voor hem meest belangrijke van de menselijke
verschijning. Dat is het (sprekende) hoofd.
Wanordelijke plaatsing
Kenmerken:
- In de tekening staan de beelden verspreid over het blad.
- Het blad wordt tijdens het tekenen gedraaid. Als het blad niet wordt
gedraaid, worden de figuren ondersteboven getekend. Deze wijze van
tekenen is een soort analyse van een complexe gedachte. De objecten
komen achtereenvolgens bij het kind op en worden geregistreerd. Er blijkt
geen enkele relatie tussen de objecten.
Eerste ordening
De volgende fase is, dat een zekere orde in de plaatsing te ontdekken valt,
waarbij de opmerkingen uit de vorige paragraaf deels nog gelden.
Kenmerken:
- Het papier wordt niet meer gedraaid, en alle objecten van één kant
bekeken kunnen worden.
- Voor elk motief is de code ‘boven-onder’ verwerkt.
, - Het kind heeft een begin gemaakt met het veroveren van de ruimte. Een
paar relaties ziet het al.
De grondlijn
De periode waarin getekend wordt volgens de eigenschap van eerste
ordening, de fase dat het kind een grondlijn gaat gebruiken. Zodra het kind
zich bewust is geworden: ‘ik ben op de grond’, ‘de auto is op de grond’, ‘de
boom is.... ‘zal het dit ook uiten.
Kenmerken:
- De onderkant van het papier is grondlijn. Aanvankelijk wordt de onderkant
van het papier gebruikt als grondlijn; aan de bovenkant van het papier
verschijnt dan meestal een smalle rand ‘lucht’. Daartussen is de open
ruimte om te tekenen.
- De zelf getekende grondlijn. Vervolgens ontstaat een zelf getekende
grondlijn: aanvankelijk onderaan op het papier, langzamerhand hoger, en
dan betekent het soms: ‘verder weg’. Ook kan de grondlijn het aanzien
van een landschap tonen, bij een berglandschap bijvoorbeeld. Mensen en
bomen staan dan loodrecht op de schuine helling (haakse contrast,
omklappen).
- Een aantal grondlijnen. Meer grondlijnen evenwijdig aan elkaar, alle van
links naar rechts over het hele blad lopend, komen voor als het kind op het
onderste niet alles kan tekenen wat het te vertellen heeft, of als het aan
wil duiden dat wat boven staat verder weg is. Het kan gebeuren dat
tussen deze twee grondlijnen weer een lucht geprojecteerd wordt. Niet
altijd is de grondlijn over de hele breedte van het papier getrokken. Soms
zijn alleen de afzonderlijke objecten voorzien van een stukje grondlijn: het
huis, de bomen met grasjes, etc.
Kenmerkende vorm
Kinderen gebruiken beeldtaal om iets duidelijk te maken.
Soms is wat ze duidelijk willen maken echter heel complex en dan zoeken ze
naar eenvoudige oplossingen. De weergave van driedimensionale dingen op
een plat vlak is een van die problemen.
Kubistisch tekenen
Het kubistisch tekenen is eigenlijk hetzelfde als het tekenen van een
combinatie van de meest kenmerkende vormen.
Als men je vraagt een oor of een boom te tekenen zul je beide waarschijnlijk
recht van voren gezien uitbeelden, omdat dit de meest kenmerkende vorm is.
Ook kinderen tekenen de meest kenmerkende vorm en wel zo, dat de
typerende vormen van elk object voorkomen in één tekening. Ook al zou dat
visueel onmogelijk waarneembaar zijn. Het komt voor dat het kind een mens
als volgt tekent: het hoofd en profiel, mond en ogen van voren, schouderpartij
De krabbelperiode (1.8 – 4.0 jaar)
De eerste grafische verrichtingen van kinderen op het platte vlak noemen we
meestal krabbelen.
Het plezier dat een kind heeft in het ritmisch bewegen en in het onderzoeken van
onbekend materiaal leidt tot de eerste grafische sporen op een vlak. De krabbels
geven een geleidelijke overgang te zien van grof – naar fijn motorisch werken.
Het kind maakt met het meest uiteenlopende materialen sporen:
- met krijt, potlood e.d.
Het krabbelen begint tegen het eind van het tweede levensjaar en gaat voort
totdat het kind ongeveer vier jaar is.
Wat na het krabbelen komt noemen we tekenen.
Gesloten vormen
Een zich ontwikkelde beheersing van de motoriek en het plezier dat daaraan
beleefd kan worden, zijn factoren die het kind ertoe brengen gesloten vormen te
maken.
De periode van de gecodeerde werkelijkheid (4.0 – 9.4 jaar)
Het creatief coderen
Kenmerken:
- Op een gegeven moment kondigt het kind aan dat het iets of iemand gaat
tekenen, het kind benoemt als het ware vooraf.
- Het kind is in staat bepaalde vormen te herhalen, het heeft voor een
bepaald object een vaste manier van tekenen. Dan is het in de fase
gekomen dat de code een onveranderlijk teken, een schema is geworden.
(dergelijke schema wordt wel eens ‘verstard schema’ genoemd. Als de
codes tot schema geworden zijn, is de periode van de gecodeerde
werkelijkheid beëindigd en komt het kind in de volgende periode die wij de
periode van de zichtbare werkelijkheid noemen.
- Er ontstaan ook vormgevingen die overeenkomst vertonen met eerdere
‘tekeningen’.
Typische codering van de werkelijkheid.
De zogeheten ideografische kenmerken
Jonge kinderen zien veel meer het ‘wat’ van de dingen dan het ‘hoe’. Dat een
tafel een ding is om iets op te zetten is belangrijk; dat het bovenblad een
rechthoek is en dat er poten onder zitten misschien ook. Maar hoe groot
,precies en van welk materiaal en in welke kleur en welke stand de poten
hebben, is bepalend voor het ‘hoe’ van die tafel.
Deze manieren van tekenen zijn geen fouten die afgeleerd moeten worden.
Ze maken vaak juist de charme uit van het tekenwerk. Ze worden
ideografische kenmerken genoemd omdat ze grafisch een idee (opvatting)
weergeven dat opvallend (kenmerkend) is. De meeste kenmerken komen
slechts tijdelijk voor en maken plaats voor andere coderingen wanneer het
kind ouder wordt.
Bij bestudering van kindertekeningen blijkt dat verschillende manieren van
weergeven vaak door elkaar in één tekening gebruikt worden of dat een
manier niet overal consequent toegepast wordt. De meeste vormen hebben
betrekking op het veroveren van de ruimte, het uitbeelden van de derde
dimensie in het tweedimensionale, platte vlak. Verschillende werkwijze zijn
zozeer aan elkaar verwant, dat ze nauwelijks apart vermeld hoeven te
worden. Als dit toch gebeurd is dat
vanwege de volledigheid. Hoewel in verdere bespreking hier en daar een
zekere chronologische volgorde voorkomt, mag je niet aannemen dat de
beschreven werkwijzen in deze volgorde bij ieder kind voorkomen. Soms
komt een werkwijze in het geheel niet voor.
De ‘kopvoeter’
(een rondje met strepen naar beneden)
Het kind tekent het voor hem meest belangrijke van de menselijke
verschijning. Dat is het (sprekende) hoofd.
Wanordelijke plaatsing
Kenmerken:
- In de tekening staan de beelden verspreid over het blad.
- Het blad wordt tijdens het tekenen gedraaid. Als het blad niet wordt
gedraaid, worden de figuren ondersteboven getekend. Deze wijze van
tekenen is een soort analyse van een complexe gedachte. De objecten
komen achtereenvolgens bij het kind op en worden geregistreerd. Er blijkt
geen enkele relatie tussen de objecten.
Eerste ordening
De volgende fase is, dat een zekere orde in de plaatsing te ontdekken valt,
waarbij de opmerkingen uit de vorige paragraaf deels nog gelden.
Kenmerken:
- Het papier wordt niet meer gedraaid, en alle objecten van één kant
bekeken kunnen worden.
- Voor elk motief is de code ‘boven-onder’ verwerkt.
, - Het kind heeft een begin gemaakt met het veroveren van de ruimte. Een
paar relaties ziet het al.
De grondlijn
De periode waarin getekend wordt volgens de eigenschap van eerste
ordening, de fase dat het kind een grondlijn gaat gebruiken. Zodra het kind
zich bewust is geworden: ‘ik ben op de grond’, ‘de auto is op de grond’, ‘de
boom is.... ‘zal het dit ook uiten.
Kenmerken:
- De onderkant van het papier is grondlijn. Aanvankelijk wordt de onderkant
van het papier gebruikt als grondlijn; aan de bovenkant van het papier
verschijnt dan meestal een smalle rand ‘lucht’. Daartussen is de open
ruimte om te tekenen.
- De zelf getekende grondlijn. Vervolgens ontstaat een zelf getekende
grondlijn: aanvankelijk onderaan op het papier, langzamerhand hoger, en
dan betekent het soms: ‘verder weg’. Ook kan de grondlijn het aanzien
van een landschap tonen, bij een berglandschap bijvoorbeeld. Mensen en
bomen staan dan loodrecht op de schuine helling (haakse contrast,
omklappen).
- Een aantal grondlijnen. Meer grondlijnen evenwijdig aan elkaar, alle van
links naar rechts over het hele blad lopend, komen voor als het kind op het
onderste niet alles kan tekenen wat het te vertellen heeft, of als het aan
wil duiden dat wat boven staat verder weg is. Het kan gebeuren dat
tussen deze twee grondlijnen weer een lucht geprojecteerd wordt. Niet
altijd is de grondlijn over de hele breedte van het papier getrokken. Soms
zijn alleen de afzonderlijke objecten voorzien van een stukje grondlijn: het
huis, de bomen met grasjes, etc.
Kenmerkende vorm
Kinderen gebruiken beeldtaal om iets duidelijk te maken.
Soms is wat ze duidelijk willen maken echter heel complex en dan zoeken ze
naar eenvoudige oplossingen. De weergave van driedimensionale dingen op
een plat vlak is een van die problemen.
Kubistisch tekenen
Het kubistisch tekenen is eigenlijk hetzelfde als het tekenen van een
combinatie van de meest kenmerkende vormen.
Als men je vraagt een oor of een boom te tekenen zul je beide waarschijnlijk
recht van voren gezien uitbeelden, omdat dit de meest kenmerkende vorm is.
Ook kinderen tekenen de meest kenmerkende vorm en wel zo, dat de
typerende vormen van elk object voorkomen in één tekening. Ook al zou dat
visueel onmogelijk waarneembaar zijn. Het komt voor dat het kind een mens
als volgt tekent: het hoofd en profiel, mond en ogen van voren, schouderpartij
